تطبیق شهادت امام حسین(ع) بر نظریه «رنج رهایی‌بخش مسیحی» نادرست است

به گزارش ایکنا، نشست مجازی شب عاشورای ایکنا، شامگاه گذشته ۲۷ مردادماه از طریق صفحه اینستاگرام خبرگزاری ایکنا و با تلاوت قرآن از سوی قاسم رضیعی، قاری بین‌المللی آغاز شد، سپس رسول رسولی‌پور، استادیار گروه آموزشی فلسفه دانشگاه خوارزمی با موضوع «رنج رهایی‌بخش» سخنانی را ایراد کرد.

رسولی‌پور در آغاز سخن با اشاره به خطبه امام حسین(ع) در مکه گفت: ایشان فرمودند: الحمدلله ما شاء الله ولا قوة الا بالله و خط الموت علی ولد آدم...؛ امام(ع) پس از حمد الهی فرمودند که مرگ بر فرزندان آدم نوشته شده است؛ همانند گردنبندی که لازمه گردن دختران است. و چقدر به دیدار نیاکانم اشتیاق دارم؛ آنچنان که یعقوب به دیدار یوسف اشتیاق داشت و برای من قتلگاهی معین شده است که در آنجا فرود خواهم آمد، گویا با چشم خود می‌بینم که گرگ‌های بیابان (لشکریان کوفه) در سرزمینی در میان نواویس و کربلا، اعضای مرا قطعه قطعه و شکم‌های گرسنه خود را سیر و مشک های خالی خود را پر می‌کنند. سپس فرمودند که از پیشامدی که با قلم قضا نوشته شده است، چاره و گریزی نیست. ما اهل بیت(ع) به آنچه خدا راضی است، راضی و خشنودیم. در مقابل بلا و امتحان او، صبر و استقامت می‌ورزیم و او اجر صبرکنندگان را به ما عنایت خواهد فرمود. در خاتمه هم حضرت فرمودند: هر کسی دوست دارد خونش را در راه خدا بدهد پس همراه من شود!

استادیار دانشگاه خوارزمی در ادامه بیان کرد: عده‌ای معتقدند شهادت امام حسین(ع) و رنج‌های پیامبر(ص)، ائمه و صالحان، «رنج رهایی‌بخش» است و خیر عظیمی بر آن مترتب است‌ مسئله رنج و شر در فلسفه موضوع مهم و مورد توجهی است به‌خصوص اگر این رنج برای کسانی مانند امام حسین(ع) باشد که مورد هجوم و بی‌رحمی سپاه عبیدالله و در معرض جنایات عجیب و غریبی قرار گرفتند.

باور الاهی‌دانان مسیحی درباره نجات

رسولی‌پور اظهار کرد: در الهیات مسیحی این مسئله مطرح است که چرا پسر خدا (براساس باور مسیحیان) باید به صلیب کشیده شده و با آن وضع کشته شود؛ پاسخ الاهی‌دانان مسیحی به خصوص پروتستان‌ها که خیلی رویکرد عقلانی ندارند این است که نجات و رستگاری به عمل و اراده انسان‌ها نیست بلکه به فیض و رحمت و اراده پروردگار و در گرو کشته شدن پسر خداست؛ اینها با این تحلیل، مصیبت‌های وارده بر عیسی(ع) را توجیه می‌کنند.

وی با طرح این سؤال که آیا می‌توان شباهتی میان آنچه الاهیات مسیحی در توجیه مصلوب شدن عیسی(ع) می‌آورد با شهادت امام حسین(ع) قائل شد، تصریح کرد: محمود ایوب، استاد برجسته الاهیات تطبیقی در موسسه هارتفورد و فارغ‌التحصیل دانشگاه هاروارد در کتاب «رنج‌ رهایی‌بخش در اسلام» که در واقع همان تز دکترایش است، دنبال پاسخ به این سؤال است که آیا می‌توان شهادت امام حسین(ع) را «رنج رهایی‌بخش» بدانیم، شبیه آنچه برای عیسی(ع) بیان می‌شود؟ موضوع این کتابِ محمود ایوب از جمله تألیفات بدیع، جامع و منحصر به فرد است.

ایوب با بیان اینکه رنج رهایی‌بخش در دو مقوله «فردی» و «جهانی» طرح می‌شود، اضافه کرد: گاهی این رنج‌ها جبران کننده و کفاره‌ی گناهان و اعمال ناشایست انسانهاست، و به عبارت دیگر، هزینه‌ای است که ما در قبال گناه و تصمیمات غلط‌مان می‌پردازیم؛ در همین باب پیامبر(ص) فرمودند؛ هر بلایی که بر سر مسلمان بیاید حتی خاری که به پای او برود نتیجه گناهان اوست و به نوعی این رنج، رنج حاصل از عمل فردی است. این نوع رنج، رنج رهایی بخش فردی محسوب می‌شود.

