بایسته‌های رسانه‌ای برای همراه کردن شور با شعور دینی
مدیر گروه دین انجمن انسان‌شناسی ایران با تأکید بر اینکه از حیث انسان‌شناسی دینی، بیان حماسه، اسطوره و تراژدی که شور و شعور مخاطب را نشانه می‌رود، نیازمند اتخاذ مکانیزم‌های ارتباطاتی و رسانه‌ای مدرن است، بیان کرد: جنس مکانیزم رسانه‌ای مدرن باید آگاهی‌بخش و سازنده باشد تا بتواند ضمن بازتاب رسانه‌ای، حماسه عاشورا را با تمام ظرایف و جزئیات آن به صورت مخاطب‌پسند و مستند بیان کند.
سیدمحمود نجاتی‌حسینی، مدیر گروه دین انجمن انسان‌شناسی ایران، در گفت‌وگو با ایکنا در خصوص لزوم همراهی شور و شعور حسینی، اظهار کرد: ایجاد شعور حسینی در کنار شور حسینی نیازمند آن است که به نهضت عاشورا و حرکت امام حسین(ع) نگاهی جامعه‌شناسانه و دقیق داشته باشیم، اما متأسفانه اطلاعات جامعه‌شناسی و تاریخی ما در زمینه عاشورا بسیار کم است و آنچه طی سده‌های پس از وقوع نهضت عاشورا در دسترس شیعیان و پژوهشگران عاشورایی حسینی قرار گرفته صرفاً از جنس مستندات نقلی و روایی همراه با شور عاطفی و هیجانی در قالب رسانه سنتی عامه‌گرای مردمی مانند روضه‌خوانی، تعزیه، نوحه‌خوانی و سینه‌زنی بوده است که به طور عمده بیانگر احساسات و هیجانات در خصوص نحوه شهادت امام حسین(ع)، یاران محدود ایشان و اسارت اهل‌بیت(ع) از سوی نیروهای یزیدی است.
وی با بیان اینکه بررسی اجتماعی و تاریخی قیام عاشورا از خلال چنین قالب‌هایی سخت و پیچیده است، تأکید کرد: بررسی تاریخی و اجتماعی مستلزم ارائه مستندات تاریخی ـ اجتماعی و داده‌های متقن است؛ با وجود این به مدد معدودی از تاریخ‌نگاری‌هایی که راویان اجتماع شیعی گردآوری کرده‌اند، می‌توان به داده‌هایی دست یافت که نشان می‌دهد عاشورای حسینی در چه اوضاع و احوال تاریخی و اجتماعی شکل گرفته است و اقشار متفاوت جامعه در چه نسبتی با عاشورای حسینی قرار داشته‌اند.
نجاتی‌حسینی با معرفی کتاب «موسوعه الحسین» تصریح کرد: این کتاب حاوی برخی داده‌های تاریخی متنی است که می‌تواند مقدماتی برای شناخت فرایند قیام امام حسین(ع) و بستر اجتماعی آن زمان باشد. در متن این کتاب نمونه‌های فراوانی از گفته‌های بیدارکننده و آگاه‌کننده حسینی وجود دارد که از آنها برای عصر حاضر نیز می‌توان استفاده کرد؛ مانند این گفته منسوب به حسین بن علی(ع) که می‌فرمایند: «الناسُ عبیدُ الدنیا و الدین لعق علی السنتهم یحوطونه مادرَّت معایشُهم فاذا مُحَّصوا بالبلاء قَلَّ الدَیّانون؛ مردم بند دنیایند و دین بر زبانشان می‌چرخد و تا وقتی زندگی‌هاشان بر محور دین بگردد، در پی آنند، اما وقتی به وسیل بلا آزموده شوند، دینداران اندک می‌شوند.» همچنین جمله دیگر منسوب به امام حسین(ع) که می‌فرمایند: «اذا أقمت بمکانی فبماذا یبتلی هذا الخلق المتعوس؟ و بماذا یختبرون؟ اگر من در جای خود بمانم، پس این خلق نابود شده با چه چیز آزموده و مورد ابتلا واقع شوند.»
نقش رسانه‌های دینی
این پژوهشگر دین بیان کرد: تبدیل شور دینی به شعور دینی چندان آسان نیست، به خصوص در جهان مدرن و پست مدرن کنونی با وجود شبکه‌های اجتماعی که در صدر تأثیرگذاری بر زندگی روزمره تمام اقشار جوامع هستند و سایر نهادهای اجتماعی تأثیرگذار سنتی مانند خانواده، مسجد و نهادهای آموزشی را پشت سر نهاده‌اند. بنابراین برای این امر ابزاری جز رسانه دینی نمی‌تواند تأثیر لازم را داشته باشد.
