عدالت؛ اساس برقراری حکومت اسلامی از منظر علی(ع)

سید حسین موسوی، مدرس حوزه علمیه همدان، در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با بیان اینکه حضرت علی(ع) پیش از اعزام کارگزاران خود به شهرهای مختلف چگونگی رفتار با مردم و مشی مدیریتی آن‌ها را مشخص و توصیه‌های لازم را به آن‌ها ارائه می‌کرد، اظهار کرد: معروف‌ترین این توصیه‌ها و مشخص کردن آیین مدیریت اسلامی در نامه 53 نهج‌البلاغه معروف به عهدنامه مالک اشتر است که منشور دقیقی از حکومت اسلامی را برای مالک اشتر تشریح می‌کند که اساس برقراری آن را عدالت اسلامی می‌داند.

وی ادامه داد: بیش از سی نامه از 79 نامه امیرالمؤمنین در نهج‌البلاغه به کارگزارانی اختصاص‌یافته که از جانب ایشان در شهرهای مختلف به کار گرفته می‌شدند، با ملاحظه متن نامه‌ها این مسئله را دریافت می‌کنیم که ایشان چقدر به امور مردم و امنیت آن‌ها توجه کرده و نگران این موضوع بودند که نکند کارگزاران به خطا بروند.

بزرگ‌ترین خیانت، خیانت به امت است

این استاد حوزه علمیه با تأکید بر اینکه از منظر امیرالمؤمنین(ع) بزرگ‌ترین خیانت خیانت به امت است، افزود: تلاش امیر(ع) به‌گونه‌ای بود که مردم و حکومت را به‌گونه‌ای ساماندهی کند که حداقل از جانب عاملان و کارگزاران حکومت در امنیت باشند.

الگوهای مدیریتی امیرالمؤمنین(ع)

وی در ادامه به تبیین الگوهای مدیریتی امیرالمؤمنین(ع) پرداخت و گفت: انتخاب کارگزاران و مدیران حکومت بر اساس معیارهای ارزشی و صلاحیتی، اصل قرار دادن لیاقت‌ها و توانمندی کارگزاران و عدم دخالت روابط شخصی و خویشاوندگرایی در واگذاری مناصب، برخورداری از دستورالعمل پشتوانه نظری و معرفتی والیان و ارائه منشور حکومتی به آن‌ها، پرهیز از دودمان گرایی و اشرافیت سالاری در انتخاب کارگزاران، تبیین تکالیف و وظایف رهبری و کارگزاران نسبت به یکدیگر و مردم، از مواردی است که حضرت بر آن تأکید جدی دارند.

این استاد حوزه علمیه ادامه داد: اهتمام به انطباق قول و عمل در رفتار کارگزاران، نظارت بر زندگی و رفتار و عملکرد مدیران و حتی نظارت بر شیوه زندگی آن‌ها، ارائه توصیه‌های لازم هنگام پذیرش مسئولیت‌ها و همچنین استفاده از سیاست تشویق و سیاست توبیخ کارگزاران حکومتی به‌منظور جلوگیری از انحراف جامعه و عدم رواج ظلم و ستم از جمله الگوهای مدیریتی ایشان در جامعه بوده که از نامه‌های ایشان به والیان و کارگزارانش به خوبی مشهود است.

وی در ادامه سه امر شاخصه دین‌داری، عدالت و مردم‌داری را سه ویژگی اصلی حکومت اسلامی از منظر علی(ع) دانست و گفت: تحقق عینی و عملی این شاخصه‌ها در جامعه وابسته به وجود حاکمان و زمامداران شایسته است، اگر رهبر جامعه در صراط مستقیم بود و بر اساس معیارهای دینی عمل کرد و مبانی نظری و فعل سیاسی حاکم بر اساس اصول دین بود کارگزاران چنین حاکمی نیز در مسئولیت‌های گوناگون صلاحیت اعتقادی را خواهند داشت و رفتارهای شایسته‌ای با مردم انجام خواهند داد و مردم نیز از پاکی آن‌ها بهره می‌برند.

موسوی اظهار کرد: دیدگاه امیرالمؤمنین(ع) نسبت به مسئله عدالت اجتماعی در حکومت بسیار جدی بود و یکی از راهکارهای عملی تحقق عدالت اجتماعی را گزینش کارگزاران شایسته می‌دانست، ایشان قبل از حکومت خود به‌ویژه در زمان حکومت خلیفه سوم عثمان، نسبت به تحقق نیافتن این امر ابراز ناراحتی می‌کرد و قبل از حکومت خود عثمان را نسبت به این امر نصیحت می‌داد و پس از آنکه رهبر شد برنامه اصلاحی ایشان برکناری والیان فاسد و گماشتن افراد باتقوا بود.

