نیازهای نوظهور دانش‌آموزان را چگونه پاسخ دهیم
دانش‌آموزان با شیوع کرونا وارد زیست‌بومی متفاوت و شکننده‌تر از قبل شده‌اند، همچنین انتظارات و نیازهایی در دانش‌آموزان پدید آمده که اجتماع، خانواده و مدرسه باید توان پاسخگویی به این نیازهای نوظهور را داشته باشند.
بیش از یک ماه از آموزش صد در صد حضوری در مدارس می‌گذرد، اتفاق مهم و مبارکی که از دیدگاه کارشناسان تعلیم و تربیت، نقطه توقف آسیب‌های آموزش مجازی و آغازی بر جبران آسیب‌ها و ناهنجاری‌ها و تسریع در بازگشت دانش‌آموزان به روند عادی تحصیل محسوب می‌شود. بی‌تحرکی و چاقی، دوری از اجتماعات، استرس و اضطراب، مشکلات خانواده‌ها در تأمین ابزار آموزش مجازی، مشکلات مناطق محروم و دسترسی محدود به اینترنت و غیره آسیب‌هایی بود که دانش‌آموزان در دوران کرونایی متحمل شدند. آنان با کرونا وارد زیست‌بومی متفاوت از پیش از کرونا و شکننده‌تر از قبل شده‌اند، همچنین انتظارات و نیازهایی در دانش‌آموزان پدید آمده که اجتماع، خانواده و مدرسه باید توان پاسخگویی به این نیازهای نوظهور را داشته باشند. لذا وظیفه اولیای مدرسه و خانه این است که در رفتار با دانش‌آموزان دقت کنند.امروز با دانش‌آموزی مواجهند که دو سال از جمع‌های دوستانه و کسب مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی دور بوده و باید ترتیبی اتخاذ شود تا این آسیب‌ها حتی‌الامکان جبران شوند.
سیده‌فاطمه حسینی، مشاور و روانشناس در اداره‌کل آموزش و پرورش چهارمحال‌وبختیاری در گفت‌وگو با ایکنا با اشاره به اینکه خانه‌نشینی دو ساله دانش‌آموزان و آموزش مجازی مدارس عموماً سبب بروز خُلق تنگ در آنان شد، اظهار کرد: اگرچه نمی‌توان با قطعیت این مشکلات را به تمام دانش‌آموزان تعمیم داد اما برخی دانش‌آموزان خشم و خشونت را که از زیرمجموعه‌‌های رفتاری حاصل از افسردگی است، از خود بروز می‌دهند.
وی با انتقاد از برخی برنامه‌های تلویزیونی کودک و نوجوان که در ایام کرونایی نیز پخش آن ادامه ادامه داشت، افزود: صدا و سیما متأسفانه در دوران قرنطینه و پس از آن، برنامه‌های خشونت‌بار کودکان و نوجوانان را روی آنتن می‌برد و این دست برنامه‌ها بر طبق اصل یادگیری مشاهده‌ای آلبرت بندورا، به‌ویژه برای کودکان در مناطق محروم و خانواده‌های فقیر که تفریحی جز تلویزیون ندارند، آسیب‌زا و مسئله‌ساز است.
بیشتر بخوانید:
رئیس سابق مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی دانش‌آموزی اداره‌کل آموزش و پرورش استان بیان کرد: فرزندان ما علاوه بر تجربه خانه‌نشینی و اینکه مراوده‌های اجتماعی با همسالان به دور بودند، با مشاهده این دست برنامه‌ها خُلق آنان تنگ‌تر شد و خشونت و خشم افزایش یافت.
حسینی با طرح این پرسش که برای تقلیل آسیب‌ها در دانش‌آموزان چه باید کرد؟ گفت: هم اجتماع، هم مدرسه و هم خانواده باید تلاش کنند که نشاط واقعی را در آنان ایجاد کنند، این به معنای ایجاد هیجان نشاط با برپایی این یا آن برنامه مفرح و جشن گذرا نیست چرا که این قبیل کارها آثاری زودگذر و در لحظه دارند، نشاط واقعی با فوق‌برنامه‌های طولانی‌مدت و مداوم در کنار تقویت برنامه‌های ورزشی هفتگی حاصل می‌شود.
