حجت‌الاسلام والمسلمین مجید حبیبیان‌‌نقیبی، استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه‌طباطبایی(ره) و معاون پژوهشی مؤسسه آموزش عالی تربیت مدرس حوزه‌های علمیه، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به بحث درباره مالیات در اسلام پرداخت و گفت: باید پذیرفت که یک نظام مالی منسجم در صدر اسلام وجود داشت که همه وظایف نظام مالی حکومت را انجام می‌داد. در نظام‌های متعارف هم یک سیستم مالیاتی منسجم وجود دارد که پاسخ‌گوی وظایف نظام مالی است.

جوامع اسلامی، در صدر اسلام دارای نظام مالیاتی بوده‌اند

وی افزود: آن چیزی که اکنون بیشتر مد نظر می‌باشد این است که جوامع اسلامی که دارای یک نظام مالی در صدر اسلام بوده‌اند، با توجه به وجود یک نظام مالیاتی متعارف، باید به کدام سمت بروند. در حال حاضر، ما دارای هردوگونه نظام مالیاتی، در سیستم مالیاتی جمهوری اسلامی ایران هستیم و بحث این است که ما باید در زمینه نظام مالی خود به کدام سمت برویم.

استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه‌طباطبایی(ره) ادامه داد: رویکردهای مختلفی در این زمینه وجود دارد، برخی معتقدند که باید نظام مالی متعارف را به طور کامل رد کنیم و نظام مالیاتی اسلام را برقرار کنیم. رویکرد دیگر این است که نظام مالی اسلامی، در صدر اسلام، دارای ویژگی‌های مختص به خود بود و الان باید کلاً آن را کنار بگذاریم و به نظام مالی اقتصاد متعارف تکیه کنیم و آن را اجراء کنیم.

هردو نظام مالیاتی اسلامی و متعارف دارای فواید خاص خود هستند

معاون پژوهشی مؤسسه آموزش عالی تربیت مدرس حوزه‌های علمیه، خاطرنشان کرد: این، دو دیدگاه افراطی در این زمینه است اما رویکرد دیگری در این زمینه وجود دارد که هردو دیدگاه را تأیید می‌کند و معتقد است، هردو نظام مالیاتی اسلامی و متعارف دارای فواید خاص خود هستند و ما می‌توانیم از هردوی آن‌ها استفاده کنیم و اکنون در کشور ما هم این‌گونه عمل می‌شود.

وی افزود: رویکرد دیگر این است که ما باید نظام مالیاتی متعارف را اصل قرار دهیم و آن‌چه را که نمی‌تواند متکفل شود را از نظام مالی اسلام به عنوان مکمل آن  در نظر بگیریم و نظام مالی اسلام فقط خلاء‌ها را پوشش دهد. رویکرد چهارم برعکس رویکرد سوم است که معتقد است که جوامع اسلامی باید نظام مالی اسلام از جمله خمس، زکات و... را اجراء کنند و آن‌ها را محور قرار دهند و در جایی که خلاء وجود دارد از نظام مالی متعارف به عنوان مکمل استفاده کنیم.

باید نظام مالیاتی متعارف را بومی‌سازی کرد

حبیبیان اظهار کرد: می‌توان رویکرد پنجمی را هم با تغییراتی جزئی مطرح کرد و آن بدین معنی است که ما نظام مالیاتی اسلام را در جایگاه خودش اجراء کنیم، همان‌گونه که اکنون هم در جمهوری اسلامی ایران اجراء، می‌شود اما نظام مالی متعارف و مدرن را بومی کنیم. به نظر می‌رسد که بهترین گزینه در شرایط موجود، همین رویکرد پنجم باشد.

وی ادامه داد: همان‌گونه که گفته شد، منظور از رویکرد پنجم این است که خمس و زکات و مواردی از این قبیل، روال خاص خود را طی کنند، مالیات موضوعه هم به‌کار گرفته شود اما کاملاً چشم‌بسته نباشد بلکه آن را در ترازوی آموزه‌های اسلام بسنجیم و طبیعتاً با فرهنگ ملی ما هم سازگار باشد. به نوعی می‌توان گفت که رویکرد پنجم، بومی‌سازی مالیات‌های متعارف، هم به لحاظ اسلامی و هم به لحاظ ملی است و بهترین سیستم مالی برای کشور ما، بومی‌سازی نظام مالیاتی متعارف است.

زکات؛ محور اصلی منابع مالی اسلام در گذر زمان بوده است

وی گفت: اگر قرار باشد بومی‌سازی مالیات‌های متعارف را محور قرار دهیم و از این سیستم مالیاتی استفاده کنیم، باید اصولی را از نظام مالی اسلامی استخراج کنیم، که این‌کار را اندیشمندان ما انجام داده‌اند. در واقع می‌توان برای بومی‌سازی مالیات‌های متعارف، از اصولی که از نظام مالی اسلام استخراج می‌شود کمک گرفت و آن را بکار گرفت.

این استاد دانشگاه درباره فلسفه و هدف مالیات گفت: به طور طبیعی، هر حکومتی در راستای دست‌یابی به اهداف خود دارای مخارجی است و باید این مخارج را تأمین کند، حکومت اسلامی هم از این امر مستثناء نیست، و نظام اسلامی هم برای دست‌یابی به اهداف خود نیازمند منابعی برای هزینه کردن در راستای نیل به آن اهداف است. و این را هم به بهترین شکل مطرح کرده است. شاید بتوان گفت که محور اصلی منابع مالی اسلام در گذر زمان، زکات بوده است.

صبغه معنوی؛ یکی از ویژگی‌های بسیار خاص و نادر تکالیف مالی اسلام است

حبیبیان خاطرنشان کرد: در فقه شیعه، زکات قابل تعمیم نیست ولی خمس تا حد زیادی این خلاء را پوشش می‌دهد. در فقه اهل سنت عموماً موارد زکات را تعمیم می‌دهند و حتی عده‌ای از فقهای آنان معتقدند که به پول هم زکات تعلق می‌گیرد. بنابراین بهترین شیوه برای تأمین منابع مالی اسلام، همین تکالیف مالی است که عموماً مبتنی بر صبغه معنوی و یکی از ویژگی‌های بسیار خاص و نادر تکالیف مالی اسلام است.

استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه‌طباطبایی(ره) ادامه داد: برای توجه به نظام مالیاتی اسلام و نظام مالیاتی متعارف، که در قبل از انقلاب در ایران اجراء می‌شد، ذکر این نکته ضروری است که اکثر صاحب‌نظران معتقدند که وضع مالیات جدید از اختیارات حاکمیت اسلامی است و مادام که این مالیات با اصول اسلام منافاتی نداشته باشد، هیچ اشکالی ندارد.

ادامه دارد...