چگونگی تحقق جهاد تبیین با ساختارهای فرهنگی موجود

پس از منویات رهبر معظم انقلاب در خصوص جهاد تبیین، ایکنای فارس تاکنون مصاحبه‌های متعددی با اساتید، علما، مسئولان، اندیشمندان، قرآنیان و اقشار مختلف داشته است و هر کدام نقطه نظرات خود را در خصوص این نوع جهاد که رهبر معظم انقلاب بر آن تأکید ویژه دارند مطرح کرده‌اند.

امروز به سراغ غلامرضا گودرزی، معاون آموزش و تحصیلات تکمیلی دانشگاه امام صادق(ع) رفته‌ایم و درباره ابعاد مختلف جهاد تبیین و نقش سازمان‌ها، نهادها و اقشار مختلف به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

ایکنا ـ ماهیت جهاد تبیین چیست و آیا نقش دانشگاهیان در این عرصه به مباحث نظری منتهی خواهد شد؟

جهاد تبیین که رهبر معظم انقلاب مدتی است مطرح می‌کنند، پیش از این هم با بیان‌های دیگر به آن اشاره می‌کردند اما اخیراً واژه جدیدتری به‌کار می‌برند. از سه منظر می‌توان بر روی جهاد تبیین بحث انجام داد که نقش دانشگاهیان هم در آن تعریف می‌شود. منظر نخست تبیین دستاوردهای کشور و انقلاب در طول سال‌های عمر انقلاب برای مردم به خصوص جوانان است. اکثراً وقتی به جهاد تبیین می‌رسیم این نکته به ذهنمان متبادر می‌شود که دستاوردها و نقاط قوت را بگوییم و البته این مورد صحیح و بخشی از این حوزه است.

نکته دوم که به آن نسبت به منظر نخست کمتر توجه می‌شود، بیان نقاط ضعف است تا بدانیم که به نقاط ضعف هم آشنا هستیم. گاهی اوقات برخی از افراد در جهاد تبیین می‌خواهند تنها بر روی نقاط قوت تمرکز کنند لذا در برابر کسانی که شبهه ایجاد می‌کنند یا شبهه در ذهن دارند و نقاط قوت را کمتر و نقاط ضعف را بیشتر می‌بینند تلاش افراد دسته نخست کمرنگ‌تر می‌شود بنابراین بخشی از جهاد تبیین باید در مورد نقاط ضعف و ریشه و دلایل آن‌ها هم باشد، در واقع هم تبیین نقاط قوت و هم نقاط ضعف و علت آن‌ها انجام شود.

این دو منظر بیشتر مباحث نظری است یعنی در مقام گفت‌وگو جهاد تبیین انجام می‌شود. اما سومین منظر که کمتر به آن پرداخته می‌شود آن است که بخشی از جهاد تبیین نتیجه عمل درست خود ماست یعنی اگر کنار دو نکته قبل، هر کسی در هر کسوتی که قرار دارد، کارش را درست و در راستای آرمان‌ها اثربخش و بهینه انجام دهد، بخشی از تبیین را در عمل انجام شده است.

اگر ادعا می‌کنیم نظام اسلامی موفق بوده است باید بخشی از تبیین را در عمل نشان دهیم. اگر ادعا داریم در اقتصاد اسلامی ایده و طرح داریم به عنوان یکی از دستاوردهای نظام، هم باید به دو شکل اول، تبیین کلامی کنیم و هم مردم اثر اجرای این اقتصاد را در زندگی خود احساس کنند. اگر ادعای مدیریت اسلامی داریم باید مردم اثر آن را ببینند و  این کار بسیار سختی است. جهاد تبیینی عملی و کاربردی بسیار دشوارتر از جهاد تبیینی صرفاً گفتاری و کلامی است و البته هر دو هم لازم است.