آموزش‌های روانشناختی برای دانش‌آموزان
وی آموزش روانشناختی دانش‌آموزان را از دیگر راهکارها برای تقلیل آثار مخرب قرنطینه دانست و توضیح داد: مثلاً درمان شناختی ـ رفتاری (CBT) نوعی روان‌درمانی است که به افراد کمک می‌کند یاد بگیرند چگونه الگوهای فکری مخرب یا ناراحت کننده را که تأثیر منفی بر رفتار و احساساتشان دارد، شناسایی کنند و تغییر دهند. لذا اگر بر الگوهای فکری دانش‌آموزان کار شود، تمام رفتارها نیز تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد یعنی نشاط افزایش و اضطراب و افسردگی کاهش می‌یابد.
حسینی کاربردی و عمیق بودن آموزش‌های روانشناختی و راهکارهای ترمیمی به دور از شعارزدگی را مورد تأکید قرار داد و بیان کرد: چه خوب است که به دور از کارهای سطحی و ظاهری مانند اکتفا کردن به پوستر و انتقال پیام و غیره، نیاز دانش‌آموزان به کارها و اقدامات عمیق‌تر را احساس کنیم. مدارس و به‌ویژه هنرستان‌ها ترتیبی اتخاذ کنند که ساعات و دقایق مرده را با آموزش‌های مفید احیا کنند، در چنین فرصت‌هایی باید خطاهای شناختی به دانش‌آموزان و خانواده‌ها آموزش داده شود تا به خودآگاهی برسند.
این روانشناس در مدارس استان بیان کرد: بهره‌گیری از ظرفیت آموزه‌های دین و اعمال عبادی نقطه قوتی بود که در ایام کرونایی و خانه‌نشینی دانش‌آموزان به شدت مورد غفلت واقع شد، حال آنکه نماز فارغ از آثار اخروی، حتی برای کسی که اعتقاد دینی هم نداشته باشد از آنجا که یک عمل منظم و دائمی است که در ساعات خاصی از شبانه‌روز باید انجام شود، فرد را از لاک رخوت و سستی بیرون می‌کشد و همین امر نشاط‌آفرین و بهجت‌‌زاست.
بازگشت به نسخه‌های درمانی دین
حسینی با تصریح اینکه گاه برای درمان رخوت و رکود فرزندان دست به دامان تئوری‌های پیچیده می‌شویم، گفت: حال آنکه دین ما گزینه‌های درمانی ساده و دم‌دستی را در اختیارمان قرار می‌دهد تا حالمان خوب شود؛ نماز جماعت که در دوران کرونا تحت‌الشعاع قرار گرفت یکی از گزینه‌های درمانی است که آثار دنیوی بسیاری دارد. خانواده‌ها اگر می‌خواهند برای فرزندان از حیث عاطفی، اجتماعی، هویتی، سلامت روانشناختی و ایجاد نشاط اتفاقات خوبی رقم بخورد، بهتر که آنان را با مساجد، نماز جماعت و مشارکت‌های جمعی دینی مأنوس کنند.
وی تأکید کرد: اگر خانواده‌ها بتوانند فرزندان خود را با اعمال عبادی و دینی مأنوس کنند، در بازه زمانی کوتاهی آثار و برکات آن‌را در نشاط و تاب‌آوری آنان خواهند دید، شرکت در مناسک دینی اجتماعی به نوجوانان و جوانان کمک می‌کند تا طاقت و صبر و تاب‌آوری آنان افزایش یابد. لذا بازگشت به فرهنگ اصیل و رفتارهای دینی با نظم و انسجام و مشارکت در اعمال عبادی دسته‌جمعی یک نسخه درمانی بسیار مهم برای فاصله‌گیری سریع از خُلق‌های تنگ و تبعات روانی منفی کروناست.
این روانشناس و مشاور در مدارس استان با تصریح اینکه استفاده از فضای مجازی ممکن است افراد در هر سنی را دچار مشکلات هویتی فردی و مذهبی کند، تأکید کرد: دو سال آموزش مجازی باعث شد که دانش‌آموزان تمرینی برای حضور در اجتماع نداشته باشند و همین امر تاب‌آوری آنان را دچار آسیب کرد و لذا می‌طلبد با روی آوردن به مناسک دینی دسته‌جمعی و حضور در مساجد و محافل مذهبی خودپنداری را در خود و فرزندان تقویت کنیم و بدانیم که مذهب نسخه‌های شفابخش قدرتمندی را از حیث معنوی و روانشناختی برای ما دارد.
