بیانیه گام دوم در «سند ملی وقف و امور خیریه» لحاظ شود / وقف و امور خیریه سایه دولت و نظام حکمرانی است

به گزارش ایکنا به نقل از مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ دومین جلسه «تدوین سند ملی وقف و امور خیریه» در هشتمین جلسه اندیشه‌ورزی اسناد ملی حوزه فرهنگ با حضور سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام سیدمهدی خاموشی؛ رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه و جمعی از صاحب‌نظران برگزار شد.

سعیدرضا عاملی ضمن تشکر از سیدمهدی خاموشی و همکارانشان گفت: واقعیت این است که در تدوین اسناد ملی حوزه فرهنگ، تأکیدمان بر این است که دستگاه‌های ذی‌نفع مشارکت داشته باشند و محور برای تدوین سند باشند، چون بسیاری از اسنادی که دستگاه‌ها از بالا به پایین و بدون در نظر گرفتن نظام مسائل مربوطه تنظیم می‌کنند، در عمل اجرایی نمی‌شود؛ بنابراین چون متولی آن‌ها را قبول ندارد و نیز مسائل مربوطه دستگاه متولی را حل نمی‌کند با گره‌ها و مشکلات زیادی مواجه می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه نمی‌توانیم در کشور چند بار «سند ملی وقف و امور خیریه» را بنویسیم، اظهار کرد: حتماً باید افق و دیدگاه بیانیه گام دوم در این سند لحاظ شود. حکیم فرزانه انقلاب اسلامی نظام برنامه‌ریزی کشور را از نگاه پنج‌ساله و نگاه چشم‌اندازی 20 ساله به نگاه و چشم‌انداز 40 ساله توسعه داده‌اند. باید گفت نگاه برنامه‌ریزی 40 ساله بسیار حائز اهمیت است. تأکیدم این است که سند ملی را در افق 40 ساله تدوین کنیم، طبیعتاً در صورت لزوم اسناد اصلاح، بازنویسی و روزآمدسازی می‌شود.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به افق نگاه والا در تدوین سند اشاره کرد و گفت: به نظرم بحث وقف حداقل پنج بعد دارد که باید موردتوجه قرار گیرد. یک بعد، فقهی و شرعی وقف است که مبنای کار است. دوم بعد فرهنگی و اجتماعی که قطعاً در این امر باید مردم مشارکت و همراهی کنند. بالاخره وقف یک جنبه مشارکتی و اجتماعی دارد و جمع‌های بزرگ باید کنار یک ایده بایستند تا بتوان موفق بود. شما می‌دانید انجمن‌های خیریه در بعضی از کشورهای اروپایی جمعیت 90 درصدی را درگیر کرده است. برای تدوین این سند تجربیات 30 کشور مطالعه شده که این موضوع خودش، یک کسب تجربه است. ما در کسب تجربه برنده‌ایم و چشم‌بسته یک الگویی را تبعیت نمی‌کنیم؛ حداقل دایره بحث را به‌صورت متنوع در نظر می‌گیریم.

پیاده‌روی اربعین؛ راهبری عظیم در امر خیر

عاملی بُعد فرهنگی و اجتماعی موضوع را مهم دانست و گفت: همین هیئت‌ها و عزاداری سیدالشهدا(ع) چقدر بعد پیداکرده است! چقدر تجربه خوبی در این جهت داشته‌ایم. راهپیمایی اربعین نزدیک 60 ملیت را درگیر خودکرده است و یک خود راهبری عجیبی در این امر عظیم و خیر است که نمونه‌ای در جهان ندارد. مثال‌هایی در این زمینه می‌زنند قابل قیاس با راهپیمایی اربعین نیست.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه در امر خیر موفق بوده‌ایم، گفت: اگر دستگاه امام حسین‌(ع) را جزو دستگاه خیر بدانیم که هست، بنابراین دامنه کار خیر ما بزرگ و وسیع است. بعد سوم وقف بحث نهادی و سازمانی است. یک‌نهاد حکمرانی و حاکمیتی داریم که ما در حوزه حکمرانی باید یکپارچه عمل کنیم. در این سند باید ببینیم اگر نهادهای دیگری هم در امر وقف و امور خیریه ورود دارند، ورودشان بسته شود.