ایکنا ـ بیشترین نقش در بعد عملی جهاد تبیین مربوط به کدام دستگاه‌ها و نهادهاست؟

برای این کار نمی‌توان مرزبندی انجام داد و بگوییم دانشگاهیان فقط در باب کلامی تبیین کنند و غیردانشگاهیان در بعد عملی و کاربردی. البته بیشتر از دانشگاه انتظار می‌رود که بر روی بعد نظریه‌پردازی کار کند و از آن طرف از دستگاه‌های اجرایی هم انتظار می‌رود که بعد اجرا را پوشش دهند اما نظریه‌پردازی که منجر به کاربرد نشود، شاید خیلی سودمند نباشد کما اینکه کاربردی که مبتنی بر نظریه نباشد، شاید مدبرانه نباشد پس یک همبستگی، همکاری و هم‌افزایی بین دانشگاه و محیط اجرا باید وجود داشته باشد که به تبع این برای دانشگاهیان شاید خود یک جهاد تبیینی چهارمی ایجاد کند یا اینکه جهاد کاربردی را برای ما رنگ و صبغه دانشگاهی می‌زند.

در باب اینکه دستگاه‌های دیگر چه اقداماتی باید انجام دهند اول باید بگویم که درباره نهادهای مختلف قضاوت‌های متفاوتی دارم. نهادهای حاکمیتی اعم از قوای قضائیه، مجریه و مقننه و سایر نهادهای حاکمیتی در جهاد تبیینی وظیفه بسیار سنگین‌تری دارند چه در بعد کلامی چه کاربردی و عملیاتی زیرا آن‌ها باید خلوص و صداقت را هم به تبیین خود اضافه کنند و تبیینشان خالصانه و مسئولیت‌پذیر و حکیمانه باشد زیرا تبیین آن‌ها بر روی زندگی عامه مردم تأثیر می‌گذارد اما درباره یک بخش خصوصی نوع دیگری باید تحلیل و گفت‌وگو کرد.

هر کاری اگر خالصانه و متکی بر تقوا و قرب الهی و مبتنی بر انرژی مردم یا مردمی نباشد و همچنین در آن عنصر تدبیر و حکمت دیده نشود و پختگی نداشته باشد و در زمان خودش اتفاق نیفتد، احتمال به خطر افتادنش و شکستش هم زیاد است لذا جهاد تبیینی حتماً نیازمند مشارکت عامه مردم است، منتها نقش مردم در اینجا متفاوت خواهد بود. نقش آن‌ها مطالبه‌گری است یعنی باید از نخبگان و مسئولانشان مطالبه کنند که دستاوردهایشان چیست و دلیل نقاط ضعفشان چیست و چرا کار نمی‌کنید یا چرا جواب نمی‌دهد.

این نقش عامه مردم می‌شود و اگر این نقش به خوبی و با اصول گفته شده انجام شد و نخبگان تبیین کردند، ناخودآگاه، سطح آگاهی و هوشیاری و انسجام ملی بالا می‌رود اما اگر مردم در مطالبه‌گری خود کم کاری کرده یا اینکه مطالبه‌گری آن‌ها 5 شرط ذکر شده نداشت یا اینکه مردم مطالبه‌گر بودند اما مسئولان و نخبگان تبیین‌گر نباشند، به تبع دچار بحران خواهیم شد و مشکلات یکی پس از دیگری رخ می‌دهد.

وقتی رهبر معظم انقلاب دستور جهاد صادر کردند، این جهاد بر همگان واجب می‌شود. زمانی ایشان جهاد نظامی و علمی مطرح کردند و امروز هم جهاد تبیین و بر همه تکلیف شده است که به این عرصه ورود کنند اما نقش هر کسی در این عرصه متفاوت است. مانند زمان جنگ که عده‌ای در خط مقدم، عده‌ای در پشت جبهه و عده‌ای هم در اتاق‌های فکر فعالیت می‌کردند در جهاد تبیین هم اینگونه است ولی همه باید همسو کار کنند.

ایکنا ـ با توجه به ماهیت فرهنگی جهاد تبیین آیا با ساختارهای موجود می‌توانیم موفق شویم و کدام نهاد فرهنگی در این زمینه نقش بیشتری دارد؟

رهبر معظم انقلاب بر روی بحث فرهنگ تأکید جدی دارند حتی آنجایی که می‌گوییم، کاربرد و عمل و اجرا، باز وجهه فرهنگی در آن پررنگ است و این تذکر کاملاً درست است اما جنس تبیین هم باید هنرمندانه باشد. تعبیری داریم که اگر اندیشه و تفکری و تبیینی هنرمندانه شکل نگیرد، اثرگذاری آن کم می‌شود لذا بر روی وجهه هنرمندانه بودن تبیین هم تأکید می‌شود.