حسینی با ذکر اینکه پرداختن به آثار سوء دوران کرونایی باید در مجامع علمی و سطح متخصصان و کارشناسان مطرح شود، ادامه داد: آنچه در سطح عمومی باید مطرح و پررنگ شود، پرداختن به راهکارها و بسط و عملیاتی ساختن راه‌حل‌هاست؛ یعنی باید راهنمایی صورت بگیرد تا خانواده‌ها و مدارس آگاه شوند و بدانند که در این برهه چه می‌توانند بکنند.
چرایی کم‌رغبتی برخی دانش‌آموزان به آموزش حضوری
این روانشناس و مشاور در مدارس کاهش رغبت برخی دانش‌آموزان برای حضور در مدارس را یکی از علامت‌های خُلقی دوران بعد از کرونا برشمرد و بیان کرد: تحرک، تکاپو و آمد و شد خودبهخود از عوامل ایجاد نشاط است اما گروهی از خانواده‌ها و به‌ویژه دانش‌آموزان در ایام قرنطینه و خانه‌نشینی و حفظ فاصله اجتماعی، ناچاراً رفتاری را تمرین کردند که مربوط به خُلق تنگ بود و بتدریج این خُلق تنگ با تکرار این رفتار، در درون بسیاری از آنان نهادینه شد و امروز آثار این خُلق تنگ در قالب‌های گوناگون اعم از خشم و خشونت یا انزواطلبی بروز و ظهور دارد. می‌طلبد که به هر نحو ممکن از این رفتارها و عادت‌ها دور شویم و دیگران را نیز به این امر توصیه کنیم و دست از این عادات برداریم.
حسینی ادامه داد: کاهش انگیزه حضور دانش‌آموزان برای حضور در مدارس بعد از تجربه دو سال دوری از مدارس شاید امری طبیعی باشد اما خانواده‌ها و دانش‌آموزان نباید به این میل درونی اهمیتی دهند بلکه مقابل آن بایستند و مبارزه کنند. انسان‌ها امیال و اهدافی دارند که برای رسیدن به اهداف ناچارند حتی‌الامکان بهایی به امیال ندهند. درواقع، دانش‌آموزان برای پیشرفت تحصیلی و جبران عقب‌ماندگی‌ها باید از هیجانات و احساسات زودگذر چشم‌پوشی کنند اگر بی‌میلی برای حضور در کلاس درس را تعظیم و تکریم کنند، طبعاً از اهداف باز می‌مانند.
وی با اشاره به نقش خانواده‌ها در از بین بردن بی‌رغبتی دانش‌آموزان به آموزش حضوری، بیان کرد: خانواده‌ها باید مرتباً و با روش‌های گوناگون به فرزندان خود گوشزد کنند که برای پیشرفت و رسیدن به مدارج علمی و دست یافتن به اهداف بلند باید از خانه خارج شوند و حضور فیزیکی در مدرسه داشته باشند. اگرچه آموزش مجازی همچنان باید به‌عنوان یک ظرفیت خوب و تأثیرگذار مورد توجه قرار گیرد اما آنان باید توجیه شوند که برای رشد و پیشرفت باید به مدرسه بروند و تا زمانی که امکان آموزش در مدرسه مهیاست، آموزش حضوری ارجح است.
راهکارهای کاهش وابستگی به فضای مجازی
حسینی در خصوص راهکارها برای تقلیل وابستگی بیش از حد عده‌ای از دانش‌آموزان به گوشی همراه و اینترنت، بیان کرد: پژوهش‌ها می‌گویند که استفاده تا دو ساعت در شبانه‌روز نوجوانان زیر ۱۸ سال از فضای مجازی ممکن است منجر به اختلالات خواب برای آنان شود و فیزیولوژی و سلامت آنان را تهدید خواهد کرد، همچنان که در ایام کرونایی و دوران آموزش مجازی این تأثیرات منفی را در خُلق دانش‌آموزان مشاهده می‌کنیم. آنان به ناچار اجازه یافتند که بیش از دو ساعت در شبانه‌روز از ابزار هوشمند و فضای مجازی استفاده کنند اما امروز که فضای آموزشی در کشور از این اضطرار خارج شده و خوشبختانه آموزش به‌صورت حضوری انجام می‌شود، وابستگی به گوشی همراه نیز باید ترمیم شود.
