آيات سوره مباركه اعراف مانيفست عمل هنرمندان قرار بگيرد

گروه حوزه‌های علميه: عضو هيئت علمی مدرسه اسلامی هنر بيان كرد: خداوند در آيات 31 تا 33 سوره اعراف مانيفست رفتار هنرمندان در منطقه زيبايی را در سه حوزه رفتار، گفتار و پندار ترسيم می‌كند و هنر هنرمند در صورتی در منطقه زيبايی مورد نظر حضرت حق قرار می‌گيرد كه هنرمند در اين سه حوزه مردم را به سوی خداوند راهنمايی كند.

حجت‌الاسلام و المسلمين سيد ابوالقاسم حسينی (ژرفا)، عضو هيئت علمی دانشگاه اديان و مذاهب اسلامی و مدرسه اسلامی هنر، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران (ايكنا) درباره هنر طيب از نگاه قران و سنت بيان كرد: در نگاه توصيفی سه هنر شعر، موسيقی و قصه در بستر سنت معصومين (ع) قابل پيگيری است؛ می‌توان گفت شعر به مثابه هنری است كه در آن روزگار كاركرد داشته، قصه هنری است كه در آن روزگار رواج داشته و پيش از اسلام هم بوده و می‌توانسته نقش و كاركرد زيادی در انتقال مفاهيم دينی داشته باشد و همچنين موسيقی هنری است كه كاركرد دو سويه داشته است؛ يعنی از طرفی با آواز شتربانان و مجالس انس كه پيش از اسلام بوده و پس از اسلام هم جزء مستثناهای غنا شمرده شده است كاملا با درونمايه‌های فرهنگی، اجتماعی، فولكوريك و سنتی سازگاری داشته و الان هم در موسيقی مقامی ما بارقه‌هايی از آن ديده می‌شود، شناخته می‌شود و از طرفی هم هنری است كه شان اشرافی و اعيانی داشته است.

وی ادامه داد: اين سه هنر را وقتی در بستر عترت و سنت بررسی می‌كنيم، ابتدا در نگاه توصيفی می‌بينيم كه با شاعران برخوردی كرامت‌آميز می‌شود نه فقط شعر آنها مورد تكريم قرار می‌گيرد بلكه شخصيت آنها هم مورد اكرام واقع می‌شود؛ سيد حميری اهل انجام مناهی بوده و اين اعمال را در بيابان انجام می‌داده و تكريمی كه از امام صادق (ع) می‌بيند تكريمی عجيب و دلنشين است و وقتی اصحاب اعتراض می‌كردند و بيان می‌كردند كه اين مرد اهل انجام مناهی است، امام(ع) به شعر او استناد نمی‌كردند بلكه می‌فرمودند كه من درباره او چيزی می‌دانم كه شما نمی‌دانيد.

حسينی تاكيد كرد: ائمه(ع) شعر و شاعری را مورد تكريم قرار می‌دادند گرچه در نقطه مقابل هم نهی‌های موردی از شعر و شاعری داريم، اينكه بيان شده كه در حرم شريفين شعر نخوانيد، شب جمعه شعر نخوانيد و ...كه اينها را نبايد از نظر دور داشت.

عضو هيئت علمی دانشگاه اديان و مذاهب تصريح كرد: در باب قصه می‌توان گفت كه قصه پيش از اسلام رواج داشته است و در نقطه مقابل توجه مردم به كلام الهی قصاص‌ها قرار داشتند، كه اذهان را به كانون ديگر متوجه كنند و همه آنچه روايت می‌كردند افسانه‌ها و اساطير كفر آميز نبوده است بعضی آنها مثل قصه رستم و سهراب كه در ميان اعراب هم روايت می‌شده و مضامين والای اخلاقی داشته است.

حسينی تصريح كرد: قصاصی و وجود فنی برای قصه‌گويی پس از بعثت رسول اكرم(ص) نه تنها مورد اقبال قرار نگرفت بلكه نهی هم شد و در سيره ائمه معصومين (ع) هم به خود قصاص توجه نشده است و هم به قصه‌گويی به مثابه يك هنر و يك فن؛ در اينجا می‌خواهيم كه قياس كوتاهی انجام بدهيم برخی از شعرا تنها ده درصد از اشعارشان مربوط به مضامين شيعی بوده است اما آنچنان مورد تكريم اهل بيت(ع) قرار می‌گيرند اما قصاص‌ها اصلا به چنين مقام و منزلتی نمی‌رسند!

عضو هيئت علمی مدرسه اسلامی هنر با اشاره به هنر موسيقی بيان كرد: رويكرد موسيقی، رويكرد و نقش ادای احساس، عواطف، تمايلات مردمی است كه در مواردی همچون آواز شتربانان و ... از همان آغاز اسلام از غنا استثنا شده است و فقيهان ما هم با اندك اختلاف‌هايی اين موارد را در زمره استثناها آورده‌اند؛ اما بخشی از موسيقی كه هيچ كاركرد مردمی نداشته و نقشی در ابراز احساسات و تمايلات مردمی ايفا نمی‌كرده است و شايد به يك معنا از هنر دور می‌شود و صناعتی برای گذران اوقات اشراف، اعيان و درباريان می‌شود كاملا از جانب معصومين (ع) منفی و مذموم است.

