برگ‌هایی از بهار قرآن/ «شاهنامه شاه خورشید چهر»
منظومه‌های حماسی درباره دلاوری‌های علی (ع)
کتاب «شاهنامه شاه خورشید چهر» نوشته سیدعلی کاشفی خوانساری، پژوهشی درباره منظومه‌های حمله حیدری در وصف مولای متقیان است که به همت نشر گویا منتشر شده است.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ «شاهنامه شاه خورشید چهر» ابتدا سیر سرایش حماسه‌های دینی و علوی را پیش و پس از سروده شدن حمله حیدری باذل مرور و از منظومه‌های متعددی که با نام حمله حیدری سراغ داریم، یاد می‌کند. بخش دوم کتاب به معرفی و نمونه آثار چهار سراینده اصلی و بزرگ حمله حیدری، یعنی باذل خراسانی، ابوطالب فندرسکی، آزاد کشمیری و راجی کرمانی اختصاص دارد.در هر مقاله اطلاعاتی درباره زندگی شاعر، آثارش، منظومه حماسی او درباره مولای متقیان و نسخه‌شناسی آمده و سپس اشاراتی به ویژگی‌های شعر او شده است. اشعار گزیده از هر شاعر مرتبط با یکی از غزوات و یا جنگ‌هاست.
یکی از جلوه‌های سنت قصه‌خوانی و نقل‌گویی در زندگی سنتی ایرانیان، منظومه‌های حماسی درباره دلاوری‌های علی (ع) است که با عنوان عام «حمله حیدری» سروده و شنوده می‌شده‌اند. این اشعار حماسی در قالب‌هایی، چون مداحی، نقالی، پرده‌خوانی، شمایل‌گردانی و تعزیه در تمام ایام سال به کار می‌رفته و از رایج‌ترین گونه‌های قصه‌گویی و هنر‌های نمایشی سرزمینمان بوده است.
مسیر ناهموار تحقیق درباره حمله حیدری
سیدعلی کاشفی خوانساری تحقیق درباره حمله حیدری را در فروردین ۱۳۷۹ و همزمان با اعلام سال به نام امیرالمؤمنین علی (ع) آغاز می‌کند و تصورش بر این بوده که طی چند ماه گزیده‌ای از این منظومه فراهم و منتشر شود، غافل از اینکه این قصه سر دراز دارد و تا امروز حدود بیست سال است، او را به دنبال خود می‌کشاند و سبب نگارش کتب و مقالاتی شده است.
نویسنده در ابتدا با مسیری گنگ و ناشناس مواجه بوده و در کتاب‌های معتبر ادبی به ندرت فراتر از یکی دو جمله به این منظومه اشاره شده است و برخی حمله حیدری باذل و برخی حمله حیدری راجی را نام برده‌اند. فهارس نسخ خطی و مراجعه به کتابخانه‌ها مهمترین منابع نویسنده بوده و بر همین پایه، روز‌های زیادی را به تحقیق در این باره در کتابخانه‌های مرکزی دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات، مجلس شورای اسلامی، آستان قدس رضوی، مسجد گوهرشاد، مسجد سپهسالار، کتابخانه ملی تبریز و ملک گذارنده است.
کاشفی خوانساری، پژوهشگر حماسه‌های دینی پیش از این اثر، دو کتاب در زمینه حمله‌سرایی با عنوان «حیدرنامه» و «حمله‌خوانی و حمله‌سرایی» به نگارش درآورده که به ترتیب از سوی انتشارات موعود عصر و نشر حوا منتشر شده است.
نویسنده در بخشی از مقدمه خود در کتاب «شاهنامه شاه خورشید چهر» نوشته است: در قرن دوازدهم هجری شاهد شکل‌گیری جریان ادبی با عنوان حمله‌سرایی در سپهر ادبیات فارسی هستیم. حمله حیدری نام عام دلاورمردی‌ها و جنگاوری‌های حضرت حیدر کرار امیرالمؤمنین علی (ع) سروده شده است و موضوع کتاب حاضر نیز معرفی این حماسه‌ها و نگاهی به مهمترین منظومه‌های سروده شده در این قالب است.
از نکات مهم این پژوهش می‌توان به این موضوع اشاره کرد که؛ در این کتاب، نکات تازه‌ای درباره حمله حیدری و سرایندگان آن آشکار شده و برخی اشتباهات بزرگ و سوءبرداشت‌های ادب‌پژوهان تصحیح شده است.
برشی از کتاب
در بخشی از کتاب می‌خوانیم:
منظومه فندرسکی درباره مولای متقیان که به عنوان تکمله منظومه میرزا رفیع خان باذل مشهدی شاه جهان آبادی به کار رفته، خلاف مشهور منظومه‌ای مستقل از کار باذل است که پیش از کتاب باذل سروده شده است. این حماسه دینی احتمالاً در سال‌های آغازین سده دوازدهم هجری سروده شده و در سال ۱۳۳۵ قمری توسط شخصی به نام یا تخلص نجف مطابق بخش ناتمام حمله حیدری باذل تشخیص داده شده و به آن پیوست شده و همراه با آن چند بار در هندوستان به چاپ رسیده است.
در ابیات ابتدایی این کتاب تصریح شده که کتاب به شاه سلیمان صفوی تقدیم شده است. در حقیقت آنچه امروز به عنوان حمله حیدری فندرسکی می‌شناسیم، کتاب مستقلی بوده که به ابتکار شخصی به نام نجف به کتاب باذل ضمیمه شده است و متأسفانه ادب‌پژوهان متوجه این نکته نشده‌اند.
منظومه فندرسکی از جنبه‌های ادبی و زیبایی‌شناسی اثری قابل دفاع است. به هر حال شاعر تحت تأثیر فضا و قواعد سبک هندی است و این گرایش در جای جای شعرش دیده می‌شود. می‌توان گفت شاعر بیش از آنکه شاهنامه را الگوی خود قرار داده باشد، منظومه‌های نظامی را پیش روی دارد. فندرسکی چندان مایل به تشریح طولانی صحنه‌های نبرد نیست و بیشتر چشم به راه بهانه‌ای برای سرودن ساقی‌نامه و نیایش و تشبیب است و توصیف مرایا و مناظر را خوش‌تر دارد.
روحیه لطیف شکننده و انسانی او در جای جای کتاب موج می‌زند. او حتی با قطامه همدل می‌شود و از زبان او گله‌ها و نکات فلسفی تأمل برانگیزی را بیان می‌کند. نازک‌دلی شاعر تا آن حد است که توان سرودن لحظه شهادت امام را ندارد و داستان در شب قبل از شهادت ناتمام می‌ماند. نکته‌ای که در هیچ یک از گزارش‌ها و مقالات درباره این اثر به آن دقت و اشاره نشده است. کتاب فندرسکی یکی از زیباترین و فاضلانه‌ترین منظومه‌های داستانی در میان آثار گونه مورد بررسی است که اشارات و مفاهیم حکمی و فلسفی نیز در آن فراوان است.
انتهای پیام 
