روز ۲۱ تیرماه که به‌عنوان روز ملی «حجاب و عفاف و تحکیم و تکریم خانواده» در تقویم رسمی کشور نام‌گذاری شده است، نماد تاریخی آزادگی و مقاومت ملت ایران در برابر سلطه فرهنگ بیگانه است. تقلید کورکورانه حکومت پهلوی از کشورهای استعمارگر غربی و دستور کشف حجاب و لباس‌های متحدالشکل، در روزهای ابتدایی اجرای این دستور در مسجد گوهرشاد مشهد ایستادگی مردم متعهد و روحانیان مبارز را در تاریخ ایران رقم زد.
حجاب از مهم‌ترین موضوعات فرهنگی در جوامع اسلامی و به‌ویژه در جامعه ما است که تأکیدات فراوانی در اسلام بر آن شده است؛ به‌علاوه با تکیه بر متون و اسناد تاریخی حجاب چه پیش و چه پس از ظهور اسلام در ادیان مختلف مخصوصا زرتشت جایگاه و حد و ثغور مشخص داشته است؛ با مشاهده کتیبه‌ها، طومارها و سنگ‌نوشته‌های تاریخی و کهن می‌توان به صحت این سخن اطمینان پیدا کرد. به همین دلیل در جامعه ایرانی علاوه بر نگاه به‌عنوان یک تکلیف دینی، در قالب یک باور فطری نگریسته می‌شود. نام‌گذاری به این نام نیز ریشه تاریخی و فطری دارد که در قالب یک حرکت مردمی و اجتماعی بروز یافت.
بازخوانی تاریخی روز حجاب و عفاف
هنگامی که رضاخان به قدرت رسید، درصدد فریب مردم برآمد. او با پای پیاده همراه دسته‌جات عزاداری حرکت می‌کرد و در مجالس عزاداری و تکیه‌ها حاضر می‌شد و خود را مقید به اصول و مذهب نشان می‌داد. اما پس از پا گرفتن قدرت، همه تلاش خود را در راه زیر پا نهادن رسوم مذهبی به کار بست. او در راه رسیدن به اهداف شوم و پلید خود، حتی حرم مطهر امام رضا(ع) را به خاک و خون کشید.
وی بعد از مسافرت به ترکیه، در اغلب اوقات، ضمن صحبت از پیشرفت سریع این کشور، از تغییر لباس مردان و رفع حجاب بانوان سخن گفت و این مسئله را تشویق می‌کرد. او فکر می‌کرد با تغییر شکل ظاهری و حمله به اعتقادات دینی مردم می‌توان مسیر پیشرفت را هموار کرد و دستور داد تا در قدم اول همه وزرا و معاونان به پوشیدن کلاه شاپو به سبک غربی و زنان در رفع حجاب پیشقدم شوند.
واقعه خونین مسجد گوهرشاد
در این دوران، مسجد گوهرشاد، محل اجتماع و سخنرانی بر ضد لباس بیگانه و اسلام‌زدایی شده بود. با بازداشت برخی از عالمان مبارز، اجتماعات وسیع‌تر شده و لحن سخنرانان آتشین‌تر و شعار مردم تندتر شده بود. از مرکز به شهربانی مشهد دستور داده شد که واعظان معروف شهر را دستگیر کنند، اما گردهمایی مردم در این مسجد بیشتر شد.
صبح جمعه 20 تیرماه سال 1314، قزاقان رضاخان برای متفرق کردن مردم وارد عمل شدند و بی‌محابا به روی مردم تیراندازی کردند و در این ماجرا، حدود یک صد نفر کشته و زخمی شدند. پس از این هجوم، مردم از اطراف با ابزاری از قبیل داس، بیل و چوب و... به طرف مسجد سرازیر شدند. مسجد گوهرشاد لبریز از جمعیت شد. روحانیان به ترتیب بر بالای منبر حضرت صاحب الزمان(عج) قرار گرفتند و به سخنرانی پرداختند. روز شنبه 21 تیرماه در مسجد، شعارهای ضد سلطنت و ضد حجاب‌زدایی داده می‌شد و مسجد یک پارچه سرود مقاومت سر داده بود.
وحشت مقامات دولتی را فرا گرفت. سرانجام رضاشاه دستور داد که همه را دستگیر و مجازات کنند. سران شهربانی و آگاهی، نیروهای خویش را هماهنگ کرده، قرار گذاشتند پس از نیمه شب، تهاجم خود را آغاز کنند. قزاقان نیز از قبل در نقاط حساس شهر و اطراف مسجد گوهرشاد مستقر شدند و مسلسل‌های سنگین را بر بام‌های مشرف به مسجد کار گذاشتند.
عده‌ای از مأموران مخفی رژیم، پیشتر وارد مسجد شده بودند و قرار بود آنها از داخل وارد عمل شده و راه را برای ورود نیروهای رضاخان به داخل مسجد هموار کنند و چنین شد. دژخیمان اسلحه به دست، پا به درون خانه خدا گذاشت و همه مسجدیان را از دم تیغ گذراند. این چنین حماسه مقاوت و اسلام‌خواهی بر تارگ تاریخ ثبت شد و ننگ این اقدام خونین برای مبارزان و منحرفان باقی ماند.
