سیره اهل بیت(ع)؛ بهترین الگو برای شیوه عزاداری امام حسین(ع)

به گزارش ایکنا، نشست «سوگواری عاشورا بایسته‌ها و آسیب‌ها»، امروز 10 شهریور، با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا مطهری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.

در ادامه متن این نشست را می‌خوانید؛

در مورد عزاداری برای امام حسین(ع) پیش از اینکه به سیره ائمه(ع) اشاره کنم باید بگویم که دو دسته از روایات را در مورد سوگواری بر امام حسین(ع) می‌توانیم مورد توجه قرار بدهیم. دسته اول روایاتی هستند که فضیلت عزاداری بر امام حسین(ع) و اصحاب ایشان و وقایعی که در کربلا رخ داده را معرفی می‌کنند که بسیار زیادند و اهمیت زیادی را برای عزاداری بر امام حسین(ع) مطرح کردند و ثواب زیادی را بر اشک ریختن بر امام حسین(ع) آورده‌اند، اما دسته دوم، روایاتی هستند که به سوگواری معصومان(ع) پیش از شهادت امام حسین(ع) یا اشک ریختن معصومین(ع) پیش از شهادت امام حسین(ع) اشاره دارند. برخی روایات از پیامبر اکرم(ص) هستند که ایشان در روایات متعددی در خطاب به امام علی(ع) یا برخی از اصحاب و یارانشان مطالبی دارند که حاکی از اندوه پیامبر(ص) بر مصیبتی است که بر امام حسین(ع) وارد می‌شود. از امام علی(ع) نیز روایاتی وجود دارد که از جمله گزارشی است که در ضمن اخبار مربوط به جنگ صفین مطرح شده است که امام(ع) در این جنگ اصحاب خود را از شهادت امام حسین(ع) باخبر کردند.

حضرت زهرا(س) نیز روایاتی از پیامبر(ص) شنیدند که نشان می‌دهد از شنیدن این اخبار متاثر شدند اما با بشارتی که از پیامبر(ص) شنیدند صبر پیشه کردند. اینها نمونه‌هایی از اندوه معصومین(ع) پیش از شهادت است که در جای خود باید بررسی شوند، اما به هر حال، هم روایات زیادی داریم که نشان می‌دهد سوگواری بر امام حسین(ع) ثواب دارد و هم روایاتی داریم که اندوه معصومین(ع) پیش از شهادت را نشان می‌دهد. اما چیزی که برای ما می‌تواند به عنوان الگو مورد توجه قرار بگیرد و شاید بشود همین را به عنوان بایسته‌های سوگواری بر امام حسین(ع) یاد کرد، سیره ائمه(ع) پس از شهادت امام حسین(ع) است؛ یعنی اگر بناست بایسته‌ها را بدانیم، آنچه لازم است مورد توجه باشد سیره اهل بیت(ع) در سوگواری بر امام حسین(ع) و اصحابشان است.

تلاش اهل بیت(ع) برای زنده نگه داشتن یاد عاشورا

یک نکته‌ای که لازم است قبل از ورود به چگونگی سوگواری اهل بیت(ع) مورد توجه باشد این است که اهل بیت(ع) همواره بر زنده نگه داشتن نام امام حسین(ع) و یاد عاشورا تاکید داشتند و اینکه این واقعه هرگز فراموش نشود، در عین حال باید به عصر و زمانه آنها هم توجه کنیم. باید بدانیم که دوره اهل بیت(ع) چطور بوده است و باید دید اهل بیت(ع) در چه بستری یاد و خاطره عاشورا را حفظ کردند. اهل بیت(ع) با دو حاکمیت جور امویان و عباسیان هم زمان بودند، به طور طبیعی امویان نمی‌خواستند واقعه عاشورا و قیام امام حسین(ع) زنده بماند و برخی از امویان نیز بر عمق فاجعه واقف بودند و برخی از آنها تصریح می‌کنند بر اینکه عامل اصلی برافتادن سفیانیان، درافتادن آنان با اهل بیت(ع) بود.

همچنین امویان می‌دانستند در افتادن با امام حسین(ع) و اهل بیت(ع)، عامل برافتادن آنها بوده است، اما با این وجود امویان اجازه ندادند که نام امام حسین(ع) آنچنان که باید و شاید مطرح شود و نگذاشتند اخبار عاشورا آن‌طور که انتظار می‌رفت در آن زمان منتشر شود و تلاش کردند تا عاشورا فراموش شود. حتی امویان روز عاشورا را روز جشن و شادی دانستند و در دوران امویان، روز عاشورا به عنوان یکی از روزهای جشن و شادمانی مطرح شد، به نحوی که حتی مورخین و طرفداران اموی نیز به این نکته توجه داشته‌اند. بنابراین امویان سعی کردند عاشورا مخفی و فراموش شود.