این مدرس حوزه علمیه با بیان اینکه علی(ع) در انتخاب کارگزاران جامعه بسیار حساس بود و نظارت خاصی بر اعمال آن‌ها داشت، افزود: ایشان قبل از تصدی امور به والیان نظارت دقیق داشت و پس از اینکه افراد مشخص شدند نیز بر اعمال آن‌ها نظارت می‌کرد و کارگزاران را نسبت به عملکرد نادرستشان بازخواست و توبیخ می‌کرد.

مهم‌ترین نگرانی امام علی(ع) دین‌گریزی مردم بود

موسوی با اشاره به اینکه امیرالمؤمنین(ع) در زمان حکومت خود برنامه‌های اصلاحی را آغاز کرد، افزود: در زمان حکومت ایشان جامعه با آسیب‌های گوناگونی مواجه بود و مبانی اعتقادی آن‌ها تضعیف شده و به فساد و بدعت روی آورده بودند، دوری از سنت پیامبر(ص) و اهدافش و همچنین تبعیض نژادی، تبعیت‌های جاهلی، فساد مالی رایج شده، بیت‌المال به تاراج رفته والیان و زراندوزی آن‌ها باعث نگرانی امیر در جامعه شده بود که مهم‌ترین نگرانی حضرت از دین‌گریزی و رغبت حاکمان به دنیازدگی و غفلت از تعالیم اسلامی بود.

وی ادامه داد: ایشان نمی‌توانستند نسبت به امت مسلمان بی‌تفاوت باشند، آن زمان که از خلافت دور بودند نگران مردم بودند با پند و اندرز والیان این نگرانی را ابراز می‌کردند و پس از آنکه به حکومت رسیدند با والیان متجاوز به حقوق مردم، برخورد می‌کردند.

موسوی گفت: پس از به حکومت رسیدن حضرت علی(ع)، ایشان اصلاحات لازم را انجام دادند، تبعیض‌های ناروا را زدودند، اموال به تاراج رفته بیت‌المال را بازگرداندند، بخشش‌های نابه‌جا را باز پس گرفتند و آن را بین مردم به مساوات تقسیم کردند، والیان فاسد از مناصب به دور کردند تا با این اصلاحات ظلم و ستم زدوده شده و عدالت و اخوت بر جامعه حکم‌فرما شود.
وی ادامه داد: ایشان پس از حکومت برنامه‌های سیاسی، مالی، حقوقی و اخلاقی را بر اساس معیارهای خود ادامه دادند که البته همین امر عدالت‌خواهی باعث شد کسانی را که منافعشان درخطر بود در مقابل ایشان بایستند.

استقرار حکومت از قواعد ارزشمند علی(ع)

این استاد حوزه علمیه همدان یکی از اصول و قواعد ارزشمند در اندیشه امام علی(ع) را لزوم استقرار حکومت دانست و گفت: استقرار حکومت در جامعه موجب نظم بخشیدن به امور مردم، ساماندهی نظام اجتماعی، برقراری امنیت داخلی، وصول بودجه عمومی، جلوگیری از هرج‌ومرج، دفع فساد و جنگیدن با مخالفان و متجاوزان و دشمنان، اجرای احکام و مقررات و قوانین و فعالیت دستگاه قضایی شده که همه این موارد بدون تشکیل حکومت امکان‌پذیر نیست.

موسوی تصریح کرد: در سخنان امیرالمؤمنین(ع) آمده است «مردم چاره‌ای ندارند جز اینکه زمامداری داشته باشند چه نیکوکار و چه بدکار، اگر زمامدار مؤمن باشد مؤمنان به طاعت خداوند مشغول شده و به‌راحتی زندگی می‌کنند و مردم از شر متجاوزان در امان می‌مانند که این‌ها از ضروریات یک حکومت است.

وی تأکید کرد: بر اساس سخنان علی(ع) نیاز به حکومت یکی از ضروری‌ترین و بدیهی‌ترین امور عقلی حکومت است که مربوط به زمان خاص و انسان‌های خاص نمی‌شود و برای تمام جوامع بشر نیاز اساسی است.