این روزها در مجلات خانوادگی و بسیاری از آگهی‌های اینترنتی، در کنار معرفی مطب‌ها و کلینیک‌های پزشکی در میان خدمات ارائه داده شده آنها واژه‌ای همیشه ثابت وجود دارد «حجامت»: روشی که به وسیله آن خون زائد و کثیف را از بدن دفع می‌کنند.
این شیوه دفع خون زائد با گذشت قرن‌ها و مدرن شدن تکنیک‌های پزشکی هنوز در میان ایرانیان طرفداران بی‌شماری را دارد. بسیاری از مردم نیز به لحاظ توصیه‌های دینی در این مورد به آن اهتمام دارند.
استقبال مردم از این شیوه پیشگیرانه و درمانی طب سنتی موجب رشد قارچ گونه بسیاری از مراکزی شده است که به خدمات حجامت میپردازند مراکزی که حتی بسیاری از آنها بدون مجوز بوده و نمی‌توان آمار دقیقی از فراوانی آنها به دست آورد.
حجامت در سیره نبوی(ص) و ائمه معصوم(ع)
همانطور که در سطور آغازین این نوشتار اشاره شد بسیاری از افراد که به حجامت رنگ و بوی مذهبی داده‌اند به این روایت از پیامبر اکرم(ص) اشاره می‌کنند: «در شب معراج در آسمان هفتم هیچ ملایکه ای بر من گذر نکرد الا اینکه بفرمایند که حجامت بکن و امتت را به حجامت سفارش کن» (تفسیر المیزان، جلد 25 ذیل تفسیر آیه یک سوره الاسرا)
البته تنها این روایت نیست که حجامت را به عنواَن شیوه‌ای که موجب حفظ الصحه است خوانده‌اند بلکه روایات دیگری نیز این روش را توصیه کرده‌اند،از رسول اکرم(ص) نقل می‌کنند: «الدَّاءُ ثَلَاثَةٌ وَ الدَّوَاءُ ثَلَاثَةٌ فَأَمَّا الدَّاءُ فَالدَّمُ وَ الْمِرَّةُ وَ الْبَلْغَمُ فَدَوَاءُ الدَّمِ الْحِجَامَةُ وَ دَوَاءُ الْبَلْغَمِ الْحَمَّامُ وَ دَوَاءُ الْمِرَّةِ الْمَشِیُّ؛ درد و بیماری سه است و دارو نیز سه، درد و بیماری خون و صفرا و بلغم است و داروی خون حجامت و داروی بلغم حمام و داروی صفرا راه رفتن است.» (منلایحضرهالفقیه 1 126 باب غسل یوم الجمعة و دخول الحمام)
همچنین از امام صادق(ع) روایت می‌کنند: «جبرئیل با دستور مسواک، خلال کردن و حجامت بر پیامبر(ص) نازل شد.» (اصول کافی ص 376)
در مکاتب طبی مانند طب الصادق و الطب الرضا نیز بر حجامت توصیه‌های فراوانی شده است. این موارد در حالی مطرح شده است که آیه صریحی که در قرآن به حجامت اشاره داشته باشد وجود ندارد.
با این وصف روایت‌های متعدد دیگری از ائمه معصوم وجود دارد که حجامت را توصیه کرده‌اند چنانکه امام رضا(ع) در طب الرضا می‌‌فرماید: «و یحمد فیه شرب المسهل و یستعمل فیه الفصد و الحجامة: در فصل بهار نوشیدن مسهل پسندیده است، رگزدن و حجامت مناسب مىباشد.» یا که در جای دیگری از زبان پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند «در این زمینه امام رضا علیه السلام به نقل از پیامبر گرامی اسلام(ص) می فرمایند: «إن یکن فی شیء شفاء ففی شرطه الحجّام ٲو فی شربت العسل». اگر در چیزی شفا وجود داشته باشد، در تیغ حجّام یا در شربت عسل است»
اعتماد مردم به توصیه‌های نبی اکرم(ص) و ائمه معصوم(ع) و راهگشا بودن طب سنتی استقبال از حجامت را به وجود آورده است
این روایت‌ها کافی است تا مردم ایران که محب اهل بیت‌اند به سخن و عمل آنها اعتماد کاملی داشته باشند و آن را بهتر از شیوه درمانی دیگری به کار گیرند.