اما درباره ساختارهای فرهنگی (سوای از افراد و تنها منظور ساختار و نهادهاست) مقداری نگران هستیم متأُسفانه عرصه فرهنگی ما به خصوص در عرصه فضای مجازی، عرصه‌ای است که ما را نگران می‌کند. شاید یک  دلیل آن  این باشد که هنوز دقیق نمی‌دانیم رویکردمان به حوزه فرهنگ چیست و به تبع آن چه ساختاری برایش مناسب بوده است.

هنوز نمی‌دانیم نگاهمان به فضای مجازی چیست لذا گاهی اوقات طرح می‌آوریم که آن را رها کنیم و زمانی هم طرح می‌آوریم که آن را کاملاً ببندیم. نه آن نگاه درست است نه این نگاه. یک نگاه واقع‌بینانه به حوزه فرهنگ باید طراحی کنیم. این زیرساخت اصلی می‌شود برای اینکه فرهنگ بتواند در جهاد تبیین خود را نشان دهد و جلو رود اما اگر در زمان حال بخواهیم بگوییم با این فضا کدام نهاد فرهنگی بیشتر در جهاد تبیین می‌تواند مؤثر باشد، اینجا نقش جوانان خوش فکر، هنرمند، مدبر حکیم بسیار مهم است. البته منظور از جوان سن شناسنامه‌ای نیست منظور کسانی است که انرژی و روحیه جوانی داشته و بتوانند با مردم و نخبگان خوب صحبت کنند و خوب بشنوند و خوب تبیین کنند، این‌ها نقش ویژه‌ای دارند.

همانطور که در دفاع مقدس از عنصر مردم استفاده کردیم، البته این عنصر مردم به معنای حذف عناصر اصلی مثل ارتش و سپاه نبود، بلکه مردم به کمک این‌ها رفتند، در جهاد تبیین هم باید سازمان‌ها و نهادهای مردمی کمک کنند تا این جهاد تبیین شکل بگیرد.

ایکنا ـ به نظر شما جهاد تبیین مانند جهاد نظامی نیاز به فرماندهی متمرکز دارد؟

جهاد تبیین را مقداری متفاوت از جهاد دفاعی می‌دانم زیرا آنجا جنگ سخت است و دفاع و جهادش هم سخت می‌شود اما این جهاد تبیین، نرم است و دفاعش هم باید از همین نوع باشد. در دفاع نرم البته نیاز به مرکز فرماندهی داریم و هر جهادی باید یک مرکز فرماندهی داشته باشد، اما بیش از آنکه مرکزیت مهم باشد، نظام و ساختار مهم است، یعنی یک ساختار و چارچوب برای جهاد تبیین نیاز داریم که متحد، همسو و هم‌افزا کند و البته گروه‌هایی که منعطف عمل کنند زیرا در جنگ نرم باید منعطف و به موقع و سرجا اثربخشی داشته باشیم بنابراین طراحی منعطف در عین منسجم و به هم پیوسته نیاز داریم.

اگر منظور آن ساختار باشد، باید آن ساختار را در مواردی مثل بیانیه گام دوم انقلاب، اسناد بالادستی مثل صحیفه حضرت امام(ره)، در نامه‌ها و برخی نکات کاربردی که امامین انقلاب گفته و می‌گویند، پیدا کنیم. باید خروجی این‌ها را پیدا کنیم و آن نظام و نرم‌افزار و فناوری را از داخل آن استخراج کنیم که البته این خود یک جهاد است. در جهاد تبیین هم به یک مرکزیت نیاز داریم و قاعدتاً مرکزیت آن هم باید جایی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی باشد اما اینکه چقدر و چرا، خود یک گفت‌وگوی مفصل‌تر دیگری را می‌طلبد اما در این زمانی که قرار داریم بیشتر قائل به نرم‌‌افزار و فناوری تا خود قرارگاه هستم.