علل پیدایش فقر و آثار آن از دیدگاه امام علی(ع) / هیچ مرگی مانند فقر نیست
استاد حوزه علمیه همدان با بیان علل پیدایش فقر و آثار آن از دیدگاه امام علی(ع)، اظهار کرد: فقر یک پدیده اقتصادی است که در جامعه آثار ویرانگری خواهد داشت همچون غده سرطانی در جامعه گسترش یافته و منجر به مرگ اجتماع خواهد شد.
دین مبین اسلام فقر را امری ناپسند برای یک فرد و جامعه می‌داند و در دستورات خود برای آن برنامه‌هایی در نظر دارد. جریان نداشتن ربا در جامعه، توصیه به عدم گران‌فروشی و... از جمله راهکارهای دین اسلام برای کاهش فقر در جامعه است.
در دین اسلام همواره از امام علی(ع) به‌عنوان سمبل عدالت یاد می‌شود؛ به‌مناسبت سالروز میلاد ایشان بر آن شدیم که علت پیدایش فقر و آثار آن را از دیدگاه این امام بزرگوار تبیین کنیم.
حجت‌الاسلام سیدحسین موسوی، استاد حوزه علمیه همدان در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، با بیان اینکه اسلام فقر مادی را پدیده‌ای غیرطبیعی می‌داند که علت‌های بی‌شماری برای آن بیان شده است، اظهار کرد: عوامل فقر را در دو دسته می‌توان مورد تحلیل قرار داد، دسته اول عواملی که مربوط به خود انسان می‌شود و از تنبلی و کاهلی نشئت می‌گیرد؛ این عوامل عواملی هستند که جامعه بر انسان تحمیل نکرده است. دوم عوامل تحمیلی از سوی جامعه است که انسان در آن دخالتی نداشته است.
وی ادامه داد: دسته اول عواملی هستند که بر اساس روابط اجتماعی صورت نمی‌گیرد و جامعه در شکل‌گیری این نوع فقر جایگاهی نداشته است؛ امام علی(ع) در این باره می‌فرمایند «هر کس بر رنج بردباری نکند باید فقر را تحمل کند» منظور از رنج در این جمله رنج ناشی از کار و تلاش است، در روایت دیگری از ایشان آمده است آن هنگام که اشیاء با هم همراه می‌شوند تنبلی و کم‌کاری در کنار هم قرار گرفته و فقر را تولید می‌کند.
موسوی بی‌برنامگی و عدم برنامه‌ریزی درست را از دیگر علل فقر از دیدگاه امام علی(ع) برشمرد و گفت: امام در این باره می‌فرمایند «نداشتن برنامه در زندگی و سوء تدبیر عامل فقر است»؛ اسراف نیز از دیگر عوامل غیرتحمیلی فقر است. در روایات داریم که اسراف سبب زوال نعمت شده و عدم رعایت اعتدال و بی‌برنامگی در مصرف موجب ایجاد فقر خواهد شد.
مدرس حوزه علمیه همدان ارتکاب به گناه را از دیگر عوامل فقر برشمرد و گفت: در روایات داریم گناه سبب کم شدن روزی انسان است؛ امام رضا(ع) در روایتی می‌فرمایند «مؤمن همانا نیت به گناه می‌کند و همین نیت به گناه او را از رزق محروم می‌کند»؛ در روایت دیگری امام علی(ع) نیز می‌فرمایند «از گناهان بپرهیزید چراکه هر بلا و کم شدن روزی حتی خراش‌ها و زخم‌های بدن، افتادن و سقوط و هر مصیبتی از گناهان سرچشمه می‌گیرد.»
موسوی بیان کرد: کفران نعمت از دیگر عوامل غیرتحمیلی فقر است. خداوند در قرآن کریم قریه‌ای را مثال می‌زند که دارای امنیت، آسایش و روزی فراوان بودند که به سبب کفران نعمت‌های الهی، خداوند لباس گرسنگی و ترس را بر آن‌ها پوشاند. بر اساس آیه‌ای از قرآن اگر انسان شاکر باشد خداوند نعمتش را هم افزون می‌کند.
