تفسیر عقلی، باطنی و علمی سوره قدر + فیلم

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی اصفهانی، مفسر و مترجم قرآن در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به وجوه مختلف سوره قدر، گفت: خداوند متعال ابتدا فرمود که «ما» قرآن را در شب قدر نازل کردیم؛ مقصود خداوند با فرشتگان است که جمع آمده یا اینکه نشان از عظمت الهی است. یعنی اینجا خداوند عظمت خود را نشان داده است؛ این سوره از چند وجه عقلی، روایی، باطنی و علمی قابل بررسی و تفسیر است. تفسیر عقلی آن این است که وقتی فرموده قرآن «نازل» شده یعنی از مقام بابا مانند لوح محفوظ و مقام علم الهی به جبرئیل و پیامبر(ص) رسیده است. یعنی نزول مقامی است تا قرآن کریم به صورت الفاظ در اختیار ایشان و مردم قرار گرفت است.

وی در تفسیر قرآن به قرآن نزول قرآن، اضافه کرد: فرموده این قرآن در شب قدر نازل شده و در سوره دخان فرمود که این شب، شب مبارکی است: «إِنّا أَنْزَلْناهُ فی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ إِنّا کُنّا مُنْذِرینَ» و در سوره بقره هم فرمود که قرآن در ماه رمضان نازل شد، پس لیله قدر و شب نزول قرآن در این ماه است؛ در روایات سه وقت شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم برای شب قدر ذکر شده است. شب بیست و سوم به خاطر روایتی که از «جهنی» دقیق‌تر است. ایشان از پیامبر(ص) درخواست کرد که یک شب بیاید و حضرت در گوش او یک نکته گفتند و بعد دیدند که او شب‌های بیست و سوم به مدینه می‌آید. برخی روایات هم این سه شب را سه مرحله از شب قدر برشمرده است. 

سه معنای واژه قدر

رضایی اصفهانی با اشاره به سه معنای واژه قدر گفت: یک معنای قدر عظمت است. قرآن کریم فرموده که ما قرآن را در شب باعظمتی که از هزار ماه بیشتر است نازل کردیم. این مسئله آن قدر مهم است که به پیامبر(ص) فرموده تو چه می‌دانی عظمت شب قدر چیست؟ اگر انسان دو رکعت نماز در این شب بخواند گویی از هزار ماه عبادت برتر است؛ لذا کارهای خیر را در این شب انجام می‌دهند. معنای دوم قدر به معنای سنجش عمل و اعمال، توفیقات انسان، اجل فرد و تکامل مادی و معنوی فرد است که باید به امضای امام زمان(ع) می‌رسد. 

این مترجم قرآن اضافه کرد: توصیه شده از خداوند عافیت بخواهیم که با تقاضاهای معنوی و مادی منافاتی ندارد؛ البته مقدراتی که مشخص می‌شود قطعی نیست؛ برخی قطعی و برخی هم ممکن است تغییر کند؛ مانند اجل حتمی و اجل معلق که با دعا، صله رحم و ... تعویق و تأخیر می‌افتد. بنابراین قدر به معنای عظمت یا تعیین مقدرات است یا در معنای سوم تنگی است؛ یعنی آن قدر ملائکه روی زمین می‌آید و رفت و آمد دارند که جا در زمین تنگ می‌شود؛ ملائکه سلامتی، برکات و رحمت الهی را می‌آورند و با اینکه مجرد هستند، ولی آن قدر فراوان هستند که گویا زمین را اشغال کرده‌اند؛ بنابراین باید در مراسم‌های لیالی قدر حضور یابیم یا جلسه خصوصی در منزل برقرار کنیم. 

شب قدر 24 ساعت است

وی به تفسیر علمی اشاره کرد و گفت: از این جهت این سؤال مطرح است که آیا شب قدر از مغرب تا طلوع فجر است یا مثلاً مردمی که در آمریکا و چین هستند و ساعتشان با ما تفاوت دارد چه وضعی دارند. در تفسیر نمونه و در تفسیر مهر بیان شده که شب قدر 24 ساعت است؛ اینکه سایه خرطومی شکلی که در پشت زمین شکل می‌گیرد، این سایه یک دور که به دور زمین برگردد یک شب کامل می‌شود و اگر روز زمین هم یک دور بگردد، 24 ساعت کامل خواهد شد؛ پس شب قدر از لحاظ علمی 24 ساعت است. در برخی نوشته‌ها از جمله شیخ عباس قمی گفته که فضیلت روز قدر کمتر از شب قدر نیست و همانند شب اهمیت دارد و ساعات آن مهم است، ولی مثلاً در آمریکا تاریکی و در ایران روشن است.

این قر‌آن‌پژوه تصریح کرد:  این سوره دارای تفسیر باطنی هم هست؛ در برخی روایات از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شده است که فرمودند: «انَّ فاطِمَةَ هِيَ‏ لَيْلَةُ الْقَدْرِ ...»؛ این روایت در بحار جلد 42 صفحه 105 از امام باقر(ع) و در جلد 43 صفحه 113 از امام صادق(ع) نقل شده است؛ حال چرا حضرت فاطمه(س) لیله قدر است و هر کسی ایشان را بشناسد شب قدر را درک کرده است؟ در این باره حدوداً 20 مورد تأویل و توجیه شده است.

شباهت‌های شب قدر با فاطمه(س)

رضایی اصفهانی بیان کرد: حضرت زهرا(س) یک وجه شباهتی به شب قدر دارند و آن اینکه درک و شناخت شب قدر مشکل است، «وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ» و از سوی دیگر درک حقیقت نورانیه حضرت زهرا(س) هم سخت است؛ یعنی باطن آیه حضرت زهرا(س) است که ما این مطلب را از طریق روایات می‌فهمیم. وجه شباهت دیگر اینکه حضرت فاطمه(س) کوثر است: «إِنَّا أَعْطَيْنَاكَ الْكَوْثَرَ» شب قدر هم بر طبق آیه سوم دخان با برکت و کوثر و خیر کثیر است؛ همچنین حضرت فاطمه(س) از دیگر زنان دنیا برتر و سیده نساء است، همان طور که شب قدر هم از هزار ماه بهتر است.

این مفسر قرآن کریم افزود: نکته بعد اینکه شب قدر شب نزول قرآن صامت است که ما در محضر آن هستیم و حضرت زهرا(س) هم ظرف نزول قرآن‌های ناطق از امام حسن(ع) تا حضرت حجت(ع) است. قدر و منزلت فاطمه زهرا(س) مانند قبر ایشان و زمان شهادتشان و مکان دفنشان نامشخص است؛ لیله قدر هم نامشخص است و هر دو مخفی هستند. این بحث باطنی است که با ظاهر در تنافی نیست.

وی ادامه داد: در سوره قدر فرمود: «تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ»؛ در شب قدر ملائکه و روح نازل می‌شوند که گفته شده روح فرشته اعظم از جبرئیل است؛ طبق روایات ملائکه همه اعمال انسان‌ها را نزد امام زمان(عج) می‌برند و ایشان امضاء می‌زنند؛ تعبیر «تنزّل» دال بر استمرار است؛ یعنی در زمان پیامبر(ص)، نزول بر حضرت بود و بعد از ایشان تا امروز هم ادامه دارد. امروز ظرف نزول فرشتگان و روح قلب مبارک امام زمان(عج) است؛ اینجا امامت هم اثبات می‌شود؛ زیرا فرشته بر فساق، کفار و بر در و دیوار یا بر مؤمنین معمولی هم نازل نمی‌شود.