با این حال ائمه(ع) شیعه تلاش کردند تا این اخبار هم به صورت صحیح به دست ما برسد و هم اینکه از تحریف مصون بماند و نام امام حسین(ع) و واقعه عاشورا آن‌طور که رخ داده به دست نسل‌های بعد برسد. دوره بعدی دوره عباسیان است و اینها علی‌رغم اینکه شعارشان «الرضا من آل محمد» بود و با این شعار قدرت گرفتند و در شعارهای خود خونخواهی امام حسین(ع) را نیز مطرح کردند، اما وقتی به قدرت رسیدند، به نوعی بر امام حسین(ع) سخت‌گیری کردند که روی امویان را سفید کردند.

در این بستر اهل بیت(ع) تمام تلاششان این بود که عاشورا و نام امام حسین(ع) زنده بماند و بر ذکر مصیبت در روز عاشور توجه داشتند. اولین قدم در عزاداری بر اهل بیت(ع) را می‌توان از دوران نخستین واقعه دانست؛ یعنی جایی که حضرت زینب(س) بر جدش شِکوِه کرد که این وضعیت را امت تو بر سر امام حسین(ع) آورده‌اند و سپس امام سجاد(ع) در فرصت‌های مختلف این واقعه را منتقل کردند که نمونه بارز آن در مجلس یزید است که امام سجاد(ع) خود را به نوعی معرفی کردند که ورق در همان مجلس برگشت و آنچه یزید می‌خواست نه‌تنها محقق نشد، بلکه مجبور شد گناه اتفاق را به گردن عبیدالله بن زیاد بیندازد.

پس از اینکه اهل بیت(ع) به مدینه برگشتند، امام سجاد(ع) در زنده نگه داشتند یاد عاشورا به اندازه‌ای تلاش کردند که گفته شده امام سجاد(ع) یکی از گریه کنندگان عالم است که هرگاه آب می‌خورد اشک می‌ریخت و هنگامی که به امام(ع) اعتراض کردند، امام(ع) به یعقوب اشاره کردند که او چندین فرزند داشت که یکی از آنها مخفی بود و می‌دانست که زنده است اما به اندازه‌ای گریه کرد که نابینا شد و من به چشم خود دیدم که خاندانم را به شهادت رساندند. بنابراین در این دوران یاد واقعه عاشورا هیچ وقت به فراموشی سپرده نشد.

نمونه‌هایی از سوگواری اهل بیت(ع) برای امام حسین(ع)

اما نکته مهم در مورد دوره‌های بعد است که برخی افراد نزد امام باقر(ع) می‌آمدند و اشعاری را مطرح می‌کردند. فردی به نام کمیت آمد و اشعاری را در رثای امام حسین(ع) خواند در حالی که خانواده امام باقر(ع) در پشت پرده بودند و به نوعی مجلس خانگی عزای امام حسین(ع) شکل گرفته بود. در این عصر، امام باقر(ع) می‌آید و مجلس عزاداری و سوگواری برای امام حسین(ع) تشکیل می‌دهند و وقتی اشعار را می‌شنوند هم برای کمیت دعا می‌کنند و هم تشویق می‌کنند که این رویه را ادامه دهند؛ یعنی هم شعر گفتن در رسای امام حسین(ع) و هم مدح اهل بیت(ع) مورد توجه بوده است.

امام هادی(ع) نیز در زمانی که در سامرا بودند محدودیت‌های زیادی داشتند اما امام(ع) به گونه‌ دیگری ذکر امام حسین(ع) را زنده نگه داشتند که دستور به زیارت بود. اینها راه‌هایی بود که ائمه(ع) برای حفظ نام و یاد امام حسین(ع) از آنها بهره گرفتند. بنابراین ذکر نام امام حسین(ع) با روش‌های مختلف و برپایی مجالس روضه امام حسین(ع) در سیره اهل بیت(ع) وجود داشته است اما باید بدانیم که سوگواری عاشورا در عین تمام اهمیت و عظمتی که دارد و باید مورد توجه باشد، گاهی اوقات ممکن است با برخی آسیب‌ها نیز همراه شود. یکی از آسیب‌هایی که ممکن است در ذکر واقعه عاشورا و فجایع عاشورا به عنوان یک آسیب مطرح شود ذکر اخبار غیرواقعی یا اخبار دروغ است.

برای نمونه یکی از مطالبی که برای جلب توجه بیشتر مطرح می‌شود، بحث عروسی قاسم بن الحسن(ع) است که قاسم را به عنوان تازه داماد کربلا مطرح می‌کنند و حتی در برخی از مجالس ممکن است دست بزنند و هلهله کنند که مجلس عروسی قاسم است و بعد سراغ روضه او می‌روند. در جایگاه قاسم تردیدی نیست، اما اینکه او را به عنوان تازه داماد کربلا بدانیم درست نیست و آنچه در این زمینه مطرح می‌شود صحت ندارد، بنابراین باید از ذکر مطالب غیرواقعی که آسیب می‌زند پرهیز شود.