باید دست نهادهای مداخله‌گر کوتاه شود

وی ادامه داد: رهبری بحث بازسازی ساختارهای فرهنگی را مطرح کردند که یکی از مباحث آن «نهاد» است. بالاخره باید هر نهادی به یک امر مستقل بپردازد برای مثال باید امر قرآن یک متولی داشته باشد. آن‌قدر متولی تعریف کرده‌ایم که کارها با نگاهی به همدیگر زمین‌مانده است و کاری هم صورت نمی‌گیرد. در امور وقف و امور خیریه تمرکز داریم اما به نظرم هنوز نهادهایی هستند که مداخله کننده‌اند و باید در سند پیش‌بینی این امر شود که ما به جنبه نهادی و سازمانی حکمرانی آن توجه کنیم و نهاد حکمرانی مردمی‌اش، هم‌ظرفیت‌هایش باید در سند دیده شود که ابعاد آن شکل‌گرفته است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بعد چهارم وقف را ابعاد اجرایی موضوع وقف عنوان کرد و گفت: به نظرم در اجرا با مسائلی روبرو هستیم که در زمینه جدایی دو امر وقف و امر خیر است. پیشنهادی دارم که شاید کمک‌کننده و راه‌حلی در این زمینه بشود. همچنین بعد پنجم وقف اولویت‌های امر وقف است. بالاخره امر خیر بسیار گسترده است. درواقع باید تمرکز کنیم؛ ما دغدغه‌مان عزت انقلاب اسلامی است و در این موضوع تردیدی نداریم. همه افرادی که دورهم جمع شده‌ایم، به دنبال سرافرازی انقلاب اسلامی هستیم. مردم در ذیل پرچم انقلاب اسلامی احساس افتخار بکنند؛ متأسفانه نگاهی که بعضاً القاء می‌شود که ما نمی‌توانیم ارزش‌های اسلامی را اجرا کنیم که غلط است و حتماً با نیت درست، برنامه‌ریزی اصولی و نظم و اقتدار می‌توانیم به آن عزت بزرگ دست پیدا کنیم.

وقف و امور خیریه سایه دولت و نظام حکمرانی است

عاملی تصریح کرد: دولت در همه‌جا نمی‌تواند کارها را جلو ببرد، وقف و امور خیریه سایه دولت و نظام حکمرانی است، برای اینکه بتواند خلأهای دولت را جبران کند؛ کار واقعاً بزرگ و عظیمی پیش روی داریم. اگر مقام معظم رهبری شخصیت توانمندی مثل دکتر خاموشی را در سازمان وقف منصوب کرده‌اند، ایشان به اهمیت وقف به‌خوبی واقف هستند.

وی اظهار کرد: در حقیقت به پیکره وقف با دید معاضدت بزرگ، برای نظام جمهوری اسلامی و نظام حکمرانی اسلامی می‌نگریم تا بتوانیم مافات را جبران کنیم و اولویت‌ها بر مبنای آن تنظیم شود، در حقیقت بعضی از اولویت‌ها اظهر من الشمس است. در مورد جدا کردن وقف و امور خیریه باید بگویم امور خیریه، یا وقفی یا غیر وقفی است بنابراین مقسم ما امور خیریه است. صفت عامی که بر روی آن تمرکز داریم امور خیریه است؛ پس به این معنا به موضوع نگاه کنیم. کسی هم که وقف می‌کند، امر خیری انجام می‌دهد یعنی به‌گونه‌ای پایداری و ثبات برای کارش ایجاد می‌کند.

باید به دنبال راه‌های هم‌افزایی در تدوین سند باشیم

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: جدا کردن این دو(وقف و امور خیریه) کار را تا حدی پیچیده می‌کند و شاید در اسم‌گذاری این دو مورد جنبه عاطف و معطوف لحاظ شده باشد؛ برای اینکه یکدیگر را توضیح دهند و نه اینکه لزوماً همدیگر را جدا کنند. اگر بگوییم امور خیریه وقفی یا غیر وقفی است، شاید تا حدی حلال این موضوع باشد. بسیار خرسندیم تا این همت در زمینه سند وقف و امور خیریه صورت گرفت و سازمان اوقاف هم خیلی جدی در میدان آمد و جلسه اندیشه ورزی اسناد ملی حوزه فرهنگ هم بسیار کمک دهنده است تا بتوانیم ایده‌های هم‌افزا در تدوین سند پیدا کنیم.

عاملی تدوین سند را کاری عظیم بیان کرد و گفت: باید به دنبال راه‌های هم‌افزایی باشیم و از راه‌های افتراق دوری‌کنیم. به برکت عنایت پیامبر گرامی اسلام و امام حسن(ع) و امام رضا(ع) و عزاداری‌های ایام محرم و صفر خداوند عنایت کند، این کار یک ربیعی پیدا کند که در ماه ربیع‌الاول بتوانیم این کار را جمع‌بندی کنیم.

