افق بلندمدت در خصوص بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی وجود ندارد
استاد گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در خصوص بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی، افق بلندمدت وجود ندارد که عنوان شود، مشهد شهر معنویت، دانایی، گوهرسنجی و زیارت است و هر دولتی بخواهد روی کار بیاید، باید با این دیدگاه به این شهر نگاه کند که در مرکز شهر، مراکز فرهنگی مانند موزه، گالری، فرهنگسرا، مساجد و... جزء نمادهای اصلی باشند.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، ماجرای نوسازی بافت پیرامون حرم رضوی که از سال‌ها پیش آغاز شد، در سال ۱۳۷۲ با پیگیری سراج‌الدین کازرونی، وزیر وقت وزارت راه و شهرسازی و تهیه طرح تفصیلی برای آن از سر گرفته شد. تهیه این طرح تفصیلی به دلیل اختلاف‌نظر بین نهادهای مربوطه از جمله شهرداری و وزارت راه و شهرسازی سال‌ها طول کشید و در نهایت در سال ۱۳۷۸ تصویب شد.
اجرای این طرح از همان ابتدا موافقان و مخالفان بسیاری داشت، تا اینکه در سال ۱۳۹۳ تصمیم به بازنگری طرح گرفته شد، در سال ۱۳۹۶ پس از بازنگری از سوی وزارت راه و شهرسازی به شهرداری مشهد ابلاغ شد که با مخالفت شورای چهارم و شکایت شهرداری مشهد، دیوان عدالت اداری اجرای طرح را متوقف کرد.
برای تعیین تکلیف بافت اطراف حرم به تازگی وزارت راه و شهرسازی از طرحی با عنوان طرح «حریم رضوی» یا طرح ویژه تفصیلی بافت پیرامون حرم امام رضا(ع) رونمایی کرده است که این طرح چندی پیش، در کمیسیون ماده ۵ استانداری خراسان رضوی به تصویب رسید.
همچنین در چند روز اخیر با حضور وزیر راه و شهرسازی و استاندار خراسان رضوی، طرح ویژه تفصیلی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی در جلسه شورای عالی شهرسازی و معماری کشور تصویب شد و محمدصادق معتمدیان در این خصوص بیان کرد که جایگزین کردن این طرح پس از ۲۵ سال از تصویب طرح قبلی، نیاز به اقدامات زیادی داشت و خوشبختانه طی چند ماه گذشته در سطح استان با همکاری وزارت راه و شهرسازی و تمهید مشاور طرح، اجماع خوبی در بین همه اعضای کمیسیون ماده ۵ استان و اقناع‌سازی خوبی در افکار عمومی، بزرگان و نخبگان صورت گرفت.
محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی نیز در این جلسه یادآور شد که تصمیمی متناسب با شأن و جایگاه حضرت علی ابن موسی الرضا(ع) اتخاذ کردیم که در تاریخ ماندگار خواهد شد. نگاه همه ما باید معطوف به منطق طرح باشد که کسی بر روی منطق آن ایراد نداشته و خوشبختانه مراحل خود را طی کرده است، نکته حائز اهمیت این است که در یک زمان‌بندی فشرده باید به سمت اجرای طرح ویژه تفصیلی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی برویم.
جواد خدایی، مشاور طرح تفصیلی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی نیز در این باره اظهار کرد که یکی از وجوه مالی طرح حریم رضوی این است که عوارض در حوزه پروانه‌های مسکونی کاهش پیدا کند و در بخش کاربری زائرسرا، نوعی از اقامت را متناسب با توان اقتصادی عموم زائران ایجاد کنیم. همچنین هزینه بخش کاربری‌های اقامتی که عمدتا برای گروه‌هایی با درآمد بیشتر طراحی شده است، افزایش یابد. بنابراین، به رسمیت شناختن حقوق مالکانه، ضوابط تصویب‌کننده ساخت‌وساز و حضور مردم و به‌خصوص مالکان و سرمایهگذاران خرد در محدوده، زمینه فرصت مشارکت مردم را ایجاد می‌کند.