وی ادامه داد: ربا نیز از دیگر عوامل به‌وجود آمدن فقر است. خداوند برکت به‌دست آمده از معامله و قرض ربوی را برداشته است، عثمان بن عیسی از امام صادق(ع) سؤال می‌کند چگونه است که برخی ربا می‌خورند و اموالشان زیاد می‌شود در حالی که خداوند ربا را نابودکننده و صدقات را افزون‌کننده ثروت می‌داند، امام صادق(ع) می‌فرمایند «چه نابودی بالاتر از این است که یک درهم ربا دین را از بین می‌برد و اگر توبه کند اموال ربوی را باید به صاحبش برگرداند این خسران بزرگی است که در اثر ربا هم ثروتش از بین برود و هم دینش را از دست بدهد.»
موسوی به نقش تکدی‌گری و درخواست از دیگران در شکل‌گیری فقر اشاره کرد و گفت: امام علی(ع) در این باره می‌فرمایند «درخواست از دیگران کلید فقر است و روزی را نابود می‌کند.»
عوامل تحمیلی در ایجاد فقر از دیدگاه امام علی(ع)
وی در ادامه به بررسی عوامل تحمیلی فقر پرداخت و اظهار کرد: فقر تحمیل شده را در عرصه اقتصادی و نوع روابط حاکم بر اقتصاد جامعه باید جستجو کرد؛ روابط ناسالم اقتصادی موجب تأثیر منفی در جامعه شده و شکاف طبقاتی بین اقلیت پردرآمد و تهیدستان ایجاد می‌کند که در نهایت موجب فلج شدن اقتصاد می‌شود.
موسوی ادامه داد: توزیع ناعادلانه ثروت یکی از عوامل مهم شکل‌گیری فقر در جامعه است؛ امام علی(ع) در حکمت ۳۲۸ نهج‌البلاغه می‌فرمایند «خداوند غذا و نیاز نیازمندان را در اموال ثروتمندان معین کرده هیچ فقیری گرسنه نمی‌ماند مگر اینکه ثروتمندان از حقوق آن‌ها بهره‌مند شده‌اند و خداوند آن‌ها را به خاطر این عمل در آخرت مؤاخذه خواهد کرد»؛ توزیع ناعادلانه ثروت موجب می‌شود عده‌ای غنی و عده‌ای بیشتر فقیر شوند، همچنین انحصار ثروت در دست توانگران و ثروتمندان از دیگر عوامل مهم ایجاد فقر در جامعه است که در این حکمت اشاره شده است.
وی ثروت‌اندوزی حاکمان و والیان جامعه را از دیگر عوامل فقر بیان کرد و گفت: امام علی(ع) در خطبه ۲۰۹ نهج‌البلاغه می‌فرمایند «همانا ویرانی زمین به‌دلیل تنگدستی مردم است و تنگدستی مردم هم به جهت غارت اموال توسط زمامداران آن‌ها است.»
مدرس حوزه علمیه همدان یادآور شد: حبس مال و بخل ورزیدن از دیگر عوامل فقر از دیدگاه امام علی(ع) است که ایشان در حکمت ۱۲۳ نهج‌البلاغه می‌فرمایند «از بخیل در تعجبم به‌سوی فقری می‌شتابد که از آن می‌گریزد و سرمایه‌ای را از دست می‌دهد که برایش تلاش می‌کند در دنیا همچون فقیران زندگی می‌کند و در آخرت همچون سرمایه‌داران مواخذه می‌شود.»
وی احتکار را به‌عنوان پنجمین عامل تحمیلی فقر در جامعه برشمرد و گفت: احتکار معمولاً در اوضاع نابسامان اقتصادی به سبب جنگ، شیوع بیماری و... رخ می‌دهد، احتکارکنندگان به امید بالا رفتن قیمت‌ها اقدام به احتکار برخی کالاها با بی‌انصافی می‌کنند.
مدرس حوزه علمیه همدان ادامه داد: فقر یک پدیده اقتصادی است که در جامعه آثار ویرانگری خواهد داشت همچون غده سرطانی در جامعه گسترش‌یافته و منجر به مرگ اجتماع خواهد شد.
