نهمین دوره همایش پژوهش‌های قرآنی گامی در تدبر در قرآن معرفی شد، اما این همایش با انتقاداتی روبرو گردید. برخی از منتقدان با در اختیار داشتن چکیده مقاله برتر، به نقد آن پرداختند. مهدیه‌سادات خشوعی نویسنده مقاله برتر نهمین همایش پژوهش‌های قرآنی، در گفت‌وگویی با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، به برخی از ابهامات پاسخ داده است.
عنوان مقاله برتر نهمین دوره همایش پژوهش‌های قرآنی «تدوین نظریه شجره طوبی بر اساس سیره پیامبران علیهم السلام در قرآن کریم و بیانات مقام معظم رهبری (مد ظله العالی)؛ راهکاری جهت مدیریت فرهنگ اسلامی» است. نگارنده در گفت‌وگو اختصاصی با این خبرگزاری، عنوان کرد که مقاله‌اش مبتنی بر تحلیل محتوا است و مسئله ندارد!
متن این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
ایکنا: درباره سوابق پژوهشی و مطالعاتی قرآنی خودتان بفرمایید، این مطالعات کجا شروع شد و از چه منابع و اساتیدی بهره‌مند شده‌اید؟
رشته دانشگاهی من روانشناسی صنعتی و سازمانی بوده است و در کنار روانشناسی یک سری پژوهش‌های قرآنی غیر از همایش پژوهش‌های قرآنی داشته‌ام. من سال پیش هم در همین همایش شرکت کرده و جزء نفرات برگزیده بودم. همچنین در کنگره بین‌المللی امام‌زادگان مقاله‌ای نوشته بودم در رابطه با مدیریت امام‌زادگان که جنبه‌های اسلامی در آن رعایت شده بود و من در این همایش نفر سوم شدم. یک سری مطالعات قرآنی در حوزه روانشناسی هم مثلا تأثیر قرآن در سلامت روان یا مدیریت اسلامی نیز داشته‌ام و در همایش‌های مختلفی از جمله همایش بین‌المللی ادیان توحیدی و یا استانی نیز شرکت کرده‌ام.
ایکنا: آیا سرفصل‌های تخصصی علوم قرآنی را در پژوهش‌هایتان در نظر می‌گیرید؟
نه متأسفانه! من بیشتر کتاب‌هایی را مطالعه کرده‌ام که در خصوص مدیریت اسلامی و یا تفسیرهای موضوعی بودند و سعی کرده‌ام از این میان تفسیرهای رایج را انتخاب کنم، چون به دنبال موضوع خاصی بوده‌ام و بر اساس مشکلاتی که در جامعه و یا سازمان‌ها ...
ایکنا: آیا شما نیازی داشته‌اید که مسائل علوم قرآنی را ملاحظه کنید؟
یعنی چه؟
ایکنا: علم حدیث، تفسیر و یا هر علم دیگری که شما نیاز دارید تا با آنها به قرآن بپردازید.
تخصصی را که شما مد نظر دارید نمی‌دانم، اما من اطلاعاتی از جمله در خصوص کتب حدیث مختلف داشته‌ام! من بیشتر از دیدگاه آسیب به موضوعات نگاه می‌کنم و با دیدگاه آسیب‌شناسانه راهکاری از قرآن و یا احادیث مختلف استخراج کنم.
ایکنا: مسئله، ضرورت و پیشینه مقاله شما چه بوده است؟
در رابطه با مقاله پارسال من در رابطه با تمدن‌سازی دانشگاه مقاله‌ای نوشته بودم که با دیدگاه آسیب‌شناسانه نوشته بودم، زیرا معتقدم مشکلات زیادی در دانشگاه وجود دارد، و علیرغم جنبه‌های خوب، جنبه‌های منفی زیاد است. من سعی کردم بگویم مشکلات چیست و امور به چه سمتی حرکت می‌کند.
ایکنا: اگر بخواهید مسئله‌تان را در یک جمله بگویید، چگونه طرح می‌شود؟
بله، اگر بخواهم نتیجه‌گیری بکنم، می‌توانم بگویم ما در دانشگاه‌ها باید اول از دین شروع بکنیم و بعد به علم برسیم، یعنی آنچه در دین توصیه شده است. در دین علم نافع یا علم راستین مورد تأکید است در حالی‌که ما از علم شروع می‌کنیم و دین را در دانشگاه کم رنگ کرده‌ایم.
ایکنا: این فرضیه‌تان بوده و یا مسئله‌تان، چون سؤال باید پرسشی باشد.
