«حافظ»؛ تصویرگر دختران قرآنی در ترکیه + عکس

به گزارش ایکنا به نقل از نیویورکر، اولین کتاب عکس صبیحه چمن(Sabiha Çimen)، با نام حافظ (نسخه‌های قلاب قرمز)، با پرتره‌ای از یک کودک 9 ساله به نام خدیجه آغاز می‌شود که سعی دارد قرآن را از حفظ تلاوت کند.

او حجاب یاسی رنگی به سر دارد و روبه‌روی یکی از دوستانش در مدرسه می‌نشیند، با روسری مشابه، در یک مدرسه حفظ قرآن استانبول، آرنجش را روی یک رومیزی خال‌خالی قرار داده است که با کاغذ دیواری پشت سرش مطابقت دارد. مانند تقریباً همه کارهای چمن – با سوژه دختران مسلمان جوانی که در مدارس قرآنی تک‌جنسیتی در ترکیه ثبت نام کرده‌اند - این دو نفر به نحوی هم شیطنت و هم نظم و انضباط را نشان می‌دهند.

در این عکس خدیجه صورتش را به دست چپش تکیه داده و به بیننده خیره نگاه می‌کند. شاید به همان اندازه از کسالت کارش خسته شده و از قطع کردن آن توسط عکاس ناراحت باشد. همکلاسی او که کتاب مقدس (قرآن) را باز کرده از نگاه به دوربین چشم پوشی نمی‌کند.

به تصویرکشیدن واقعیت

حافظ یک اصطلاح عربی به معنای نگهبان یا محافظ است. این افتخار برای دانش آموزانی است که مانند خدیجه تمام ششصد و چهار صفحه قرآن را حفظ می‌کنند. این رسم مربوط به عصر حضرت محمد(ص) است. بیشتر مردم عربستان بی سواد بودند بنابراین حفظ کلام مقدس برای نسل‌های آینده یک وظیفه و یک شاخصه و بر عهده حافظان بود.

پس از رحلت پیامبر(س)، خلیفه ابوبکر اولین نسخه مکتوب آیات را از قطعات آیه‌ای که بر برگ خرما و استخوان شتر حک شده بود، جمع‌آوری کرد. اما سنت شفاهی حفظ قرآن که بخش قابل توجهی از آن توسط زنان انجام می‌شود، برای بیش از یک هزار سال باقی مانده است.

تنها در ترکیه از دهه هفتاد تاکنون بیش از صد هزار دختر در مدارس حفظ قرآن تحصیل کرده‌اند. چمن در مقدمه کتابش بیان می‌کند که برای بسیاری از این دانش‌آموزان، دو یا سه سالی که در آنجا سپری می‌کنند، تنها آموزش رسمی آنها خواهد بود.

صبیحه چمن، عکاس کتاب «حافظ»

چمن، یک عکاس خودآموخته، در سال 1998 به همراه خواهر دوقلویش به یکی از این مدارس در استانبول فرستاده شد. اکنون در 30 سالگی، او این تجربه را نوعی نوستالژی می‌داند.

در سال 2017، تقریباً دو دهه پس از ترک مدرسه، چمن با دوربین خود بازگشت. در طی چند سال بعد، او جوانان مسلمان را در مؤسسات مشابه در سراسر ترکیه سوژه خود قرار داد. کتاب عکس «حافظ» 99 پرتره‌ را که بر روی فیلم‌هایی با فرمت متوسط ثبت شده‌اند، در نوعی زندگینامه جمع‌آوری کرده و ماجراجویی‌ها و ملودرام‌های دخترانی را که به عنوان بخشی از جامعه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند و اغلب در مورد آنها اشتباه می‌شود، ترسیم می‌کند. آنها روزها روی گلدوزی‌های زیبای سجاده‌های نماز، در کلاس‌ها و در گوشه راهروها مطالعه می‌کنند.

تعدادی از سوژه‌های چمن، برای پرتره‌های رسمی در حالت غرور علمی ژست می‌گیرند. برخی مسلمانان بلندکردن صدا یا حتی انداختن پاها روی هم در حضور عکاس حافظ را نامناسب می‌دانند، برخی دیگر از دوربین فرار و صورت خود را با دست‌های کوچک محافظت می‌کنند.

سوژه‌ها سختی‌های خود را دارد

چمن از تعریف سخت‌گیری‌های این دوران، ابایی ندارد. دختران روزی پنج بار وضو می گیرند و نماز می‌خوانند.

عکس‌ها اغلب بی‌صدا (فضای آرام) و تک رنگ هستند، سوژه‌ها فردیت سرسختانه‌ای دارند، چمدان‌های صورتی کم‌رنگ و پاک‌کن‌هایی به شکل میوه جمع‌آوری می‌کنند. تصاویر توجه ویژه‌ای را به کفش‌های متنوع و رنگارنگ آنها معطوف می‌کند. دختران روسری‌دار روی سنگ‌های باران‌زده بازی می‌کنند یا در یکی از پرتره‌های دختری با با لباس سر آبی و عبایی مشکی، بی‌تفاوت ایستاده است.

در ترکیه، ممنوعیت طولانی‌مدت حجاب در مؤسسات دولتی یک دهه پیش لغو شد. به عنوان یک نوجوان، چمن برنامه‌های کالج خود را به تعویق انداخت تا مجبور به برداشتن حجاب نشود. بعدها، او مدرک لیسانس خود را در تجارت و امور مالی و به دنبال آن مدرک فوق لیسانس را در مطالعات فرهنگی گرفت. در دنیای سرسخت کتاب حافظ، تعداد کمی از عکس‌ها شبح غرب‌زدگی را آشکارا تصدیق می‌کنند.

برای بسیاری از سوژه‌های چمن، حجاب شبیه به یونیفرم معمولی مدرسه است، که محدودتر از یک پیراهن یقه‌دار یا یک دامن چهارخانه نیست. اما برای دیگران، این لباس واقعیت‌های بزرگسالی را نشان می‌دهد.