استاد دانشگاه خوارزمی سپس به بررسی رنج رهایی‌بخش جهانی از منظر نصوص اسلامی، پرداخت و افزود: با وجود اینکه روایاتی دال بر این رهایی بخشیِ رنج در بُعد شخصی داریم، اما رنج رهایی‌بخش جهانی در روایات و قرآن بهیچ وجه تصریح نشده است، ولی محمود ایوب تلاش کرده که از آیات و روایات، شهادت امام حسین(ع) را رنج رهایی‌بخش جهانی معرفی و آن را اثبات کند و به برخی روایات اشاره دارد؛ از جمله روایتی از امام رضا(ع) طبق نقل اصول کافی، که «اگر ما نبودیم خدا پرستش نمی‌شد»؛ یا این روایت که: «ائمه(ع) اولین مخلوقات آفرینش هستند و از نور الهی ساطع شده‌اند»، یا «شیعیان از اضافی گِل ائمه(ع) آفریده شده‌اند».

رسولی‌پور تصریح کرد: استدلال محمود ایوب در اثبات رنج رهایی‌بخش در اعتقادات شیعه، این است که پیامبر و ائمه همگی شهید شده‌اند، از شهادت هابیل و انبیاء گرفته تا ائمه(ع) و همه به خاطر این است که این شهادت نقش روشنگری و بیداری و رهایی‌بخشی دارد. البته گاهی ما در مورد ضرورت شهادت سخن می گوییم و گاهی در مورد پیامدها و نتایج ضروری آن بحث می‌کنیم؛ محمود ایوب متاثر از فضای الاهیات مسیحی سعی کرده از منظر مسلمین، «هدایت» را منحصر به رخداد «شهادت» کند.

نظریه نجات شیعه با تطابق بر الاهیات مسیحی

رسولی‌پور با طرح این سؤال که آیا شیعیان به رستگاری نمی‌رسند مگر اینکه ائمه(ع) آنها شهید شده و رنج بکشند؟ اضافه کرد: از امام حسین(ع) روایتی نقل است که «هر کسی برای ما اشک بریزد خدا بهشت را برای او تضمین می‌کند»؛ یا امام رضا(ع) فرمودند: «هر کسی که سختی‌ها و رنج‌های ما را یادآوری کند در بهشت با ما خواهد بود.» محمود ایوب با استناد به این روایات تلاش کرده تا ثابت کند نجات و هدایت شیعیان منوط به شهادت امام حسین(ع) بوده است.

استاد دانشگاه خوارزمی گفت: به نظر می‌رسد محمود ایوب به خاطر تاثیرپذیری از مسیحیت و اینکه در دوره‌ای هم مسیحی شده است، تلاش دارد به گزاف و اغراق مشابهتی میان نظریه الاهیات مسیحی و اسلامی ایجاد کند؛ ما اصلی در قرآن داریم که «هیچ کس وزر و وبال دیگری را بر دوش نمی‌کشد» (و لا تزر وازره وزر اخری) که در واقع بیان این اصل اساسی در اسبام است که هر کس مسئول اعمال خویش است؛ اگر کسی گناه و خطایی مرتکب شود، نمی تواند به صرف اینکه امام شیعه شهید شده است و رنج کشیده، مطمئن باشد که شیعیان هم اهل نجات خواهند بود.

وی تأکید کرد: البته نجات را نمی‌توان صددرصد به عمل نسبت داد و نه می‌توان آن را صرفا به ایمان پیوند زد؛ بلکه همه به اراده‌ی الاهی است. اما با توجه به اصل اعتقادی عدل در فرهنگ شیعی، و تأکیدات مکرر قرآن مبنی بر ایمان و عمل صالح به عنوان عامل نجات در قیامت، تفاوت زیادی میان الاهیات مسیحی و اسلامی در این زمینه وجود دارد و ما طبق فرمایش امام صادق(ع) که «نه جبر است و نه تفویض بلکه امر بین الامرین» را قبول داریم. هر چند در آثار و نتایج نجات‌بخش خون امام حسین(ع) تردیدی نیست، ولی آیا می‌توانیم مانند مسیحیان بگوییم هر کسی فقط به نجات‌بخشی امام حسین ایمان داشته باشد به بهشت می‌رود؟

ایمان و عمل صالح؛ عامل نجات انسان

رسولی‌پور بیان کرد: روایت امام صادق (ع) خطاب به شیعیان که فرموده است: «کونُوا لَنا زَیْناً وَ لا تَکونُوا عَلَیْنا شَیْناً»؛ یعنی زینت ما باشید نه باعث ملامت و سرزنش ما»؛ بخوبی باین پرسش پاسخ می‌دهد!  در ایام محرم بیش از یک دهه عزاداری می‌کنیم و همه در تلاش هستیم که به نوعی ارادت خود را به آستان اباعبدالله(ع) ثابت کنیم؛ یکی با تلاوت قرآن، دیگری با سخنرانی (مثل همین فرصت گفت‌وگوی امشب که ایکنا به وجود آورده است)، دیگری با کمک به هیئت و نذورات و... هر کس به سبکی این ایام را پاس می‌دارد ولی ما در عین اینکه به تعبیر سردار شهید قاسم سلیمانی، «ملت امام حسین(ع) هستیم» باید عمل و گفتارمان نیز رنگ و بو و نسبت حقیقی با سیدالشهدا(ع) داشته باشد؛ کنش، منش، روش و اعمال ما به‌خصوص در این ایام باید با اهداف و عمل حسینی سازگاری بیشتری داشته باشد.