وی تأکید کرد: برای از میان بردن این وابستگی هم خانواده‌ها و مدارس و هم همت خود دانش‌آموزان بسیار لازم و ضروری است. خانواده‌ها باید بتوانند با ایجاد روابط صمیمی و حسنه با فرزندان این روند را با آسانی طی کنند اما پدر و مادری که رفتار دیکتاتورمآبانه و سرد و خشن در قبال فرزندان دارند نمی‌توانند توفیقی کسب کنند.
ضرورت گفت‌وگوهای خنثی و معجزه‌آسا در خانواده‌ها
این روانشناس با تأکید بر اینکه گفت‌وگو رفتاری معجزه‌آساست، گفت: گفت‌وگوی گرم کمک می‌کند که از میزان روابط سرد یعنی رابطه فرد با رایانه یا گوشی همراه بکاهد و فضایی سازنده و قابل انعطاف را ایجاد کند. در خانواده‌هایی که فرزندان بیشتر وابسته به رایانه و گوشی همراه هستند نیاز بیشتری به گفت‌وگوهای گرم دارند.
حسینی تأکید کرد: مراد از گفت‌وگو این نیست که فرزندان را وادار کنیم تا از رایانه و گوشی همراه دور شوند و نصیحت‌ها و توصیه‌های ما را گوش دهند که این کار در عمل نتیجه عکس خواهد داشت، بلکه باید در فضایی دوستانه به گفت‌وگوهای خنثی به‌دور از رویکرد آموزشی یا نصیحت‌گونه روی بیاوریم. این دست گفت‌وگوی خنثی و معجزه‌آسا، فرد متهم نمی‌شود، زیر سؤال نمی‌رود، نصیحت یا تهدید نمی‌شنود، هشدار دریافت نمی‌کند و لذا تعامل و ارتباط گرم برقرار می‌شود، امید و احساس امنیت افزایش می‌یابد و سلامت روان فرزندان حاصل می‌شود.
این روانشناس و مشاور در مدارس استان بیان کرد: به خانواده‌ها توصیه می‌شود با روزی یک دقیقه گفت وگوی خنثی آغاز کنند و بتدریج این فضای گرم گفت‌وگویی با فرزندان را افزایش دهند. همچنین دقت داشته باشند که رفتار غیرکلامی آنان و اخم و انتقال ناراحتی از طریق چهره گاه تبعاتی به مراتب منفی‌تر از گفتار دارند و سبب تنگ شدن خُلق‌ها و هجوم به ارتباطات سرد از جمله استفاده از فضای مجازی و گوشی همراه خواهد شد. در کنار چهره بشاش و روی خوش که پدر و مادر باید به فرزندان نشان دهند، از مولفه‌های تشویقی و یا فرصت‌آفرینی برای تفریح و سرگرمی فرزندان نیز نباید غافل شد که باعث کاهش وابستگی آنان به ابزار هوشمند و فضای مجازی می‌شود.
حسینی با یاد آوری نقش مدارس در راستای تقلیل وابستگی دانش‌آموزان به گوشی همراه، گفت: مدارس تا جایی که ممکن است آموزش مجازی را کاهش دهد و برای ارائه تکالیف در فضای مجازی برنامه‌ریزی دقیق و معین داشته باشد و هر برنامه مجازی به اطلاع خانواده‌ها نیز برسد. ارائه تکالیف یا آموزش در خارج از ساعات معمول از سوی معلم باعث بی‌برنامگی در استفاده دانش‌آموزان از فضای مجازی می‌شود لذا می‌طلبد این مهم با دقت و انضباط خوبی برنامه‌ریزی و با اطلاع خانواده‌ها دنبال شود یعنی خانواده‌ها بدانند که فرزندان در چه روز و ساعتی از هفته نیاز به استفاده از گوشی همراه و فضای مجازی دارند.
انتهای پیام
