دلالتهای قرآنی واقعه عاشورا
عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز، عاشورا را تجلی‌گاه آیات قرآن کریم دانست و پاره‌ای از وقایع عاشورایی که جلوه‌گر تجسم آیات قرآن کریم هستند را برشمرد.
حمید ایماندار، داور مسابقات قرآن و عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز در گفت‌وگو با ایکنا از فارس، عاشورا را تجلی‌گاه آیات قرآن کریم دانست و گفت: واقعه عاشورا تجلی‌گاه آیات قرآن کریم است.
وی به صورت فهرست‌وار به پاره‌ای از وقایع شکوهمند عاشورایی که جلوه‌گر تجسم آیات وحیانی است، پرداخت و افزود: نخست جهاد مالی و نفسی امام حسین(ع) و اصحاب است که به تمام معنا عبارت قرآنی پربسامد «...جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ...؛... با مال و جانشان به جهاد برخاسته اند...» (آیه 88 سوره توبه) را در مقام عمل متجلی کردند.
بیشتر بخوانید:
ایماندار ادامه داد: دوم صبر در مقابل شداید است. فوز شهادت و سعادت ابدی و حظ عظیم حاصل صبر بی‌بدیل عاشوراییان بود. صبر جمیل زینبی و صبر در مقابل قضای مقدر الهی که بر لسان امام حسین(ع) جاری شد و تفسیر الهی مصائب اهل بیت(ع) توسط امام سجاد(ع) این عبارات قرآنی را تجسم بخشید. «وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ؛ و اين [خصلت] را جز كسانى كه شكيبا بودهاند نمىيابند و آن را جز صاحب بهرهاى بزرگ نخواهد يافت» (آیه 35 سوره فصلت). «... فَصَبْرٌ جَمِيلٌ...؛... پس [صبر من] صبرى نيكوست...» (آیه 83 سوره یوسف). «مَا أَصَابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَهَا...؛ هيچ مصيبتى نه در زمين و نه در نفسهاى شما [= به شما] نرسد مگر آنكه پيش از آنكه آن را پديد آوريم در كتابى است...» (آیه 22 سوره حدید). عدم تزلزل و سست شدن در مقابل موانع روحی و جسمی «وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا...؛ سستى مكنيد و غمگين مشويد...» (آیه 139 سوره آل‌عمران). «... فَمَا وَهَنُوا لِمَا أَصَابَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ...؛ ... و در برابر آنچه در راه خدا بديشان رسيد سستى نورزيدند...» (آیه 146 سوره آل عمران).
این استاد دانشگاه اضافه کرد: همچنین پس زدن امان‌نامه یزیدیان توسط حضرت ابوالفضل العباس(ع) نماد عدم تزلزل معرفتی ایشان و پایمردی حضرت علی‌اکبر(ع) نیز نماد بارز عدم سستی در میدان پر مخاطره جنگ است. «إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا...؛ محققا كسانى كه گفتند پروردگار ما خداست سپس ايستادگى كردند...» (آیه 13 سوره احقاف).
وی سومین مورد را بی‌توجهی به قلت عِده و عُده در سبیل برشمرد و گفت: جهاد عاشوراییان در مقابل کثرت سپاهیان ابن‌زیاد خود یک دلیل است زیرا آنان خود را نباخته و جانانه مقاومت کردند. «... كَمْ مِنْ فِئَةٍ قَلِيلَةٍ غَلَبَتْ فِئَةً كَثِيرَةً بِإِذْنِ اللَّهِ...؛ ... گروهى اندك كه بر گروهى بسيار به اذن خدا پيروز شدند...» (آیه 249 سوره بقره).
