ابهام‌های افق پنجاه ساله منطقه و جهان در پیش‌نویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت

به گزارش خبرنگار ایکنا، علی‌اکبر صالحی، معاون پژوهشی و قائم مقام ریاست فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، امروز چهارشنبه 3 خردادماه در دوازدهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با موضوع «نگاهی گذرا به پیش‌نویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با تأکید بر ایجاد گفتمان مشترک و اجرایی‌سازی» به سخنرانی پرداخت. در ادامه متن سخنان وی را می‌خوانید:

در پیش نویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت به مواردی همانند اقتصاد خودبنیان اشاره شده اما باید مشخص کنیم آیا این اقتصاد خودبنیان، خودکفاست؟ آیا درون‌زا یا برون‌زاست؟ به موردی همانند علم اصیل اشاره شده اما مگر علم غیر اصیل داریم؟ در این پیش نویس به مراکز هویت‌ساز اشاره شده اما باید مشخص کنیم که منظور ما از مراکز هویت ساز چیست؟ برخی از مفاهیمی هم که وجود دارند در بخش‌های مختلف این پیش‌نویس به صورت‌های مختلف مورد استفاده قرار گرفته‌اند؛ برای مثال گاهی از تعلیم و تربیت و گاهی از آموزش و پرورش، گاهی از مردم پایه و گاهی از مردم بنیان، گاهی از عقلانیت و گاهی از خردورزی استفاده شده است لذا باید یک انسجام میان این مطالب وجود داشته باشد.

اشکالاتی به مبانی سند

در مقدمه این پیش‌ نویس، مبانی نظری نوشته شده اما پس از آن چهارچوب مفهومی نظریه پیشرفت مورد اشاره قرار گرفته است. در اینجا ابتدا باید مشخص شود که منظور از پیشرفت چیست؟ علاوه بر این، مبانی و چهارچوب نظری یک چیز هستند لذا باید همان چهارچوب مفهومی حفظ شود و ضرورت ندارد به هر دو مورد اشاره کنیم. نکته دیگر تقدم و تاخر میان مبانی و اصول است که در این سند لحاظ نشده است. اگر اصول را به معنای ریشه‌ای که احکام و قواعد بر آن سوار می‌شود در نظر بگیریم باید در نظر داشته باشیم که مبانی، شالوده‌ای است که بر مبنای اصولی همانند توحید شکل می‌گیرد ولی در سند نوشته شده «مبانی علمی(اصول)» در حالی‌که این دو مورد یکی نیستند و بین اصول و مبانی خلط شده است. این هم از مواردی است که باید اصلاح شود تا دقت و اتقان سند بیشتر شود.

مسئله دیگر این است که در مبانی نظری پیش نویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، به هفت مبانی اشاره شده که باید با هم منسجم باشند. برای مثال مبانی ارزش شناختی طبق تعاریفی که در سند ارائه شده با بقیه موارد همانند مبانی جهان شناختی و مبانی خداشناختی و ... متفاوت می‌شود. مسئله دیگر درباره واژگان است. برای مثال در زمینه عدالت، چهل و چهار مرتبه به شکل‌های مختلف همانند عدل، عادلانه و ناعدالانه اشاره شده اما وقتی این واژگان در مبانی نظری همانند مبانی دین شناختی مورد بررسی قرار می‌گیرند مشاهده می‌کنیم که واژگانی همانند عدالت در پیش نویس سند، در مبانی ارزش شناختی و دین شناختی گم می‌شوند در حالی که در سایر مبانی به عدالت اشاره شده است.

بی‌توجهی به وضعیت جهان در پنجاه سال آینده

نمونه دیگر از عدم انسجام در پیش نویس این سند در بخش علم و فرهنگ است که مشاهده می‌کنیم مفهوم‌های هم خانواده برخی از کلمات مورد اشاره قرار نگرفته است در حالی‌که برای هر کلمه‌ای موارد زیادی وجود دارد که می‌توان به عنوان هم خانواده مورد استفاده قرار داد. نگاهی به برخی ویژگی‌های افق پنجاه ساله موضوع بخش سوم این پیش نویس است. در اینجا مشاهده می‌کنیم که گویی دنیای امروز را فریز کرده و خودمان را پیشرفت می‌دهیم و سپس می‌گوییم الان در زمینه پیشرفت در دنیا در وضعیت پنجم هستیم اما اشاره نکرده‌ایم که پنجاه سال دیگر کشورهای دنیا در چه وضعیتی هستند چون جهان فردا قطعا همانند جهان امروز نخواهد بود و جهان آینده پیچیدگی‌های خود را دارد. آینده را باید ساخت چون آینده محتوم نیست بلکه بشر آن را رقم زده و در واقع آینده را تسخیر می‌‌کند نه اینکه مسحور آینده شود.