البته باید این را هم اضافه کرد که همواره مردم ایران نسبت به دانش سنتی طب ایرانی نیز به دیده احترام نگریسته و حتی آن را در مسئله پیشگیری مهمتر از و چه بسا تأثیر گذار از طب رایج می‌دانند، حجامت نیز بارها و بارها از سوی طبیبان سنتی ایران چون بوعلی سینا و جرجانی توصیه شده است.
اگر همه این‌ها را کنار هم بگذاریم اشتیاق و استقبال مردم را از حجامت می‌توان درک کرد، با این وجود و با توجه به اشتیاق مردم برای انجام حجامت مراکز بسیاری در تهران و سایر شهرهای ایران ایجاد شده‌اند که به کار حجامت میپردازند.
از حجامت سوء استفاده می‌شود
برخی از این مراکز در کنار کلینیک‌ها و در مطب‌های پزشکی رایج دایر شده؛ و به حجامت میپردازند و برخی دیگر نیز به صورت مستقل به کار حجامت و زالو انداختن و خون گیری از مراجعان اقدام می‌کنند.
مراکزی که به کار حجامت میپردازند بعضا فاقد هرگونه مجوز از سوی وزارت بهداشت و درمان یا سازمان نظام پزشکی بوده و به گفته خدادوست معاون طب سنتی و اسلامی وزارت بهداشت «از حجامت سوءاستفاده می‌شود» و در واقع بازار مکاره‌ای ایجاد شده است که از تمامی افرادی که به این مراکز مراجعه می‌کنند به وسیله حجامت خون می‌گیرند حجامتی که به گفته بسیاری از پزشکان و کارشناسان طب سنتی برای همه افراد و در هر زمانی مناسب نیست.
خدا دوست به ایکنا می‌گوید: «افراد باید بدانند حجامت در هر فصلی توصیه نمی شود و همچنین هرکسی مجاز به انجام حجامت نیست، حجامت جز در فصل بهار توصیه نمی‌شود، همچنین باید مواظب بود که حجامت برای افراد زیر دو سال و بالای شصت‌سال و زنان باردار توصیه نمی شود»
همچنین وی عنوان کرد: «حجامت برعکس آنچیزی که برای آن تبلیغات می شود مورد نیاز مردم نیست حجامت یک اندیکاسیون و حساب و کتابی دارد که برای هر شرایطی و هر فردی قابل استفاده نیست در ضمن کسی که با مجوز پزشک حجامت می کند باید میزان خون گرفته شده برای او مشخص شود»
حسین رضایی‌زاده، رئیس دانشکده طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز چنین دیدگاهی دارد در گفت‌وگویی با ایکنا می‌گوید: حجامت تنها گوشه کوچکی از شیوه‌های درمانی است که در طب سنتی وجود دارد در زمان و مکان خاص خود و به تشخیص پزشک حاذقی که در حوزه طب سنتی تخصصی است باید انجام بگیرد.
حجامت عام برای عموم جود ندارد
وی ادامه می‌دهد: چیزی به عنوان حجامت عام برای عموم مردم در مکان‌ها و ساعات مختلف و فصل‌های گوناگون انجام گیرد در منابع مکتوب طب سنتی ایران موجود نیست و ما هم توصیه نمی‌کنیم لذا تجویز و ترویج آن بین عموم مردم بدون در نظر گرفتن شاخص‌های آن، کاملا غلط و اشتباه است.
چیزی که در گوشه و کنار خیابان شهرهای مختلف دیده می‌شود حکایت از موضوع دیگری دارد در فصل های مختلف و افراد گوناگون و حتی کودکان خردسال حجامت می‌شوند.
آنچه که در طب اسلامی و طب سنتی توصیه می‌شود ظاهرا بدون هیچ نظارتی تبدیل به ابزاری برای سودآوری عده‌ای شده است که با پوسترهای رنگارنگ محتوایی حاکی از تشخیص و مداوای تمامی بیماری‌ها بدون هیچگونه ویزیتی است.
