پیاده‌روی اربعین، قیام لله است / جای خالی مراسم اربعین را چطور پُر کنیم؟

به گزارش ایکنا؛ «نشست علمی «دومین اربعین از دور؛ ایده‌ها و برنامه‌ها»، امروز 21 شهریورماه به همت گروه فرهنگ‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با همکاری گروه ادبیات اندیشه پژوهشگاه به صورت مجازی برگزار شد.

مسعود معینی‌پور، مدیر شبکه چهار سیما و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در این نشست بیان کرد: لازم است مروری کنیم که اربعین در چه زمانی شکل گرفته است. اربعین در دنیای سکولار و عرفی‌شده شکل گرفته که ویژگی آن گسست از امر قدسی است. در این دنیا، فردیت بروز و ظهور دارد و ملاک عمل افراد همین فردیت است و فرد، محور همه مباحث است. مرجع و حجیت اقدامات انسان‌ها نیز فردیت خودشان است و نکته دیگر گسست از هویت‌های تاریخی است. در دنیای جدید یا انقلاب صنعتی چهارم، این گسست هرچه بیشتر رخ می‌دهد که خاصیت دیگر دنیای سکولارشده است که در لحظه و بدون توجه به هیچ زمان و مکان و هیچ مبدأ و مقصدی عمل می‌کند. خصوصیت انسان مدرن این است که مبدأ و معاد را در تفکرات خود حذف کرده تا در لحظه بهره بیشتری ببرد.

اربعین قیام لله است

وی در ادامه افزود: در این فضای دنیای عرفی‌شده با این شاخص‌ها، در سال‌های اخیر اتفاقی در قرن جدید رخ داده که راهپیمایی اربعین است. از ابتدا تاکنون چنین شوری را نداشته‌ایم که موجب تحول اجتماعی شود. در سال‌های اخیر این اتفاق افتاده است و این مراسم اربعین که رخ داده، یعنی انسان معاصر در این دنیا قیام لله کرده است و به سمت هدفی رفته و از یک مبدأ به سمت مقصدی می‌رود و خدا را مبنای حرکت خودش می‌کند که می‌شود «قیام لله». ضمن اینکه وقتی به اهداف امام حسین(ع) نگاه می‌کند نیز برایش مبدأ و معاد هم شکل می‌گیرد. علاوه بر این، چنین انسانی بازگشت به ریشه‌ها و هویت معرفتی خودش را دارد و در نهایت، مقصد خودش را که شهادت و لقاء‌الله است تعیین می‌کند.

معینی‌پور گفت: ثمرات پیاده‌روی اربعین، فراتر از یک گردهمایی اجتماعی است و محبین امام حسین(ع) در این فضا تجربه‌هایی را آموختند و برای خود برداشتند که تداوم آن در طول سال وجود دارد. در کتاب «مدنیت، عقلانیت، معنویت در بستر اربعین» که در سال 93 منتشر کردیم، بیان شد که گویی دنیای دیگری با هویت‌های دیگری در بستر اربعین شکل می‌گیرد و باید بتوانیم هویت زائر را بیرون از فضای اربعین ادامه دهیم یا قاعده انفاق و روحیه ایثاری که در اربعین شکل می‌گیرد را تداوم ببخشیم.

تعادل در سوگواری؛ رهاورد دوران کرونایی

وی افزود: بر اساس نظریه حُب، چند شاخصه برای اربعین در نظر گرفته شده است؛ شاخصه اول سوگواری مطابق دستور اهل بیت(ع) بدون افراط و تفریط است. در این دوره کرونا، بسیاری از حرکات افراطی جمع شد و یک مواجهه متعادل و مطابق دستور اهل بیت(ع) دارد شکل می‌گیرد که برکت مهمی است و قابل گفت‌وگو است و می‌شود در این زمینه بحث کرد و تبیین کرد که سبک عزاداری در دوران کرونا و پیش از کرونا چه تفاوت‌هایی داشته است. نکته دوم، حماسه و شور است که در اربعین کرونایی خارج از زمان و مکان داریم حماسه و شور را از دست می‌دهیم، ولی عقلانیت و شعور و معرفت دارد رشد می‌کند.