نکته دیگر، درباره ابهامات افق پنجاه ساله سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است. یکی از مهمترین مواردی که در این پیش نویس به آن اشاره نکرده‌ایم و قطعا باید مورد توجه باشد این است که آیا در پنجاه سال آینده، جغرافیای سیاسی جهان همانند الان است؟ آیا همین کشورها را داریم یا ممکن است تغییراتی در سطح جهان ایجاد شود و مثلا مرزهایی جابه‌جا شده یا کشورهای جدیدی متولد شوند؟ اساساً آیا جهان اسلام همین جغرافیا را دارد یا قرار است اتفاقاتی در جهان اسلام رخ دهد؟ در این پیش نویس گفته‌ایم که در پنجاه سال دیگر قرار است جزء چهار کشور اول جهان اسلام در زمینه اندیشه‌ورزی باشیم اما نگفته‌ایم که آن سه کشور دیگر چه خصوصیاتی دارند؟ اینها از مواردی هستند که حتما باید مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته و در سند به آنها اشاره شود.

پیشنهادات اجرایی

پیشنهاد بنده این است که بگوئیم پنجاه سال دیگر باید از یک سری شاخص‌ها برخوردار باشیم و مثلا اگر متوسط عمر در ایران در حال حاضر 77 سال است در پنجاه سال دیگر باید 97 سال شود یا درآمد سرانه ما به فلان مقدار برسد. در واقع در این‌صورت کاری به دنیا نداشته باشیم بلکه بر اساس شاخص‌های جا افتاده اقدام کنیم. درباره تدابیر هم باید اشاره کنم مشکلی که در مورد تدابیر داریم این است که در اینجا هم عدم انسجام را مشاهده می‌کنیم. برای مثال می‌بینیم تدبیر 26 که در این پیش نویس اشاره شده، در افق ردپا دارد اما در مبانی نظری و عملی ردپایی ندارد لذا باید بتوانیم مشخص کنیم کدام تدابیر فاقد مبانی نظری و عملی هستند و برای آنها تدبیر اجرایی پیش بینی شود چراکه در حال حاضر چنین تدابیری مورد اشاره قرار نگرفته است

مسئله دیگر چگونگی اجرا است. مشکلی که در کشور داریم این است که سندها و قوانین خوبی آماده می‌شود اما وقتی به عرصه اجرایی می‌رسیم اهداف ما محقق نمی‌شود مخصوصا این سند که فرابخشی است وقتی قرار است اجرا شود باید همه بخش‌ها به آن تمکین کنند اما نباید اینگونه باشد که یک وزارتخانه همانند وزارت جهاد کشاورزی آن را اجرایی کرده و وزارتخانه‌ای دیگر همانند وزارت اقتصاد آن را اجرایی نکند. 

پیشنهاد ما این است که یک شورای عالی همانند شورای عالی امنیت ملی که فرابخشی است و رئیس جمهور هم رئیس آن است بر اجرایی شدن سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت نظارت کند و مصوبات آن مورد تایید مقام معظم رهبری قرار گیرد و پس از تایید رهبر انقلاب، توسط رئیس جمهور ابلاغ شود. اینگونه می‌‌توانیم یقین داشته باشیم که این سند درخور تلاشی که دوستان کشیده‌اند اجرایی خواهد شد.

تدوین واژه نامه‌ای با ۲۰۰ واژه کلیدی

پس از سخنان صالحی در نشست بایسته‌های ترویج گفتمان پیشرفت دکتر اکبرزاده در جلسه اظهار داشت: بسیاری از نکات ارایه شده از سوی جناب دکتر صالحی، قبلا در مرکز انجام  و عملی شده است، از جمله با توجه به چند بعدی بودن برخی واژگان و مفاهیم مندرج در سند الگو و تنوع و تکثر مخاطبان و تلاش برای ایجاد فهمی مشترک، واژه نامه‌ای مشتمل بر حدود ۲۰۰ واژه مفهوم کلیدی سند بصورت تخصصی در مر کز الگو تهیه شده است. 
وی در زمینه برهه‌بندی تدابیر گفت: این مباحث بطور مبسوط در انديشکده‌های مرکز مورد بررسی قرار گرفته و تدابیر از نظر فوریت زمان اجرا، زیربنایی بودن و... دسته بندی شده است.
وی در خصوص انسجام درونی الگو و تناظر بخش‌های آن گفت: طی نشست‌های متعدد با صاحب نظران، مورد بررسی قرار گرفت و با انجام اصلاحاتی در متن سند، از حصول آن اطمینان حاصل شده است.
وی در ادامه افزود: با توجه به برنامه‌ریزی برای تقسیم کار کلان جهت اجرا و نظارت بر حسن اجرا و نیز نحوه پایش و به روز رسانی ادواری محتوای الگو، در متن سند اصلی و اسناد پشتیبان، مشخص شده است.
وی در پایان ضمن تشکر از دکتر صالحی اظهار داشت: مستندات تمام اقدامات الگو در مرکز به عنوان اسناد پشتیبان در دسترس است.

سیدمیلاد اوصیاء