۱۱ پیامد شوم فقر از دیدگاه امام علی(ع)
موسوی در بخش دیگری از سخنانش به پیامدهای شوم فقر از دیدگاه امام علی(ع) پرداخت و گفت: فقر موجب نقص دین و عقل می‌شود، امام علی(ع) در حکمت ۳۱۹ به امام محمد حنفیه می‌فرمایند «فرزندم از فقر بر تو می‌ترسم چون دین انسان را ناقص و عقل و اندیشه انسان را مشوش می‌کند و مردم را نسبت به این فرد و فرد را نسبت به مردم بدبین می‌کند.»
مدرس حوزه علمیه همدان با بیان اینکه فقر از عوامل مهم ایجاد ناتوانی و غربت فرد در جامعه اظهار کرد: امیرالمؤمنین علی(ع) در حکمت سوم نهج‌البلاغه می‌فرمایند که فقر و تهیدستی مرد زیرک را در برهان و استدلال ناتوان می‌کند و انسان فقیر را در شهر خودش بیگانه می‌کند.
وی تصریح کرد: ذلت و خواری سومین پیامد فقر از دیدگاه امام علی(ع) است؛ ایشان در خطبه ۲۲۵ نهج‌البلاغه می‌فرمایند «پروردگار آبرویم را با بی‌نیازی نگه دار و شخصیت مرا در اثر فقر ساقط مگردان که از برخی درخواست روزی کنم و از اشخاص پست خواستار عطوفت و بخشش داشته باشم»؛ فقر از دیدگاه امام علی(ع) زمینه‌ساز فساد اداری است؛ ایشان در نامه ۵۳ نهج‌البلاغه به مالک اشتر می‌فرمایند «نپرداختن حقوق کافی به کارگزاران باعث نیاز آن‌ها به مردم و رشوه‌خواری و فساد اداری می‌شود.»
موسوی تصریح کرد: از دیدگاه قرآن و دین اسلام فقر موجب ضعف عقیده می‌شود، خداوند در آیه ۱۶ سوره فجر می‌فرماید که از آثار تهیدستی تغییر در فضای تفکری بشر است که زمینه‌ساز بدگمانی به خداوند و لب گشودن به اعتراض را باز می‌کند.
مدرس حوزه علمیه همدان ششمین پیامد فقر را بی‌عفتی در جامعه بیان کرد و گفت: فقر مرگ بزرگی است و هیچ مرگی مانند فقر نیست، چراکه انسان اگر فقیر باشد مرگش آسان‌تر است به همین دلیل است که می‌گویند فقر موت اکبر است، فقر موجب جهل و ناامیدی در جامعه شده و در پی آن شرک به وجود خواهد آمد.
موسوی انحراف اخلاقی در جامعه را نهمین پیامدهای فقر برشمرد و گفت: امام علی(ع) در این باره می‌فرمایند «تنگدستی اخلاق را زشت می‌کند»؛ در روایت دیگری نیز ایشان می‌فرمایند نادانی کلید نکبت است.
مدرس حوزه علمیه همدان بیان کرد: فقدان منزلت اجتماعی و حقارت فرد در نتیجه فقر رخ می‌دهد، امام علی(ع) در این باره می‌فرمایند «فقیر از زبان بیان دلیل عاجز است از آنجا که مردم به چشم حقارت به ایشان نگاه می‌کنند نمی‌تواند استدلال بیاورد.»
وی در پایان گفت: انزوای سیاسی از مهم‌ترین پیامدهای فقر است، چراکه انسان‌ها و کشورهای فقیر در مراکز قدرت جایگاهی ندارند و برای رقابت‌های سیاسی افراد باید توانمندی مالی داشته باشد، امام علی(ع) در حکمت ۴۴ نهج‌البلاغه می‌فرمایند «فقیر در چشم مردم بی‌مقدار است نه سخنش شنیده می‌شود و نه جایگاهش شناخته می‌شود.»
انتهای پیام