ایماندار تصریح کرد: چهارمین مورد آن است که حزن و اندوه ناتوانان از جنگ‌آوری همچون عبدالله بن الحسن و امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) در میدان عاشورا حزن اصحاب پیامبر(ص) را یادآور می‌شود «وَلَا عَلَى الَّذِينَ إِذَا مَا أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لَا أَجِدُ مَا أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ تَوَلَّوْا وَأَعْيُنُهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَنًا أَلَّا يَجِدُوا مَا يُنْفِقُونَ؛ و [نيز] گناهى نيست بر كسانى كه چون پيش تو آمدند تا سوارشان كنى [و] گفتى چيزى پيدا نمى‌كنم تا بر آن سوارتان كنم برگشتند و در اثر اندوه از چشمانشان اشك فرو مى‌ريخت كه [چرا] چيزى نمىيابند تا [در راه جهاد] خرج كنند» (آیه 92 سوره توبه).
این داور مسابقات قرآن همچنین گفت: پنجمین مورد آن است که بازگشت حربن یزید ریاحی، توبه ساحره فرعون و امید آن‌ها به رحمت الهی را یادآور می‌شود. « إِنَّا نَطْمَعُ أَنْ يَغْفِرَ لَنَا رَبُّنَا خَطَايَانَا أَنْ كُنَّا أَوَّلَ الْمُؤْمِنِينَ؛ ما اميدواريم كه پروردگارمان گناهانمان را بر ما ببخشايد [چرا] كه نخستين ايمان آورندگان بوديم» (آیه 51 سوره شعرا).
وی ششمین مورد را نماز امام و اصحاب ایشان در عاشورا دانست و گفت: نماز امام حسین(ع) و اصحابشان در روز عاشورا این بیان حضرت ابراهیم(ع) را به خاطر می‌آورد «قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ؛ بگو در حقيقت نماز من و [ساير] عبادات من و زندگى و مرگ من براى خدا پروردگار جهانيان است» (آیه 162 سوره انعام).
ایماندار اظهار کرد: هفتم، قیام مختار و توابین جامانده و پشیمان، توبه تخلف‌کنندگان از جنگ در عصر پیامبر(ص) را یادآور است که زمین را بر خود تنگ دیده و از بی‌پناهی به دامان حق پناهنده شدند. «وَعَلَى الثَّلَاثَةِ الَّذِينَ خُلِّفُوا حَتَّى إِذَا ضَاقَتْ عَلَيْهِمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَيْهِمْ أَنْفُسُهُمْ وَظَنُّوا أَنْ لَا مَلْجَأَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا إِلَيْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ؛ و [نيز] بر آن سه تن كه بر جاى مانده بودند [و قبول توبه آنان به تعويق افتاد] تا آنجا كه زمين با همه فراخىاش بر آنان تنگ گرديد و از خود به تنگ آمدند و دانستند كه پناهى از خدا جز به سوى او نيست پس [خدا] به آنان [توفيق] توبه داد تا توبه كنند بى‌ترديد خدا همان توبهپذير مهربان است» (آیه 118 سوره توبه).
عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز بیان کرد: هشتم، آب ریختن حضرت ابوالفضل العباس(ع) و متذکر شدن عطش امام حسین(ع) و اهل حرم کرامت و مروت اهل بیت(ع) در اطعام مسکین و یتیم و اسیر بدون طلب پاداش و تشکر را به یاد می‌آورد. «وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا(8) إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا(9)؛ و به [پاس] دوستى [خدا] بينوا و يتيم و اسير را خوراك مى‌‌دادند(8) ما براى خشنودى خداست كه به شما مىخورانيم و پاداش و سپاسى از شما نمىخواهيم(9)» (آیات 8 و 9 سوره انسان). آب دادن به سپاهیان حر و حتی چهارپایان سپاه کرامت و بزرگ‌منشی اهل بیت(ع) در اطعام مسکین و یتیم و اسیر را نمود می‌بخشد.
وی نهمین مورد را شکست یزیدیان برشمرد و گفت: شکست مفتضحانه یزیدیان در به ذلت کشاندن اهل بیت نبوت، عدم توفیق مشرکان عهد نبوت در خاموش کردن نور نبوی و رفعت ذکر پیامبر اعظم(ع) را متجلی می‌گرداند. «وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ؛ و نامت را براى تو بلند گردانيديم» (آیه 4 سوره شرح). «يُرِيدُونَ لِيُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ؛ مىخواهند نور خدا را با دهان خود خاموش كنند و حال آنكه خدا گر چه كافران را ناخوش افتد نور خود را كامل خواهد گردانيد» (آیه 8 سوره صف).