دوشاخه وقف و امور خیریه در زمینه مدیریتی جداگانه در نظر گرفته شوند

در بخش دیگر این جلسه، حجت‌الاسلام‌ سید مهدی خاموشی؛ رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه ضمن تشکر از دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: از جلسه قبل تا این جلسه اتفاقات خوبی افتاده است. از لحاظ فقهی در رابطه با وقف سهام و وقف پول از مقام معظم رهبری سؤال کرده بودیم و ایشان پاسخ دادند وقف سهام ایرادی ندارد. وقف پول را با ضمایمی به اطلاع رهبری رساندیم و ایشان جریان وقف پول را منوط به تعریف وقف تحبیس الاصل نفرمودند، بلکه ایشان تحبیس العین را مطرح کردند؛ یعنی رهبری مفهوم «عین» را توسعه داده‌اند.

وی افزود: به نظرم سرفصل مهمی چون «بانک وقف» در زمینه وقف باید ایجاد کنیم. با یکی از بانک‌ها صحبت کردیم که حساب‌های وقف پول را با نیات مشخصی -مثلاً شخص واریز‌کننده نیت را انتخاب کند- داشته باشیم.

سید‌مهدی خاموشی ادامه داد: سعی کردیم جریان وقف را در مباحث دانش‌بنیان‌ها و رفع موانع تولید و همچنین پروژه‌های نیمه‌تمام یا زمین‌گیر به کار بگیریم. آثار این موارد کاملاً ملموس است و وقف هر جا قدم گذاشته است، به نفع خود وقف است و تبدیل به احسن صورت گرفته است. همچنین امکان اشتغال خوبی را فراهم کرده است و پیشران حرکت تولید در بعضی از بخش‌ها می‌تواند باشد.

رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه به تاریخچه‌ای از این سازمان اشاره کرد و گفت: بنده که به سازمان آمدم با توصیه دفتر مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه توجه ویژه‌ای به امور خیریه داشته باشید. بنابراین در آنجا مطرح کردیم امور خیریه را هم احیاء می‌کنیم. شما وقتی می‌گویید خیریه باید در درون وقف باشد، درست می‌فرمایید چون بعضی از مفاد انتفاعی و برخی مفاد منفعتی است اما در نظام مدیریت باید وقف و امور خیریه باید دوشاخه مجزا باشد.

وی بیان کرد: شکل و شمایلی که امور خیریه در جوامع مدنی به خود گرفته چیست که ایران هم تبعیتی از جامعه جهانی دارد؟ بحث سازمان‌های مردم‌نهاد «NGO» مطرح است که نفع غیر در آن‌ها مطرح است بنابراین خیریه‌ها که نفع دیگران را تأمین می‌کند، نام خیریه بر آن‌ها گذاشته‌اند. هر جای جهان این مسئله حاکم است؛ حال شخص خیری بیماری‌های خاص، سرطان کودکان، بیماری تالاسمی و... را در نگاه خیرانه خاص خود گره زده‌اند و به آن می‌پردازند.

حجت‌الاسلام‌ سیدمهدی خاموشی اظهار کرد: نظام مدنی با توجه به قانون‌گذاری موجود، ما را موظف می‌کند که در دوشاخه به موضوع رسیدگی کنیم. امر خیر را به‌طور ویژه در جامعه نگاه کنیم؛ امر خیری که در جامعه وجود دارد نه امر خیری که عطف به وقف است. همه وقف امر خیر بنابراین در این نگاه امر خیر در درون وقف است اما در دیدگاه من، یک‌چیز جداگانه‌ای از وقف به جهت امور خیریه گرفته‌اند. عمدتاً امور خیریه برای حل معضلات جامعه شکل می‌گیرد و آن معضلات هم عمدتاً تبرعات است که من در این تحقیق ایراد وارد کردم و عنوان کردم این تبرعات به‌عنوان مصرف دیده‌شده است.