در این خصوص با مدیرکل سابق میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی و مدرس گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد، گفت‌وگویی تفصیلی داشتیم که بخش دوم این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانیم.
بیشتر بخوانید:
- طرح ویژه تفصیلی بافت پیرامون حرم مطهر رضوی از آغاز تا به امروز
- زیارت؛ رابطه‌ای دیالکتیک بین حرم و شهر
- آنچه بر طرح نوسازی بافت پیرامون حرم رضوی تأثیرگذار است
- طرح حریم رضوی از منظر شهرسازی امکان تحقق ندارد
- ضرورت تمهیدات لازم جهت تخلیه حرم رضوی و اطراف آن در مواقع بحران
- بازساری هویت‌های دینی و مذهبی؛ مسئله حائز اهمیت برای شورای پنجم
- مهم‌ترین ویژگی طرح حریم رضوی تحقق‌پذیری بالای آن است
محمدرحیم رهنما، مدیرکل سابق میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی در پاسخ به این سؤال که چه کسی یا کسانی در تغییر رویکرد درخصوص بافت پیرامونی حرم مطهر رضوی مؤثر بوده‌اند، اظهار کرد: به نظر من افراد در تغییر رویکرد مؤثر نبودند، در دهه 70 که نگاه بولدوزری وجود داشت، وزیر وقت مسکن آقای آخوندی بود که در حال حاضر نیز ایشان وزیر مسکن هستند، طرح بافت پیرامونی حرم مطهر، ضوابط نوسازی و بهسازی داشت، این طرح در شهرداری و شورای عالی معماری و شهرسازی تصویب که براساس آن، 370 پروژه برای منطقه تعریف شد، برای یک تعدادی از این پروژه‌ها، سرمایه‌گذار پیدا و واگذار شدند، در عین حال حقوق مکتسبه ایجاد و رعایت نشده و شهرداری نیز برخلاف طرح، تغییر کاربری و خلاف مازاد داده است، در عین حال در بافت پیرامونی حرم هزاران میلیارد تومان تعهد به‌وجود آمد و از دهه 90 سیاست‌های بازآفرینی شکل گرفت.
مدرس گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد افزود: همراه با تغیر دولت، مشاور طرح و مدیران تغییر کردند و دیدگاه‌ها نیز تغییر می‌کند و همه چیز به سرجای خود بازمی‌گردد و رویکردی صحیح پشت سر این طرح نبوده است، یک افق بلندمدت وجود ندارد که بگوید مشهد شهر معنویت، دانایی، گوهرسنجی و زیارت است و هر دولتی بخواهد روی کار بیاید، باید با این دیدگاه به شهر نگاه کند که در مرکز شهر، مراکز فرهنگی مانند موزه، گالری، فرهنگسرا، مساجد و... جزء نمادهای اصلی باشند. این‌چنین طرح‌ها جزء چند خیابان و ساختمان چیز دیگری ندارد، چه ویژگی منحصر به فردی در این ساختمان‌ها و خیابان‌ها نمایان است؟ بنده نیز مکه و مدینه را مشاهده کرده‌ام، ساختار آن شهرها با مشهد متفاوت است، اگر آن‌ها ایده‌ای داشتند، آن را پیاده و براساس آن، موضوع را شفاف بیان کردند، در طرح مشهد همه‌چیز محرمانه است و اجازه نمی‌دهند فرد ببیند که قرار است چه اتفاقی برای ملک رخ دهد، دهه 90 پاسخ به سیاست‌های جهانی و تغییر و تحولات است و از دهه 70 به بعد مدرنیزه کم‌کم جایگاه خود را از دست داده و وارد دوره پست‌مدرنیسم می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در حاشیه شهر بازآفرینی مفهوم ندارد، یادآور شد: صحبت از بازآفرینی در حاشیه شهر، خنده‌دار است، در بافت‌های تاریخی قدیمی، این امکان وجود دارد و باید بافت‌های قدیمی را از حاشیه تفکیک کنیم، دولت جدید که در سال 96 روی کار آمد، شورای عالی معماری و