من در حقیقت آمده‌ام و تحلیل محتوا کرده‌ام در سطح دانشگاه مشکلات را بیان و بر این اساس نتیجه گیری کرده‌ام.
ایکنا: پس اساسا مسئله خاصی وجود نداشته و شما تحلیل محتوا کرده‌اید. مقاله امسال شما چه مسئله‌ای داشت؟
امسال هم در خصوص نظریه شجره طوبی بوده و بر اساس تفسیر دو جلدی آیت‌الله جوادی آملی تحلیل محتوا کرده‌ام و ویژگی‌های فرهنگ اسلامی را استخراج کرده‌ام و در کنار این رویکرد سخنان مقام معظم رهبری را نیز تحلیل محتوا و از صحبت‌های ایشان راهکار استخراج کرده و این راهکارها را با موضوعات قرآنی ارتباط داده‌ام.
ایکنا: یعنی باز مسئله محور نبوده و موضوع محور بوده است؟
نمی‌دانم منظور از مسئله محور... منظورتان از مسئله محور چیست؟
ایکنا: ما در هر تحقیق، مسئله اصلیی داریم که جمله‌ای است که با علامت سؤالی تمام می‌شود ...
نه لزوما، این بیشتر مربوط به روش‌های کمی است. مسئله اصلی این بوده است که ویژگی‌های فرهنگ اسلامی چیست؟ آیا الان ویژگی‌های فرهنگ اسلامی اجرا می‌شود و یا نه؟ بنده بر اساس آن ویژگی‌هایی که استخراج کرده‌ام به این نتیجه رسیده‌ام که خیلی کم رعایت می‌شود.
ایکنا: می‌شود در باره بحث شجره طوبی که مطرح کردید، بفرمایید که شجره طوبی چیست و چه تحقیقاتی پیش از شما انجام شده است که شما در تحقیقات‌تان به آن رجوع داشته‌اید؟
تا کنون تا آنجایی که من رجوع کرده‌ام، تحقیقی در خصوص شجره طوبی انجام نشده است، و شجره طوبی را از آیه قرآن اخذ کرده‌ام و بر اساس این آیه که می‌گوید اگر انسان ویژگی لازم را داشته باشد، تبدیل به شجره طوبی می‌شود که با این که موجودی خاکی است، از آسمان تغذیه می‌کند.
مرادم از شجره طوبی بیست و یک خصوصیت پیامبران بوده است یعنی پیامبرانی که قبل از حضرت محمد(ص) در قرآن ذکر شده‌اند و در واقع منظور از شجره طوبی، یعنی زندگی کردن بر اساس سیره این پیامبران.
ایکنا: با توجه به اینکه ما دسترسی به اصل مقاله ....
البته من بین صحبت شما در خصوص انتقادی که در سایت شما در مورد همایش بود وارد کنم. کارتان خیلی برایم جالب بود که بدون دسترسی به مقاله به نقد آن پرداخته بودند و از چکیده به این نتایج رسیده بودند.
ایکنا: شما در چکیده مطرح کرده‌اید که مهم‌ترین دستاورد مقاله شما شعار سال مقام معظم رهبری است، زندگی پیامبران چه ربطی به شعار سال و دولت و ملت دارد؟
ارتباطش این است: بر خلاف آنچه منتقد عزیز گفته بودند که ما شعار سال نقطه شروع است، این نتیجه نهایی است و این یعنی همدل شدن وقتی ممکن می‌شود که اکثریت افراد جامعه چه پایین دست و چه بالا دست، بر اساس اسلام عمل کنند، چون معتقدیم اسلام باعث اتحاد افراد می‌شود، برعکس نکتهای که منتقد گفته بودند که این نقطه شروع است و این در جای خود درست است، این نتیجه نهایی است و ما اگر بر اساس اصول اسلامی عمل نکنیم، نمی‌‍توانیم متحد باشیم.
ایکنا: بحثی که مطرح است این است که توصیه به عمل به قرآن نوآوری حساب نمی شود و به کرات مورد تاکید بزرگان بوده است.
صرف عمل کردن به قرآن خیر، من همچون چیزی نگفته‌ام. من راهکار این را که چگونه عمل بکنیم را ... والبته باید بگویم که مقاله نوآوری من این بوده است که مسئله را از دید دیگری نگاه کرده‌ام. من چیزی از خودم در تفسیر قرآن نگفته‌ام و پایه کار من تفسیر آیت‌الله جوادی‌آملی و سخنان رهبری بوده و فقط اینکه چگونه این‌ها را با توجه شرایط جاضر مرتبط بکنیم، نوآوری من بوده است.