ایماندار تصریح کرد: دهم، محبوبیت ابدی ابراهیم(ع) در عبارت «وَاجْعَلْ لِي لِسَانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرِينَ؛ و براى من در [ميان] آيندگان آوازه نيكو گذار» (آیه 84 سوره شعرا)، پربرکت گرداندن عیسی(ع) در آیه «وَجَعَلَنِي مُبَارَكًا أَيْنَ مَا كُنْتُ...؛ و هر جا كه باشم مرا با بركت ساخته...» (آیه 31 سوره مریم) و دعای زکریا «يَرِثُنِي وَيَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَاجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا؛ كه از من ارث برد و از خاندان يعقوب [نيز] ارث برد و او را اى پروردگار من پسنديده گردان» (آیه 6 سوره مریم) و پر برکت گرداندن ذریه ابراهیم(ع) پس از سربلند بیرون آمدن از ابتلایات الهی «وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ...؛ و اسحاق و يعقوب را [به عنوان نعمتى] افزون به او بخشوديم...» (آیه 72 سوره انبیا) همگی در محبوبیت برکت و استمرار امامت در ذریه امام حسین(ع) را مجسم می‌گرداند.
وی یازدهمین مورد را عزتمندی در حماسه عاشورا توصیف کرد و گفت: عزتمندی یوسف(ع) پس از ذلت ظاهری در آیات سوره یوسف نمودار است. «... وَاللَّهُ غَالِبٌ عَلَى أَمْرِهِ...؛ ... و خدا بر كار خويش چيره است...» (آیه 21 سوره یوسف)، «... أَخْرَجَنِي مِنَ السِّجْنِ...؛ ... مرا از زندان خارج ساخت...» (آیه 100 سوره یوسف)، « رَبِّ قَدْ آتَيْتَنِي مِنَ الْمُلْكِ...؛ پروردگارا تو به من دولت دادى...» (آیه 101 سوره یوسف)، «وَكَذَلِكَ مَكَّنَّا لِيُوسُفَ فِي الْأَرْضِ...؛ و بدين گونه يوسف را در سرزمين [مصر] قدرت داديم...» (آیه 56 سوره یوسف) روایت زیر مکنت و شرافت فوق تصور امام حسین(ع) پس از شکست و ذلت ظاهری را نمایان می‌سازد که بر عزتمندی یوسف(ع) به مراتب برتری دارد. روایت شده است، خداوند در عوض شهادت امام حسین(ع) چهار خصلت عطا کرده است: شفا را در تربتش نهاد، اجابت دعا را زیر قبّه‌اش قرار داد، ائمه بعدى از نسل او هستند، مدت زمانى را که زائرین آن حضرت براى زیارت مىگذرانند، جزو عمرشان به حساب نمىآورد.
ایماندار اظهار کرد: دوازدهم، رغبت و رهبت مقربان الهی در عبادت «.. يَدْعُونَنَا رَغَبًا وَرَهَبًا...؛ ... ما را از روى رغبت و بيم مىخواندند...» (آیه 90 سوره انبیا) و خوف و طمع و تضرع در خواندن حضرت حق «... يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا...؛ ... پروردگارشان را از روى بيم و طمع مىخوانند...» (آیه 16 سوره سجد) و «ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً...؛ پروردگار خود را به زارى و نهانى بخوانيد...» (آیه 55 سوره اعراف)، مناجات متضرعانه و بی ملالت امام و اصحاب در شب عاشورا را نمایان می‌سازد.