کم‌کاری دستگاه‌های فرهنگی و اجرایی کشور
مسئله حجاب ابعاد مختلفی دارد؛ یک بعد آن مسئله فرهنگی و آموزش فرهنگی و درونی‌سازی این ارزش است که شاید مسئولیت اساسی آن بر عهده حوزه‌های علمیه است که در واقع مسئول گسترش فرهنگ دینی در جامعه هستند؛ اما این موضوع ابعادی دیگری هم دارد؛ مخصوصا کنترل فضای جامعه، تقویت زمینه‌های درونی‌سازی و انتقال آن به فضای بیرونی که مسئولیت آن بر عهده نهاد حاکمیت است و باید با همه توان در آن ورود داشته باشد؛ درونی‌سازی یک ارزش در جامعه هنگامی که فضای بیرونی جامعه هیچ تناسبی با این فرهنگ ندارد، ممکن نیست؛ بنابراین در اثربخشی این اقدامات باید حتما همراهی و هماهنگی، یعنی اقدامات حاکمیتی با فعالیت‌های فرهنگی وجود داشته باشد.
این بخش از کار، ابعاد مختلفی دارد و باید یک تقسیم کار درستی صورت بگیرد. البته سیاستی که هم حاکمیت و دولت باید به آن توجه داشته باشند و هم حوزه به‌عنوان یک نهاد فرهنگی باید مد نظرش باشد، این است که در مرحله نخست از سیاست رفق و مدارا و تدریج و موعظه حسنه استفاده شود و از روش‌هایی که موجب اشمئزاز و یا سخت‌گیری‌هایی که ممکن است آثار منفی بر جای بگذارد، تا حد ممکن باید اجتناب کرد. البته در یک جاهایی نمی‌شود جامعه را رها کرد و اجازه داد که دیگران سوء‌استفاده کنند؛ اما به هر حال اصل حاکم بر این فعالیت‌ها باید سیاست رفق و مدارا و تدریج باشد.
گسترش فرزندسالاری
نکته دیگری که می‌توان در دنیای امروز به آن اشاره کرد فرزندسالاری است، چراکه متأسفانه جایگاه پدران و مادران نسبت به سال‌های گذشته دچار تنزل شده است و مقبولیتی که در گذشته والدین برای فرزندان داشتند هم‌اکنون وجود ندارد و برای از بین بردن این خلل باید والدین خود را به روز کنند تا بتوانند همراه فرزندان خود باشند.
نقش رسانه‌های جمعی با فرهنگ حجاب
نقش رسانه‌ها در این جایگاه بی‌بدیل است؛ در جهان امروز که به عصر امپراطوری رسانه‌ها شناخته می‌شود، وسایل ارتباط جمعی با ایجاد و انتقال اطلاعات نقش مهمی در توسعه و تغییر فرهنگ و تمدن بشری ایفا می‌کنند. در میان این رسانه‌ها، تلویزیون به‌دلیل دسترسی آسان و تنوع برنامه‌ها، تأثیرگذاری بیشتری دارد و به‌عنوان یک ابزار مهم در تولید و انتقال یا حفظ فرهنگ‌های مختلف، فعالیت‌های گسترده‌ای دارد.
امروزه ابرقدرت‌ها برای غارت فرهنگ و منابع کشورها با استفاده از توان تکنولوژیکی فوق مدرن در ارتباطات، تغییرات مهمی در حوادث فرهنگی، سیاسی و اقتصادی دنیا ایجاد می‌کنند؛ از این رو، رسانه‌های تصویری مانند تلویزیون، به‌دلیل ارتباط با همه اقشار جامعه، می‌توانند بهتر و مؤثرتر عمل کنند. آنها با تهیه و پخش برنامه‌های متنوع و جذاب و بهره‌گیری از غرائض، احساسات و حتی فطریات انسانی، با القای فرهنگ مورد نظر خودشان، عرصه را بر فرهنگ‌های سنتی و رقیب تنگ می‌کنند و با در اختیار گرفتن افکار مخاطبان و تغییر نگرش در آنان، رفتارشان را نیز کنترل می‌کنند.
حجاب امری شخصی یا اجباری؟
برخی بر این باورند که «حجاب» و چگونگی رعایت آن در محدوده حریم خصوصی است و می‌تواند آزادانه نوع پوشش خود را انتخاب کند. بنابراین، این مسئله یک تکلیف شخصی محض است نه یک مسئله اجتماعی و قانونگذار نمی‌تواند برای آن قانون وضع کند.
نگرش عمیق و بی‌غرضانه به آیه‌های حجاب و سوره‌هایی که این آیه‌ها در آنجا آمده است نیز به‌روشنی می‌نمایاند که حجاب، افزون بر اینکه تکلیف شخصی بانوان مسلمان است، حق جامعه دینی نیز است. آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی در این خصوص می‌فرمای: «حجاب زن تنها مربوط به خود او نیست تا بگوید من از حق خودم صرف نظر کردم، مربوط به مرد هم نیست تا مرد بگوید راضیم ... حجاب زن حقی است الهی؛ حرمت و حیثیت زن به عنوان حق الل» مطرح است...».
پوشش بیرونی زنان و حتی مردان در محیط اجتماعی در حیطه امنیت اجتماعی نیز تأثیرات محسوسی بر جای می‌گذارد، چه بسیار پوشش‌های نادرست و تحریک‌آمیز که بسیاری از مخاطرات و ناهنجاری‌های اجتماعی را پدید آورده است.
شکوفه کریمی