شهرسازی مصوبه‌ای تدوین کرد که طرح طاش را زیر سؤال برد. طرح طاش توسط شورای عالی معماری و شهرسازی لغو، دستور به تغییر شرایط نسبت به گذشته داد و شهرداری به این امر معترض شد. شهرداری گفت که قبل از این حقوق مکتسبه برای مردم ایجاد شده است. به شهرداری گفته شد اگر قرار است کاری کند، باید زیرنظر مشاور طرح باشد. دعوا به دیوان عدالت اداری رفت و در آن‌جا دستور به توقف طرح داده شد. سپس در سال 98 این دو متحد شده و به این نتیجه رسیدند که یک طرح جامع برای مرکز شهر نوشته شود، سپس این طرح به مهندسین مشاور تهرانی در دانشگاه تهران داده شد. در سال جاری صحبت از تصویب طرح زده شد که همین اتفاق هم رخ داد، اما شهرداری و شورای شهر مخالفت کردند و همزمان شرکت عمران و مسکن‌سازان جدا شد، در این شرایط باز به نقطه ابتدایی کار می‌رسیم؛ در بازآفرینی تمامی ویژگی‌های لازم برای زندگی در بافت ایجاد می‌شود و در بهسازی تخریب بزرگ مقیاس نیست.
تخریب محله‌های فرهنگی مشهد
رهنما در خصوص حفظ خانه‌های تاریخی در این دوره مدیریت شهری، اظهار کرد: بافت مرکزی شهر مشهد را در 300 هکتار خلاصه نمی‌کنم. خیابان ارگ که محله فرهنگی شهر مشهد بوده و بیش از 10 سینما داشته است، تمامی این سینماها و بناهای تاریخی تخریب شده و امروزه تنها سه بنای تاریخی مانده است. طرح فلکه حضرت از سال 64 آغاز و تا سال 84 ادامه پیدا می‌کند. وقتی آن منطقه به‌طور کلی بلوکه شد، فشار توسعه به این سمت یعنی حلقه بعدی منتقل شد و این‌ها بخش عمده تغییرات حاصلی از توسعه ناکارآمدی است.
مدرس گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه نباید بافت تاریخی و قدیمی مشهد را تنها در همان 300 هکتار خلاصه کرد، گفت: مشهد آثار میراثی بسیاری داشته که در دوره‌های مختلف به دلایل متفاوت تخریب شده است. اگر حرم و مسجد گوهرشاد را از بافت جدا کنیم، هیچ مورد تاریخی در آن منطقه وجود ندارد. تخریب آثار تاریخی مشکل همیشگی کشور ما بوده است و بیش از 100 اثر تاریخی در این بافت شناسایی شده که قرار بود این آثار خریداری شود.
وی با اشاره به اینکه سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی توان خرید این آثار تاریخی را نداشته است، اظهار کرد: تنها چند خانه توسط شهرداری تملک شده و خانه‌های داروغه و توکلی بازسازی شده‌اند، دست سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، برای خرید این خانه‌ها و مرمت آن باز نیست. با دادن کاربری به مالکان این خانه‌ها و اجازه درآمدزایی با استفاده از هتل و یا موزه کردن خانه‌ها می‌توان آثار تاریخی بافت را حفظ کرد. مشهد؛ شهر معنویت، دانایی و گوهرسنگ‌های قیمتی است. ارزش سنگ‌های قیمتی مشهد قابل مقایسه با هیچ کجا نیست، هدف باید این باشد که نماد شهرهای مشهد ایجاد شود، اگر دوستان ویژگی شهر مشهد را به عنوان فلسفه کاری خود قرار می‌دادند، این مشکل رخ نمی‌داد.
رهنما در خصوص میزان آورده و سرمایه طرح بافت پیرامونی حرم مطهر، بیان کرد: مبحث اقتصاد، صحبت از توسعه پایدار و درآمدهای طولانی‌مدت است، اینکه ما چه می‌خواهیم اهمیت دارد. اگر ما با یک نگاه بلندمدت و طولانی‌مدت به مسئله فکر کنیم، درمی‌یابیم که بعضی از موضوعات می‌تواند صدها هزار سال برای منطقه مفید باشد.