وی گفت: باید به دوشاخه وقف و امور خیریه در زمینه مدیریتی جداگانه در نظر گرفته شوند. اگر این‌گونه موضوع را نبینیم سازمان ما می‌شود سازمان اوقاف که نهایت آن امر خیر است. امور خیر در جهان مادی امروز یک‌راه پول‌شویی است که در جهان هر سازمان و کمپانی یک خیریه‌ای به پرونده‌اش می‌چسباند که بگوید من این کارها را کرده‌ام. کار وقف کار امور خیریه است و حتماً در درون وقف خیریه می‌گنجد و نیز خیریه غایت وقف است. در زمینه امور خیریه به‌عنوان شاخه‌ای جداگانه در سازمان نگاه می‌کنیم. اخیراً مجوز صندوق قرض‌الحسنه را از بانک مرکزی گرفته‌ایم؛ یعنی یک شاخه‌ای از امور خیر را به‌طور جد رسیدگی می‌کنیم؛ اگر نهاد قرض‌الحسنه را در جامعه شکل دهیم، اتفاق میمونی است که افراد بدون خاری و ذلت کارشان پیش می‌رود و جامعه مولد می‌شود.

رسالت هیئت‌های اندیشه‌ورزی، کمک به دستگاه‌های متولی در تدوین سند ملی

محمود حاجیلویی؛ معاون خط‌مشی گذاری ستاد فرهنگ دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: رسالت هیئت‌های اندیشه ورزی، کمک به دستگاه‌های متولی در تدوین سند ملی می‌کند. سندهای ملی مجرای هم‌افزایی و هم راهی مجموعه دستگاه‌های موظف و مکلف در آن حوزه هستند. رویکرد جدید دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در تدوین سند این است که سند توسط دستگاه‌های متولی نوشته می‌شود. تحقق این امر به خاطر اراده‌ای است که در دستگاه‌های فرهنگی ایجادشده است.

وی به اولین جلسه «سند ملی وقف و امور خیریه» اشاره کرد و گفت: در آن جلسه بحث شد که آیا می‌توان سند وقف و سند امور خیریه را جداگانه در نظر گرفت؟ در یک جمع‌بندی عنوان شد، در کنار هم قرار گرفتن وقف و امور خیریه حکمتی داشته که مدنظر واضع یا مرجع مصوب مهندسی فرهنگی کشور بوده است. لذا از اتحاد این دو موضوع در کنار هم دفاع و مقرر شد حوزه خیر را در جلسه مجزایی گفتگو شود.

وقف بخشی از خیر است

سجادی؛ مسئول گروه تحقیق «سند ملی وقف و امور خیریه» ضمن گزارشی از روند تدوین سند گفت: برای تدوین این سند بر این باوریم امر خیر یک تفاوت ماهوی با امر وقف دارد. وقف بخشی از خیر است و امروز در جامعه به این نتیجه رسیدیم که امر خیر و امر وقف را باید جداگانه به‌پیش ببریم اما در یک سند باشند.

وی به تشریحی از پنج فصل سند پرداخت و افزود: فصل چهارم سند به امر خیر اختصاص دارد. در زمینه کلیت خیر هیچ تعریفی وجود ندارد؛ برخی در بحث خیر، کار خیر یا محصول خیر یا موسسه خیر را به‌عنوان کار خیر قلمداد می‌کنند؛ بنابراین باید تعریف کار خیر بیان شود تا به امور خیر بپردازیم. در امر خیر با گستردگی و دامنه وسیعی مواجه هستیم، باید آن‌ها را بشناسیم تا سند را در این دامنه بتوانیم تدوین کنیم.

در سند به شیوه حکمرانی توجه جدی شود

حجت‌الاسلام شرفخانی؛ رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه گفت: مسئله شناسی امور خیر در مجموعه به‌صورت کلان استخراج شده است اما در رابطه به ریز مسئله‌های سند باید از تمام نظرات عزیزان در عرصه امور خیریه در میدان عمل بهره ببریم. چند کار علمی و پژوهشی مفصل در زمینه کارهای خیر انجام شده و آسیب‌شناسی حقوقی، قوانین و مقررات امور خیر در کشور به‌صورت کامل انجام شده است.

وی در پایان اظهار کرد: در یک کار پژوهشی امور خیریه 30 کشور استخراج شده و به‌صورت یک کتاب 30 جلدی در مجموعه سازمان قرار دارد. امروز باید به مسئله اصلی موضوع «تعریف و چهارچوب امور خیر» توجه کنیم؛ امور خیر بسیار گسترده است. نکته دیگر اینکه در این سند ضروری، بحث «شیوه حکمرانی» است. با توجه به طراحی شدن سند در ساختار حاکمیتی، باید به شیوه حکمرانی توجه جدی داشته باشیم.