شناخت اقتضائات زمانه؛ راه عبور از بحران‌ها / درس‌های نهج‌البلاغه برای امروز چیست؟
براساس خطبه ۳۲ نهج‌البلاغه باید اقتضائات زمان را شناخت و حق آن را ادا کرد که در واقع ادای حق‌الناس است. زمان‌شناسی یعنی دریافت درست از دنیای پیرامون و بایدهای آن و این مهم با دگم‌اندیشی و جزم‌انگاری قابل جمع نیست.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین هادی سروش، پژوهشگر دینی و استاد حوزه علمیه، در یادداشتی ضمن اشاره به پاره‌ای از مشکلات در روزگار فعلی، به نهج‌البلاغه پرداخته و معتقد است که حضرت امیر(ع) چاره عبور از بحران‌ها را فرموده است. در ادامه این یادداشت را می‌خوانید؛
گاهی زمانه و روزگار از مدار صدق و صفا خارج می‌شود و سر ناسازگاری می‌گذارد. اینجا است که خواه در مسائل فردی و یا مسائل اجتماعی، ما آدمیان دلخوش نبوده و با ناامیدی و فشار، روزگار را می‌گذرانیم. چه باید کرد و چگونه می‌توانیم بر ظلم زمانه فائق آمده و کام زندگی را شیرین و گوارا کنیم؟
در این راستا، خطبه ۳۲ نهج‌البلاغه خواندنی است که بخشی از مفاد آن خطبه نورانی را در ضمن مطالب ذیل تقدیم می‌کنم؛
مطلب اول
باید باور کنیم که زمانه گاهی واقعاً با آدمی سرِ ناسازگاری دارد تا در پی علاج آن برآییم و روشن است مقصود از زمانه پاره‌ای از مردمان هستند. در این موارد ذکر ظرف و اراده مظروف شده است. در نهج‌البلاغه فرمود: «ايُّهَا النَّاسُ، إِنَّا قَدْ أَصْبَحْنَا فِي دَهْرٍ عَنُودٍ وَ زَمَنٍ كَنُودٍ؛ اي مردم، ما در روزگاری کینه‌توز و زمانی پُر از کفران و نامردی قرار گرفته‌ايم».
مطلب دوم
نشانه زمانه‌های کینه‌توز و انحرافی و یا استبدادی طبق ترسیم واقع‌گرایانه نهج‌البلاغه دارای دو خصوصیت است: 1- روزگار کینه و دشمنی، روزگاري است كه انسان‌های درست و شریف با انگ‌زنی از سوی چهره‌های قدرت، به یک سِری آدم‌های منفی و تبهکار به جامعه معرفی می‌شوند و خود و خانواده‌شان از هستی ساقط می‌شوند و امروزه این چالش بزرگ اخلاقی در وادی سیاست با انواع شنود و گزارش و سندسازی برای منفی و مردود شمردن انسان‌های شریف به صورت نهادینه‌شده درآمده و انجام می‌شود. امام علی(ع) این معنا را در این جمله قرارداد: «يُعَدُّ فِيهِ الْمُحْسِنُ مُسِيئاً».
2- خصوصیت دیگر زمانه کینه، در افزایش ظلم و استبداد ستمگران است. آنجایی که ظالمان، لباس خیرخواهان پوشیده و با استفاده از رانت‌های قضائی و قانونی و بودجه‌ای، ظلم و تعدی به حقوق فرد و یا ملت را به مرحله‌ای می‌رسانند که امام علی (ع) از آن به طغیان نام می‌برد؛ «و يَزْدَادُ الظَّالِمُ فِيهِ عُتُوّاً».
مطلب سوم
راه چیست؟ چه باید کرد؟ براساس خطبه ۳۲ نهج‌البلاغه باید اقتضائات زمان را شناخت و حق آن را ادا کرد که در واقع ادای حق الناس است. زمان شناسی یعنی؛ دریافت درست از دنیای پیرامون و بایدهای آن و این مهم با دگم‌اندیشی و جزم‌انگاری قابل جمع نیست.
افلاطون می‌گوید: مردم هر زمانى مى‌پندارند كه روزگار آنها آخرالزمان باشد، زمان خود را از روزگاران پيشين زشت‌تر و كم‌اهميت‌تر مى‌دانند. در صورتى كه نمى‌انديشند تا حق زمان گذشته و حال را به خوبى ادا كنند.
امام علی (ع) برای دستیابی و شناخت اقتضائات زمانه دو رکن مهم را معرفی می‌کند؛ اول: حفظ تجارب گذشته و احترام به دانش و مهارت‌هایی که مرتبط با آن است. دوم: بازگشت به دانایان و پرسش و کاوشگری. امام(ع) در مقام تبیین این رکن با زبان توبیخ چنین فرمود: «از آنچه كه مي‌دانيم و تجربه کرده‌ایم سودی نمي‌بريم، درباره آنچه كه نمي‌دانيم سؤال نمي‌كنيم؛ «لانَنْتَفِعُ بِمَا عَلِمْنَا و لَا نَسْأَلُ عَمَّا جَهِلْنَا». استاد شهید مطهری می‌گوید: غرض امام علی(ع) از این جملات، مغتنم دانستنِ تجربه‌های گذشته است که می‌تواند آینده را رقم زند.
ابن میثم بحرانی در شرح نهج‌البلاغه گوید: باید در مورد اتفاقات و حوادث زمان به علل و اسباب آن به دقت نگريسته شود و بررسى كامل در جريان امور زمان از قبيل نيرومندي‌ها، ضعف، سیاست‌ها، امن و ترس‌ها انجام گيرد.
امروز دنیا و هر جامعه‌ای که مرتبط با دنیا است، دارای پیچیدگی‌های خاصی است که قطعا توجه به آن و دریافت همه ابعاد آن از توان فکری و مدیریتی یک شخص و حتی یک سلیقه سیاسی و اجتماعی بیرون است. امروز دنیای علم و دانش، راهکارهای مهمی چون وجود رسانه‌ها و احزاب و آزادی آنان را پیش‌بینی کرده تا بتوانند از سختی‌ها و چالش‌های زمانه عبور کنند.
مطلب چهارم
نباید از خطر ادامه کینه‌توزی و انحراف و استبداد زمانه غافل شد. مخالفت و محدودیت و دگم‌اندیشی در برابر پایگاه‌های بزرگ تبادل اندیشه و نظر و نقد، نادیده گرفتن راهکار نهج‌البلاغه است و خروجی آن زمینه سقوط و یا براندازی نظام‌های سیاسی اجتماعی خواهدبود.
این صریح نهج‌البلاغه است که اگر همه روزنه‌های دانش و آگاهی و تجربه در جامعه‌ای بسته شود، به یکباره ضربه مهلکی به بر سر ملت فرود خواهد آمد؛ «ولَا نَتَخَوَّفُ قَارِعَةً حَتَّى تَحُلَّ بِنَا». شگفت آور است که عاملان کینه‌توزی و استبداد زمانه از این همه ضربات، ذره‌ای به خود نمی‌آیند. تردیدی نیست که عاملان کینه‌توزیِ زمانه با ظاهری حق‌گرا، قانون‌مدار و فسادگریز، جلوه‌گری می‌کنند.
علامه جعفری در شرح خطبه ذکر شده چنین می‌نویسد: «به هر دستی نبايد دست داد. چگونه مي‌توان فريب ظاهر انسان‌هایی را نخورد كه قيافه خود را با صلح و صفا آراسته و درونشان جايگاه درندگان و گزندگان بی‌امان و مهلك است».
انتهای پیام