استاد دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه شیراز سیزدهمین مورد را نماز شب خواندن حضرت زینب(س) و تلاوت آیات وحی توسط امام برشمرد و گفت: نماز شب خواندن زینب کبری(س) در شرایط سخت اسارت و عشق امام و اصحاب به تلاوت قرآن آیات آخر سوره مزمل «إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ وَاللَّهُ يُقَدِّرُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ...؛ در حقيقت پروردگارت مىداند كه تو و گروهى از كسانى كه با تواند نزديك به دو سوم از شب يا نصف آن يا يك سوم آن را [به نماز] برمى‌خيزيد و خداست كه شب و روز را اندازهگيرى مى‌كند [او] مىداند كه [شما] هرگز حساب آن را نداريد پس بر شما ببخشود [اينك] هر چه از قرآن ميسر مى‌شود بخوانيد...» (آیه 20 سوره مزمل) و «... تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا...؛ ... آنان را در ركوع و سجود مى‌بينى فضل و خشنودى خدا را خواستارند...» (آیه 29 سوره فتح) را به ذهن متبادر می‌کند.
وی چهاردهمین مورد را قوت ایمان و بصیرت و عشق الهی در فضای خفقان اموی و تسلط بی‌دینی «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ...؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد هر كس از شما از دين خود برگردد به زودى خدا گروهى [ديگر] را مى‌آورد كه آنان را دوست مى‌دارد و آنان [نيز] او را دوست دارند...» (آیه 54 سوره مائده) برشمرد و گفت: پانزدهم، به دامن گرفتن اصحاب توسط امام حسین(ع) و رأفت بی‌مانند نسبت به زنان و کودکان و اصحاب «... أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ...؛ ... [اينان] با مؤمنان فروتن هستند...» (آیه 54 سوره مائده) و «... رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ...؛ ... با همديگر مهربانند...» (آیه 29 سوره فتح) است.
ایماندار شانزدهمین مورد را جنگاوری دلیران و شجاعانه با دشمن «... أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ...؛ ... بر كافران سرفرازند...» (آیه 54 سوره مائده) و «... أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ...؛ ... بر كافران سختگيرند...» (آیه 29 سوره فتح) برشمرد و گفت: هفدهم، نترسیدن از ملامت ملامت‌گران است. «... وَلَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ...؛ ... و از سرزنش هيچ ملامتگرى نمىترسند...» (آیه 54 سوره مائده). امام و اصحاب در مقابل تبلیغات مسموم رسانه‌ای دشمن دچار خودسرزنشی و ترس نشدند.
این حافظ کل قرآن کریم بیان کرد: هجدهم، بذل تمام داشته‌هاست. «وَالَّذِينَ يُؤْتُونَ مَا آتَوْا...؛ و كسانى كه آنچه را دادند [در راه خدا] مىدهند...» (آیه 60 سوره مؤمنون) و نوزدهم، کم پنداشتن تضحیات و فداکاری‌ها در راه ولایت است چنانکه اصحاب حاضر بودند بارها قربانی راه ولایت شوند «... وَقُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلَى رَبِّهِمْ رَاجِعُونَ؛ ... در حالى كه دلهايشان ترسان است [و مىدانند] كه به سوى پروردگارشان بازخواهند گشت» (همان آیه) به تعبیر عرفانی امام و اصحاب تعبد مناجاتی و خائفانه داشتند.
وی بیستمین مورد را تعبد و جهاد امیدوارانه و به تعبیر عرفانی خراباتی به حوادث پیش‌رو در شب عاشورا آنجا که حضرت بارها بهشت را به یاران و اصحاب خود وعده داد، «يَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ وَأَنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِينَ؛ بر نعمت و فضل خدا و اينكه خداوند پاداش مؤمنان را تباه نمىگرداند شادى مى‌كنند» (آیه 171 سوره آل عمران) برشمرد و گفت: بیست و یکم، تجلی فقر وجودی عارفانه حضرت در مقابل حضرت حق بود آنجا که فرمود لا معبود الا بک فاغث یا غیاث المستغیثین کلام موسی(ع) را نمودار است «... رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ؛ ... پروردگارا من به هر خيرى كه سويم بفرستى سخت نيازمندم» (آیه 24 سوره قصص) و فرمودند صبر من از آن روست که همه چیز بعین و نظارت الهی است وعده الهی به نوح(ع) «وَاصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْيُنِنَا وَوَحْيِنَا...؛ و زير نظر ما و [به] وحى ما كشتى را بساز...» (آیه 37 سوره هود).
انتهای پیام