نجاتی‌حسینی با تأکید بر اینکه از حیث انسان‌شناسی دینی، بیان حماسه و اسطوره و تراژدی که شور و شعور مخاطب را نشانه می‌رود نیازمند اتخاذ مکانیزم‌های ارتباطاتی و رسانه‌ای مدرن است، اظهار کرد: جنس مکانیزم رسانه‌ای مدرن باید آگاهی‌بخش و سازنده باشد که بتواند ضمن بازتاب رسانه‌ای، حماسه عاشورا را با تمام ظرایف و جزئیات آن به صورت مخاطب‌پسند و مستند بیان کند. این رسانه باید قادر باشد که با استفاده از تمامی تکنیک‌های فنی هنری و ادبی به بازنمایی فرهنگ و ایدئولوژیک برای اجتماعات دینی مسلمانان و شیعی بپردازد.
وی با اشاره به محوریت رسانه‌های مدرن در این زمینه، گفت: در صورتی که رسانه‌های دینی با ویژگی‌های ذکر شده فعالیت خود را آغاز کنند، آن‌گاه می‌توان منتظر بود تا تأثیرات سازنده ناشی از حماسه عاشورا، نیازهای جامعه دینی امروز را برطرف کند. بنابراین می‌توان ملاحظه کرد چگونه اسطوره و ایدئولوژی دینی حسین بن علی(ع) در ضمن رخداد کربلا و محرم و عاشورا درست شناخته می‌شود و در آن صورت می‌توان شاهد یک اجتماع دینی شیعی اخلاق‌گرا سرشار از سرزندگی و طراوت معنوی بود. متأسفانه حسین‌شناسی عاطفی، هیجانی، ساده‌انگارانه، سنتی و دولتی شده‌ای که امروز در اجتماع اسلامی شیعی ما رواج دارد و بازتولید می‌شود فاقد تمایل، توانایی و ظرفیت رسانه‌ای ـ دینی بحث شده برای بازسازی و بازخوانی فرایند حرکت و قیام حسین بن علی(ع) است.
ابعاد روایتگری دینی
نجاتی‌حسینی روایتگری در خصوص نهضت عاشورای حسین بن علی(ع) در مناسبات مذهبی مانند ماه‌های محرم و صفر را مهم دانست و گفت: تمامی کارگزاران مناسک آیینی عاشورا و محرم یعنی مداحان و روضه‌خوانان و نوحه‌خوانان و تعزیه‌خوانان نقش مهم و بسزایی در شکل‌گیری اندیشه دینی در اذهان دارند. بنابراین تمام نهادهای رسانه‌ای دینی سنتی مانند مسجد، منبر، تکیه، حسینیه و تمام قالب‌های رسانه‌ای دینی سنتی مثل روضه‌خوانی، مداحی و شبیه‌خوانی باید بخواهند و بتوانند مکانیزم و فرایند شکل‌گیری قیام حسین بن علی(ع) را با استفاده از ظرفیت‌های رسانه‌ای دینی جدید، به زبانی مدرن که مسلح به ابزارهای ادبی، فنی، هنری و دینی است روایت کنند.
این دین‌پژوه ضمن تأکید بر اینکه روایتگری نباید غیرمستند باشد و باید با استفاده از مستندات تاریخی، شعور مخاطب دینی نشانه گرفته شود و از شورگرایی دینی و عاطفه‌گرایی دینی که غیرعقلانی است و باعث ایجاد خرافه می‌شود، پرهیز کرد، افزود: راویان مذهبی و دینی باید از عبارات آیینی آگاهی‌بخش و سازنده استفاده کنند که مخاطبان دینی و پیروان و معتقدان و جماعت آیینی مذهبی شکل گرفته حول مناسک عاشورا بتوانند با حسین بن علی(ع) همانند‌سازی کرده و انس پیدا کنند و اخلاق امام حسین(ع) مانند ایثارگرایی ناب، جهادگرایی مخلصانه، معنویت‌گرایی، اخلاص، آخرت‌گرایی و پرهیز از سیاست‌گرایی و حکومت‌گرایی را الگوی خود قرار دهند.
وی در پایان با بیان اینکه اگر رسانه دینی خواه سنتی یا مدرن و یا پست مدرن بتوانند این مهم را انجام دهد، می‌توان متوقع و منتظر تأثیر پویا و پایای عاشورا و کار بزرگ حسین بن علی(ع) در تاریخ اسلام و تشیع برای عصرها و نسل‌های حاضر و آینده بود، گفت: در غیر این صورت، روایت عاشورا فقط برای ساعاتی آن هم تا عصر عاشورا ادامه یافته و سپس در عصر عاشورا با مراسم سنتی شام غریبان خاتمه می‌یابد و حقیقت پیام و فلسفه قیام امام حسین(ع) و درس‌هایی که می‌توان از آن برای احیای دینی، اصلاح دینی و عمل دینی صحیح و سازنده گرفت، به حالت تعلیق درمی‌آید.
انتهای پیام
