شیوه هنرمندانه موسی‌بن جعفر(ع) در جهاد تبیین

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی و به نقل از آستان نیوز، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم پاک‌نیا، پژوهشگر و مؤلف سیره اهل بیت(ع) و مؤلف کتاب «امام کاظم(ع) اسوه صلابت و ظلم‌ستیزی» درباره جهاد تبیین در سیره امام کاظم(ع)، گفت: تبیین اگر نباشد و اهداف و واقعیت‌ها تعریف نشود، دشمن سوءاستفاده کرده و درصدد تحریف برمی‌آید، برای همین، تبیین از صدر اسلام وجود داشته و حضرت رسول(ص) قبل از جهاد در میدان با جهاد تبیین مردم را آگاه می‌کردند و اگر سوءتفاهمی از جانب منافقان و کفار ایجاد می‌شد حضرت(ص) از این مسیر به دفاع از حقایق برمی‌آمدند. جهاد تبیین به جلوگیری از تحریف تاریخ و حقیقت و نیز تعمیق بصیرت مردم کمک می‌کند. برای نمونه اگر حرکت تشیع بخواهد ادامه بیابد باید تلاش‌های تبیینی مستمر در این‌باره وجود داشته باشد. دیگر ضرورت جهاد تبیین، جلوگیری از تغییر باورهای مردم در جنگ نرم دشمن است. درباره سیره امام کاظم(ع) نیز باید توجه داشت ایشان در مسیر دفاع از قرآن و اهل بیت(ع) مبارزات فراوانی داشته‌اند و در دفاع از فضیلت‌ها و نیز جهاد تبیین، نقشی مهم ایفا کرده‌اند.

وی افزود: در زیارتنامه مخصوص امام کاظم(ع) می‌خوانیم: «... وَجاهَدْتَ فِي اللّٰهِ حَقَّ جِهادِهِ حَتَّىٰ أَتَاكَ الْيَقِينُ ...». این جهاد شاخه‌های مختلفی دارد که تبیین هم جزء آن است. یکی از نمونه‌های مهم از جهاد تبیین در سیره موسی‌بن جعفر(ع) درباره فاجعه فخ است؛ این قیام از قیام‌های مورد تأیید اهل بیت(ع) بود که توسط حسین بن علی شکل گرفت. او در برخورد با والی مدینه قیام کرد و به شهادت رسید. دشمن تلاش می‌کرد این قیام را غیرواقعی و برای دستیابی به مطامع دنیایی جلوه داده و هدف آن را تحریف کند، اما امام کاظم(ع) مقابل آن ایستادند و در مقابل خلافت عباسی از شهید فخ دفاع کردند. در «مقاتل الطالبین» ابوالفرج اصفهانی آمده است که حضرت(ع) درباره این قیام فرمودند: شیهد فخ از جهان رفت در حالی که مسلمان و صالح بود و امر به معروف و نهی از منکر می‌کرد و در میان خاندان ما، مانند او نبود. همین جمله، برای تاریخ روشنگری کرده است تا بدانند هدف قیام فخ دنیاطلبی نبوده است.

 پاک نیا ادامه داد: از شیوه‌های حضرت(ع) در جهاد تبیین، مقابله با تحریف بود. زمانی هارون شخصاً برای دستگیری حضرت(ع) به مدینه رفت، لذا برنامه‌ریزی کرد و مقدماتی چید و تا جایی پیش رفت که هنگام دستگیری امام کاظم(ع) به مسجدالنبی(ص) رفت و رو به سوی قبر پیامبر(ص)، عرضه کرد: سلام بر تو ای رسول خدا(ص) و سلام بر تو ای پسرعمو! در واقع او با این خطاب می‌خواست خود را قوم و خویش پیامبر(ص) معرفی کند! اما امام کاظم(ع) هم که حضور داشتند، فرصت را غنیمت شمردند و صفوف حاضران را شکافتند و در میان حیرت و سکوت مردم بیان کردند: سلام ای رسول خدا(ص) و سلام بر تو ای پدر!. این یعنی مردم بدانید اگر هارون پسرعموی پیامبر(ص) است من فرزند رسول خدا(ص) هستم! این جهاد تبیین موسی‌بن جعفر(ع) در بزنگاه‌ها به روشنگری برای مردم کمکی شایان کرد.