ایکنا: شما می‌گویید، تفاسیر را از آیت‌الله جوادی‌آملی اخذ کردید و در این بین کاری که انجام دادید برشمردن خصوصیات 21 پیامبر بوده است، خوب این خصوصیات هم در تفاسیر جوادی آملی بوده است، عنصر نوآوری کجای این کار دیده می شود.
من این خصوصیات را استخراج کرده‌ام.
ایکنا: یعنی نوآوری شما استخراج صفات پیامبران در قرآن از تفسیر آیت‌الله جوادی بوده است؟
بله چون آیت‌الله جوادی منسجم بیان کرده‌اند و من به صورت موردی بیان کرده‌ام. من به دسته‌بندی ویژگی‌ها پرداخته و گفته‌ام که ویژگی‌ها در سه دسته علت، مانع و پیامد قابل دسته‌بندی هستند.
ایکنا: رشته شما روانشناسی است و موضوع شما یک مطالعه میان رشته‌ای میان مدیریت و قرآن است، چه رابطه ای میان روانشناسی، مدیریت و قرآن وجود دارد.
بخشی از قرآن با علوم روانشناسی مرتبط است و اشتباهی که ما همیشه انجام می‌دهیم این است که می‌گوییم حرفی که فلان دانشمند غربی گفته، در قرآن ذکر شده است. ما باید در تحقیقات روانشناسی، الگو را از قرآن بگیریم.
ایکنا: مشکلی که برخی از منتقدین در خصوص علوم انسانی اسلامی مطرح می‌کنند این است که موضوع در علوم انسانی قوانین خاصی دارد است و علم دارای یک تاریخ خاص است که منجر به وضعیت کنونی علوم شده است.
نه اصلا چنین چیزی نیست، ما اصولی را داریم که ثابت هستند و از ابتدا بوده اند.
ایکنا: مدیریت زاده قرن بیستم است، چطور می‌توان از اصول ثابتی در مدیریت سخن به میان آورد.
بله، ولی طبق تفسیر آیت‌الله جوادی‌آملی همه پیامبران وظیفه تاسیس حکومت اسلامی را داشتند و این کار بدون مدیریت ممکن نیست. ایجاد تشکیلات از دوره‌های قبل مطرح بوده است. مثل شجاعت اخلاقی حرفه‌ای که در منابع انگلیسی بسیار محدود است، در اخلاق امام علی(ع) بسیار وجود دارد.
ایکنا: علم مدیریت تغییرات زیادی داشته است و نظریات مدام عوض شده‌اند، حال آنکه ما در قرآن آیات ثابتی داریم.
ما اصول اولیه را از قرآن می گیریم. فرض کنید در قرآن گفته شده است که زکات را پرداخت کنید یا مثلا ما در اسلام داریم که شما باید اول قوانین دینی تجارت را یاد بگیرد و بعد تجارت کنید. ما برخی اوقات در مطالعات قرآنی سعی می‌کنیم چیزهایی را که مرتبط نیست، به اجبار مرتبط کنیم، این رویکرد درست نیست اما اگر این کار در جایگاه خودش انجام شود، درست است.
ایکنا: اگر بخواهید مقاله‌تان را در یک جمله خلاصه کنید چگونه خلاصه می‌کنید و به نظر شما مؤلفه موثر در برنده شدن اثرتان چیست؟
علت برگزیده شدن را باید از هیئت علمی همایش سؤال کنید، اما اگر بخواهم مقاله خود را خلاصه کنم باید بگویم از آنجا که من ویژگی‌های پیامبران را تک تک آورده‌ام می‌توان بر این اساس عملکردمان را بسنجیم و ببینیم به کدام یک از این خصوصیات عمل می‌کنیم. ارتباط زندگی پیامبران و زندگی امروز ما نوآوری مقاله من است.
ایکنا: آیا شما در رشته خودتان هم کارهای تحقیقی دارید؟
دو کتاب در روانشناسی دارم و معتقدم که نباید در یک لاین حرکت کرد و بد نیست در جنبه‌های مختلف اطلاعاتی داشته باشیم.
ایکنا: موضوع پایان نامه‌تان چه بوده است؟
موضوع پایان‌نامه من طراحی کانون ارزیابی مدیران بوده است.
ایکنا: در پایان اگر مطلبی دارید بفرمائید.
در نقدی که در ایکنا منتشر شده بود از توصیف ابتذال برای همایش استفاده شده بود که خیلی جمله غیر اخلاقی بود البته هر کسی نظری دارد.