نگاه به مرکز شهر مشهد؛ به عنوان موتور محرکه توسعه
مدرس گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد درخصوص تهدید ذی‌نفع بودن سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف، تشریح کرد: مشهد شهر ویژه‌ای است، بیش از 12 هزار تخت از هتل، هتل آپارتمان‌ها، مسافرخانه‌ها و... در اختیار نهادهای مختلف است، مرکز شهر مشهد همانند مرکز یک معدن طلاست، نباید به پوسته فعلی نگاه کرد، چراکه در زیر آن، معدنی طلاست، در واقع مرکز شهر، موتور محرکه شهر مشهد و منطقه است و باید به مرکز شهر به چشم موتور محرکه توسعه نگاه کرد.
وی گفت: به‌طور تقریبی، 40درصد جمیعت کل کشور در حدود هشت کلانشهر ایران جای گرفته‌اند، در عرف بین‌المللی حدود 70 تا 80 درصد تولید ناخالص داخلی در پیرامون کلان شهرهاست، از سوی دیگر نیز حدود 70درصد آلودگی‌ها در این شهرها وجود دارد، در شرایط فعلی توجه به مدیریت شهری بسیار مهم شده است و به نظر من در این مورد باید تجدیدنظر کلانی صورت گیرد، اگر در سیاست‌های کلان این مسئله حل نشود، این دعوا نیز حل نخواهد شد، طرح بافت پیرامونی حرم سالی حدود دو درصد پیشرفت داشته که تاکنون 50درصد پیشرفت فیزیکی داشته است، یعنی 25 سال دیگر طول می‌کشد تا طرح به اتمام برسد، به نظر من، مسئله اصلی در دعواهای این طرح، کلان ملی است و سیاست کلان ملی باید بداند که شهر و مدیریت شهری باید تقویت شود، چراکه نقش شهرها در توسعه ملی مهم است، شهرها عامل توسعه هستند و باید بخش شهرسازی وزارت مسکن و شهرسازی جدا شده و زیر نظر وزارت کشور قرار گیرد.
رهنما با بیان اینکه دولت‌های محلی نیز باید تقویت شوند، چراکه چندگانگی در کشور ایجاد شده است، گفت: پیشنهاد می‌کنم که در این دولت و مجلس شورای اسلامی در این زمینه اتفاقی رخ دهد، همچنین باید گفت طرح‌های جامع، دیگر کارایی ندارند، از سال 1965طرح‌های جامع در دنیا کنار گذاشته شده است، طرح‌های راهبردی عملیاتی که در شورای شهرها، وزارت کشور به دنبال آن‌هاست، جایگزین طرح‌های جامع شوند و بنابراین باید ساختار تغییر کند، چراکه تا زمانی که ساختار تغییر نکند، این مشکلات وجود دارد.
مدرس گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: رقابت بین وزارت مسکن و شهرسازی و وزارت کشور برای این‌گونه طرح‌ها در استان زیاد است. این دو وزارت در تقابل یکدیگر بوده و هم‌افزایی در این زمینه وجود ندارد، باید وظایف این دو یکپارچه شده و در یکجا جمع‌آوری شود و تغییر و تحولات کلان ایجاد شود تا یکپارچگی به‌وجود آید. 80 درصد شهرنشین در کشور داریم، یعنی ایران کشوری شهرنشین است و باید مدیریت کشور شهرنشین تقویت، نهادهای جدید شکل گرفته و به آن توجه شود که اگر به این مسئله توجه نشود، کشور توسعه پیدا نخواهد کرد و باید گفت که توسعه کشور در توسعه شهرها متجلی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه در مرکز شهر مشهد، نهاد آستان قدس رضوی وجود دارد، تصریح کرد: شهر مشهد از دو مدیریت دوگانه برخوردار است و بیش از 60 درصد اراضی این شهر در اختیار آستان قدس رضوی و اداره اوقاف و امورخیریه است. هر کس به شهرداری برای املاک خود مراجعه می‌کند، باید به آستان قدس رضوی نیز مراجعه کند که این مسئله در مرکز شهر مشهد بیشتر خود را نمایان می‌کند و به نوعی یک جزیره در دریاست.