وی ابراز کرد: باید توجه داشت غصب فدک، غصب ساده دنیایی نبود، بلکه نماد غصب حکومت آل الله(ع) بود، از این‎رو، اهل بیت(ع) همواره نسبت به آن جهاد تبیین داشتند. یکی از کسانی که در حکومت بنی العباس درصدد بود این مسئله را دنیایی نشان دهد مهدی، سومین خلیفه عباسی بود. وی زمانی اعلام کرد هر کس حقی بر خلافت دارد برای دریافت آن اقدام کند و امام کاظم(ع) از فرصت استفاده و بیان کردند من نیز حقم را می‌خواهم، خلیفه گفت: حق شما چیست؟ حضرت(ع) فرمودند: فدک. خلیفه از حدود فدک سؤال کرد و امام(ع) در پاسخ او فرمودند: حد اول آن کوه اُحُد، حد دوم آن عریش مصر، حد سوم آن سیف البحر و حد چهارم آن دومة الجندل است. خلیفه از این پاسخ غضبناک شد و گفت: اینکه بسیار است! امام کاظم(ع) با این پاسخ تبیین کردند که منظور ما از فدک، حق امامت و حکومت بر دنیای اسلام است. این حقی است که باید به ما بازگردانده شود! علاوه بر این، روزی موسی‌بن جعفر(ع) در کنار کعبه هارون را دید، خلیفه به ایشان عرضه داشت: آیا تو مخفیانه مردم را به بیعت و رهبری خود دعوت می‌کنی؟ حضرت(ع) با شهامت فرمودند: بله! ما بر دل‌های مردم حکومت می‌کنیم و شما بر جسم‌های آنها ... یعنی حکومت ما معنوی است.

این پژوهشگر و مولف سیره اهل بیت(ع) گفت: هارون الرشید سلطانی گردن‌کِش و متکبر بود و به قدری بر حکومت خویش می‌بالید که می‌گفت ای ابرها ببارید که هر جا شما ببارید بر زمین‌های حکومت من است! از این‌رو، زمانی که امام کاظم(ع) در قصر او بودند، فرمودند: این دنیا سرای فاسقان است و آیه 146 سوره مبارکه اعراف را تلاوت کردند و به هارون هشدار دادند: «سَأَصْرِفُ عَنْ آيَاتِيَ الَّذِينَ يَتَكَبَّرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ ...؛ من آنان را که در زمین به ناحق کبر و بزرگمنشی کنند از آیات خود رو گردان و معرض خواهم ساخت...». هارون پرسید: دنیا خانه کیست؟ حضرت(ع) فرمودند: دنیا برای شیعیان ما سرای آرامش و برای دیگران آزمایش است ... سپس هارون پرسید: آیا ما کافر هستیم؟ امام کاظم(ع) فرمودند: خیر! اما چنان هستید که خدای متعال می‌فرماید: «أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ بَدَّلُوا نِعْمَتَ اللَّهِ كُفْرًا وَأَحَلُّوا قَوْمَهُمْ دَارَ الْبَوَارِ؛ هیچ ندیدی حال مردمی را که نعمت خدا را به کفر مبدل ساختند و (خود و) قوم خود را به دیار هلاکت رهسپار کردند؟».

 وی بیان کرد: تبیین حقیقت برای بِشر حافی از بزرگان عرفا از جلوه‌های این جهاد تبیین در سیره باب الحوائج(ع) است؛  مرحوم علامه حلی در «مِنْهاجُ الکَرامَة» آورده که امام کاظم(ع) حقیقت را به گونه‌ای برای بِشر تبیین کردند که از فردی گنهکار به مشاهیری از عرفا تبدیل شد! نقل شده حضرت(ع) از کوچه‌های بغداد عبور می‌کردند که صدای موسیقی از منزل بِشر به بیرون می‌آمد و همه محله را پر کرده بود، حضرت(ع) خادم او را صدا کردند و فرمودند: صاحب این خانه عبد است یا آزاد؟ غلام پاسخ داد: آزاد است. امام کاظم(ع) فرمودند: «معلوم است كه آزاد است. اگر بنده بود پروای صاحب و مالک و خداوندگار خویش را می‌داشت و این بساط را پهن نمی‌كرد». وقتی خادم ماوقع را برای بشر گفت او به قدری متأثر شد که پای‌ برهنه در پی امام(ع) روانه شد و توبه کرد. حضرت موسی‌بن جعفر(ع) با یک جمله بجا توانستند چنین تحولی را در یک انسان رقم بزنند. باید توجه داشت در جهاد تبیین باید همه جوانب اعم از شخص، زمان و موقعیت را رعایت و از انحرافات جلوگیری کنیم.

پاک نیا با اشاره به برکات جهاد تبیین به شیوه امام کاظم(ع) برای امروز جامعه شیعی اظهار کرد: این جهاد در سیره امام کاظم(ع) به ما یاد می‌دهد هرجا و به هر طریق نمی‌شود سراغ امر به معروف و نهی از منکر رفت و این مهم راه لازم خود را می‌طلبد، جهاد تبیین هنرمندانه باید صورت بگیرد و ابعاد آن بررسی شود تا نتیجه و تأثیری را که باید، داشته باشد.