معینی‌پور تصریح کرد: یکی از برکات تدبیر خداوند بر اینکه از ما سلب توفیق می‌شود که در مجالس حضور یابیم این است که بررسی کنیم که ایمان دینی و تقویت باورهای دینی بر اساس حضور در مجالس اهل بیت(ع) در ما شکل گرفته و رشد کرده و این عقلانیت بروز و ظهور داشته یا خیر که اگر جریان پر هیجانی وجود نداشت، در رثای اهل بیت(ع) مجالس را برگزار می‌کنیم یا از معارف اهل بیت(ع) برداشت می‌کنیم یا حضور و بهره‌گیری ما از معارف اهل بیت(ع) و رشد معرفت ما محدود به برگزاری مجالس اهل بیت(ع) به صورت حضوری می‌شود و آن شور و هیجان باید چاشنی کار باشد.

بالا رفتن عقلانیت و معرفت مردم

وی افزود: ماجرای کرونا نشان داد که بالا بردن عقلانیت، معرفت و تعمیق ایمان دینی در بستر این چند سالی که مردم در داستان اربعین مشارکت دارند، به قدری اثربخش بوده که علاوه بر بروز و ظهور خدمات اجتماعی که در اربعین یاد گرفتیم، نشان می‌دهد نرفتن به این مراسم چیزی از باور مردم ما کم نکرد. ما در این دو سال با رسانه و برگزای جلسات اهل بیت(ع) درگیر هستیم و مردم شوق و ذوق حضور دارند و رعایت می‌کنند و خانه‌های خود را تبدیل به تکایا کرده‌اند. در اینجا باید خواهش کنم این مسئله را جدی بگیریم؛ چون راهی برای توسعه معارف اهل بیت(ع) در این دوران به غیر از جدی گرفتن رسانه نداریم و این مسئله بین مردم باید رواج بیشتری داشته باشد. در اینجا سعی کردم هم توجه مجددی به بستری که اربعین در آن شکل گرفته بدهم و هم حوزه‌هایی که شاخصه‌های اربعین است را در نظر بگیریم که در این‌ها فقط حماسه و شور را کم داریم، اما رثای اهل بیت(ع) و عقلانیت و معرفت و تعمیق باورهای دینی را داریم و صرف از دست رفتن مناسک ظاهری دلالت بر از بین رفتن رثای اهل بیت(ع) و تعمیق باور دینی و رشد معرفت و عقلانیت نیست و امیدواریم در این مسیر موفق باشیم.

در بخش دیگری از این نشست نوبت به سخنرانی رئیس پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی رسید. وی طی سخنان کوتاهی بیان کرد: در سال‌های 97 و 98 جمعیتی بین سه تا چهار میلیون ایرانی به مراسم اربعین رفتند؛ یعنی 15 میلیون خانواده دگیر اربعین بودند و اگر این تعداد را به علاوه مجموعه‌ای از نیروهای خدماتی و ... کنیم، می‌بینیم جمعیتی حدود 20 میلیون نفر در حدود یک ماه درگیر اربعین بودند و این جمعیت حدود یک ماه درگیر اربعین بودند و این میزان از مشارکت فوق‌العاده است و قابل قیاس با پدیده دیگری نیست. این برنامه خارج از تولید محتوای مستقلی بود که در رسانه‌ها وجود داشت. اما از زمانی که با کرونا درگیر شدیم، این فرصت را در اختیار نداریم. از این سرفصل شورآفرین اربعین که بگذریم، می‌بینیم برای بخشی از مردم که امکان حضور را نداشتند، برنامه‌ها و مناسکی به صورت خودجوش در توصیف این رخداد به وجود آمد. بنابراین راهپیمایی جاماندگان راه افتاد و این برنامه‌ها در سال‌های 97 و 98 به یک رویداد چندصدهزار نفره تبدیل شد و جمعیت بی‌مانندی شکل گرفت.

وی تصریح کرد: ما از عناصر موجود در اربعین فقط حس پیاده‌روی را در این ایام نداریم و پیشنهادم در این شرایط کرونایی این است که موکب‌ها دست به کار شوند. به این معنا که موکب‌ها سه جنس خدمت را داشته‌اند؛ خدمت اول آشامیدن بوده است، خدمت دوم اسکان و استراحت بوده؛ یعنی جایی بود که مکانی برای استراحت پیشنهاد می‌کردند و سومین خدمت نیز برای غذا و خوراک بوده و طیف زیادی از موکب‌داران ایرانی نیز مشارکت داشتند. امروزه بسیاری از مردم ما گرفتار کرونا بوده و در بیمارستان‌ها بستری هستند و کادر درمان نیز درگیر این رخداد است و سیستم بهداشتی تحت فشار است. یک پیشنهاد این است که در بیمارستان‌های بزرگ و درگیر شهرها موکبی بگذاریم که همین سه خدمتی که موکب‌ها به زوار می‌دادند به بیماران کرونایی بدهند.