وی با تاكيد بر اينكه نهی شديدی كه راجع به اين گونه از موسيقی وجود دارد در باب چيز ديگری مشاهده نشده است تصريح كرد: در نگاه توصيفی می‌توان گفت ائمه (ع) به تبيين خطوط اساسی كتاب خدا می‌پردازند كه اين تبيين از دو ناحيه است، تبيين حكمی و تبيين موضوعی.

عضو هيئت علمی دانشگاه اديان و مذاهب اسلامی اظهار كرد: ائمه(ع) گاهی در تفسير آيات بيان می‌كنند كه موسيقی لغو است و بايد از آن پرهيز كرد و در بعضی بخش‌ها مواردی را به طور مصداقی ذكر كرده و ما را از آنها نهی می‌كنند.

حسينی اظهار كرد: ائمه (ع) رسالتی جز تبيين خطوط اصلی كتاب خدا نداشته‌اند و بايد اين مسئله در تبيين مسائل هنری همواره مد نظر قرار بگيرد كه اگر چنين شود رويكردی كه در اين زمينه وجود دارد دوباره احيا می‌شود و بهتر است حتی فقيهان بزرگوار ما به اين رويكرد بها بدهند و كه در اين صورت نگاه ما نه تنها به هنرها به معنای اجرايی آن آشتی جويانه می‌شود بلكه نگاه ما در بخش نظری هنر هم شايد تغيير كند.

وی اظهار كرد: نگاه كلی قرآن در باب هنر نه تنها تجليل است بلكه تشويق و ترغيب هم هست، برای نمونه سه آيه‌ای كه مانيفست تفكر هنری بنده و بعضی‌ها است را می‌توان ذكر كرد « یَا بَنِی آدَمَ خُذُواْ زِينَتَكُمْ عِندَ كُلِّ مَسْجِدٍ وكُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ» در اين آيه با تعبير «یَا بَنِی آدَمَ» انسان مورد خطاب قرار گرفته است كه حاكی از اهميت مساله دارد، نكته بعدی « خُذُواْ» است كه اخذ در قرآن هر برگرفتنی نيست، برگرفتن همراه با باور و اطمينان است، نكته بعدی «وَلاَ تُسْرِفُواْ» است كه بيان می‌كند در جنبه‌های مادی و بهره‌گيری از هنر اسراف نكنيد.

عضو هيئت علمی مدرسه اسلامی هنر با اشاره به آيه « قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللّهِ الَّتِیَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِی لِلَّذِينَ آمَنُواْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا خَالِصَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ» بيان كرد: به تعبير علامه طباطبايی تاكيداتی كه در اين آيه آمده است دلالت بر اين دارد كه اين آيه بر فطری بودن زيبايی تاكيد می‌كند، خداوند در فطرت انسان‌ها توجه به زيبايی را نهاده است.

حسينی با اشاره به آيه بعدی سوره اعراف تصريح كرد: خداوند در اين آيه « قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالإِثْمَ وَالْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَأَن تُشْرِكُواْ بِاللّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَن تَقُولُواْ عَلَى اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ» خداوند در اين آيه انسان را از فواحش، گناه، تجاوز و سركشی، چيزهايی كه برهانی در مورد آنها ندارد ابزاری برای شرك به خدا قرار نگيرد و اينكه چيزهايی كه نمی‌داند را به خدا نسبت ندهد. اين پنج منطقه سه ناحيه رفتار، گفتار و پندار ما را شامل می‌شود.

وی اظهار كرد: در منطقه رفتار سه بخش وجود دارد كه انسان از آن نهی شده است؛ اول رفتاری كه برخلاف فطرت انسانی است اين قسمت با كلمه فواحش رسانده شده است، دوم بخشی از رفتار كه گناه است، سوم رفتاری كه برخلاف معيارها و هنجارهای اجتماعی است، در منطقه گفتار؛ انسان از گفتاری نهی شده است كه افترا به حضرت حق تعالی است، در منطقه پندار هم انسان از شرك نهی شده است.

عضو هيئت علمی دانشگاه اديان و مذاهب تصريح كرد: در اين سه بخش رفتار، گفتار و پندار اگر هنرمند مردم را به اين پنج ويژگی فرابخواند، هنر او در منطقه زيبايی كه مد نظر خداوند است قرار می‌گيرد، اگر خطوط اين آيات را در سيره معصومين (ع) پيروی كنيم می‌بينيم كه قصه‌گويان چون مردم را از شنيدن آيات حق دور می‌كردند فارغ از اينكه چه چيزی تعريف می‌كردند مورد تاييد ائمه(ع) قرار نگرفته‌اند، شاعران به خاطر شرايط اجتماعی كه در آن قرار داشته‌اند می‌توانستند در تشويق مردم به معارف و اخلاقيات مفيد باشند و مورد تكريم قرار گرفتند.