رهنما با اشاره به اینکه شهر مشهد مانند شهر واتیکان روم است، اظهار کرد: من مشهد را به لحاظ مدیریتی همانند واتیکان می‌دانم، مدیریت شهر مشهد نسبت به شهرهای دیگر سخت‌تر است، اگر مرکز شهر را به آستان قدس رضوی می‌دادند، مرکز شهر از چندگانگی خارج می‌شد، شهرداری یک مدیریت قدرتمند، هوشمند، قوی و دانا برای چنین کارهایی ندارد و سازمان بازآفرینی شهرداری همانند سازمان عمران و مسکن‌سازان ثامن در سال 75 است، در صورتی که این سازمان باید هدفمند، قدرتمند، هوشمند و اندیشمندانه جلو رود.
مدرس گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص ایراد سازمان بازآفرینی شهرداری مشهد، گفت: به نظر من این سازمان هیچ نقش خاصی ندارد، جز اینکه هزینه زیادی بر روی دست شهرداری گذاشته است و قدرت تحلیل، ارائه طرح، پشتیبانی نظری و... ندارد، بلکه تنها یک سازمان است که تعدادی مدیر در آن مشغول کار هستند و این سازمان چند دفتر توسعه و تسهیلگری در مناطق دارد که نهایتا شاید بتواند چند مشکل در حاشیه شهر را مدیریت کند، وقتی نامی از سازمان بازآفرینی در مرکز شهر برده می‌شود، این سازمان باید بتواند کار را به درستی مدیریت کرده و انجام دهد.
وی افزود: به نظر من این سازمان باید در منطقه باشد و دعوا سر این است که مشاوری چنین کاری را انجام داده و یا نداده است. در صورتی که سازمان بازآفرینی است که باید مشاور را هدایت و مدیریت کرده و یک مجموعه بی‌طرف جلو بیاید و به شهر کمک کند؛ یعنی باید یک رویکرد عاقلانه‌ای وجود داشته باشد. در دهه 80 بسیاری از مردم در بافت به‌دلیل ضررهای مالی سکته کرده‌اند، اما به تازگی شهرداری به کمک مردم آمده است و طبق نظرسنجی که بنده انجام داده بودم، در آن زمان حدود 90 درصد مردم از این طرح ناراضی بودند.
رهنما در خصوص طرح حریم رضوی، گفت: بعضی از مواقع کارشناس توجیه‌گر است و ما در دانشگاه نمی‌خواهیم توجیه‌گر پرورش دهیم و می‌خواهیم محقق بار بیاوریم. من فکر می‌کنم طرح حریم رضوی می‌خواهد آن چیزی که شورای عالی معماری و شهرسازی تصویب کرده است را توجیه کند، واقعیت این است که هیچ‌کدام از موضوعاتی که مشاوران طرح، شورای عالی معماری و شهرسازی و شهرداری می‌گوید، نیست. مرکز شهر مشهد به لحاظ اقتصادی همانند یک قطار سرکش است و اگر مجری با آن همراهی نکند، روند آن از دست مجری نیز خارج می‌شود و باید مدیریت خردمندانه وجود داشته باشد که این قطار سرکش را به راه خود هدایت کند، چه بخواهند چه نخواهند و به دلیل ظرفیتی که در مرکز شهر مشهد وجود دارد، این بافت از شهر به سمت زیارتی، سیاحتی و اقامتی در حال رفتن است، ما 100 بنای در حال ساخت در محله سرشور را بررسی کردیم و متوجه شدیم که 85 درصد سرمایهگذاران این بناها در خارج از کشور زندگی می‌کنند.
انتهای پیام