استفاده از علایق و رفتار مردم و حتی از استفاده ابزاری از توصیه‌ها و روایات پیامبر(ص) و ائمه معصوم(ع) تنها قسمتی از این بازاری است که به نام حجامت و هدیه سلامتی به مردم در مراکز فاقد مجوز داده می‌شود.
خدا دوست، مراکز دانشگاهی و سلامت‌کده‌های طب سنتی را که با رعایت ضوابط بهداشتی و به صورت محدود اقدام به حجامت می کنند را تنها مراکز رسمی و مجوز دار حجامت می‌داند و اعلام کرد: این میزان متناسب با خواست مردم نیست.
عدم تناسب مراکز استاندارد با استقبال مردم
این عدم تناسب مکان‌های استاندارد حجامت و متقاضیان انجام حجامت باعث رونق مراکزی شده است که در گوشه و کنار شهر به این کار روی آورده‌اند مراکزی که تعداد نامشخصی دارند و به گفته معاون وزیر بهداشت از حجامت سوء استفاده می‌کنند در این میان حتی پزشکانی نیز که صورت کلاسیک به کار طبابت میپردازند حجامت را به عنوان سرویس ویژه ای در کنار حرفه اصلی خود به بیماران ارائه می‌دهند.
نظارت، کار کیست؟
معاونت درمان و معاونت طب سنتی وزارت بهداشت، دانشگاه‌های علوم پزشکی و سازمان نظام پزشکی کدام یک کار نظارت بر این بازار مدعی درمان را بر عهده دارند؟
خدادوست معاون طب سنتی و اسلامی وزارت بهداشت اظهار می‌کند: در حین ساماندهی بیش از 10 هزار پزشک سنتی بخشی را برای تعین سطح از آنان در نظر گرفته‌ایم که آیا واجد نمره قبولی برای تجویز حجامت هستند یا خیر؟
رضایی‌زاده نیز می‌گوید دانشکده طب سنتی از آنجایی که در این زمینه قدرت اجرایی ندارد نمی تواند کاری انجام دهد.
از سوی دیگر دفتر نظارت بر درمان معاونت درمان وزارت بهداشت نیز این را وظیفه سازمان نظام پزشکی عنوان می‌دارد به این دلیل که عموما حجامت در مطب‌هایی انجام می‌شود که پزشکان آن زیر نظر این سازمان هستند و ارتباطی با وزارت بهداشت ندارند.
در این حال محمد جهانگیری، معاون نظارت و برنامه ریزی سازمان نظام پزشکی به ایکنا می‌گوید: تنها کسی که مجاز به انجام حجامت است پزشکی است که طی دوره‌هایی موق به اخذ گواهی‌نامه‌ای در خصوص حجامت شده باشند در غیر این صورت نمی تواند چنین چیزی را انجام دهد.
وی افزود: همچنین هرگونه تبلیغی در خصوص حجامت در سربرگ نسخه‌ها و روی تابلوی مطب‌ها از سوی پزشکان دارای نظام پزشکی ممنوع است. اگر برای شخصی جهت درمان، حجامت را تجویز کرده اند باید در پروتکل درمانی قید کنند به چه دلیل حجامت را تجویز کرده‌اند در غیر این صورت ما به عنوان سازمان نظام پزشکی آن را به عنوان قصور پزشکی تلقی کرده و با آن برخورد می‌کنیم.
حل باید دید آیا آنگونه که معاون وزیر بهداشت می گوید، می‌شود ارائه دهندگان حجامت را ساماندهی کرده و بر آنان نظارت می‌شود یا همچنان از این شیوه درمان سنتی و اسلامی دکانی، نه برای خدمت به سلامت عموم، بلکه برای پرکردن جیب خود استفاده می‌کنند.
با این حال هنوز حجامت در ایران طرفداران خاص خود را دارد و از ین شیوه سنتی و توصیه شده توسط پیامبر اکرم(ص) و فرزندان ایشان(ع) برای پیشگیری از بیماری و حتی درمان استفاده می‌کنند درمانی که از نظر آنان در واقع راه حل بسیاری از مشکلات است.
اگر این فرایند با نظارت همراه باشد ظرفیتی را دارا خواهد بود که می‌تواند در امر توسعه سلامت کشور راهگشا باشد.