حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی گیلک حکیمآبادی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه مازندران، در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، به بحث درباره نگاه قرآن به مصرف‌گرایی و پیامدهای آن بر اقتصاد جامعه پرداخت و اظهار کرد: مصرف در اقتصاد، یکی از متغییرها و عوامل بسیار مهم است و اقتصاددانان و همچنین جامعه‌شناسان نظرات متفاوتی درباره عوامل و و پیامدهای مصرف‌گرایی بیان کرده‌اند.
مصرف پسندیده از منظر اسلام
وی ادامه داد: اگر مخارج کل جامعه را در نظر بگیریم، این مخارج به چند دسته تقسیم می‌شود که شامل مصرف، سرمایه‌گذاری، مخارج و مصارف دولت و .. است و براساس بررسی‌های اقتصادی، خود مصرف بالغ بر 50 درصد کل تولید جامعه را در بر می‌گیرد؛ بنابراین این موضوع نقش بسیار تعین‌کننده‌ای در اقتصاد یک کشور دارد.
حکیم‌آّبادی اظهار کرد: مصرف زیربنای توانایی جامعه است و انگیزه‌های تولیدکنندگان را زیاد می‌کند اما اگر با دید واقعی نگاه کنیم، مصرفی مورد تأیید است که در جهت ایجاد انگیزه‌ها و توانایی‌های کاری باشد و اسلام، این موضوع را با عنوان اسراف و تبذیر بیان کرده است.
تفاوت اسراف و تبذیر
وی افزود: به تعبیر شهید صدر، تفاوت اسراف و تبذیر این است که اسراف در موارد کمی و تبذیر در موارد کیفی است؛ به طور مثال اگر در زمینی به جای صد کیلو، صد‌و‌پنجاه کیلوگرم بذر بپاشیم، اسراف صورت گرفته و اما اگر در زمینی که اساسا برای گندم مناسب نیست، بذر بپاشیم، تبذیر رخ داده است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه مازندران ادامه داد: اگر مصرفی در زندگی شخصی انسان از اعتدال خارج شود نه تها به توانایی‌های جامعه نمی‌افزاید بلکه موجب می‌شود جامعه بیهوده خرج کرده و توان تولیدی هدر می‌رود و به همین دلیل است که امروزه در دنیا با مالیاتی به عنوان مالیات بر ارزش افزوده یا مالیات بر مصرف مواجه هستیم و عمدتا اینگونه به نفع پس‌انداز با مصرف‌گرایی مقابله می‌شود.
مخالفت قرآن با مصرف‌گرایی
وی افزود: خداوند متعال در قرآن به صورت مصداقی به مواردی از مصرف‌گرایی اشاره کرده است و مثلا درباره کسی‌که بدون اندازه خرج کند می‌فرماید: «وَلاَ تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلُولَةً إِلَى عُنُقِکَ وَلاَ تَبْسُطْهَا کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُومًا مَّحْسُورًا؛ و دستت را به گردنت زنجیر مکن و بسیار [هم] گشادهدستى منما تا ملامتشده و حسرتزده بر جاى مانى» (الإسراء/ 29)
حکیمآبادی ادامه داد: در آیات دیگری از قرآن درباره مصرف‌گرایی آمده است «وَلَا تُطِیعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِینَ؛ و فرمان افراطگران را پیروى مکنید» (الشعراء/151) و«الَّذِینَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَلَا یُصْلِحُونَ؛ آنان که در زمین فساد مىکنند و اصلاح نمىکنند»(152) بنابراین اسراف مقابل اعتدال و میانه‌روی است و کسانی‌که چنین اقدامی را انجام می‌دهند در زمین دست به فساد زده است.
از نظر قرآن، مصرف‌گرایی موجب قحطی و گرسنگی می‌شود
وی افزود: همچنین در قرآن گفته شده است که مصرف‌گرایی موجب قحطی و گرسنگی می‌شود و از جمله آمده است: « وَضَرَبَ اللّهُ مَثَلًا قَرْیَةً کَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً یَأْتِیهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن کُلِّ مَکَانٍ فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللّهِ فَأَذَاقَهَا اللّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ؛ و خدا شهرى را مثل زده است که امن و امان بود [و] روزیش از هر سو فراوان مىرسید پس [ساکنانش] نعمت‌هاى خدا را ناسپاسى کردند و خدا هم به سزاى آنچه انجام مىدادند طعم گرسنگى و هراس را به [مردم] آن چشانید»(النحل/112) و به همین دلیل است که در قرآن آمده است که اگر درست مصرف نکنیم زندگی بر ما سخت خواهد شد.
حکیم‌آّبادی در پایان گفت: محققان اقتصادی بررسی کرده‌اند که اگر هزینه‌هایی که یک طبقه ثروتمند صرف اسراف می‌کند و بازدهی‌اش بسیار پائین است به دست یک نیازمند می‌رسید، او می‌توانست ضروریات خود را تأمین کند و در این صورت قدرت بازپروری برای فرد فقیر بسیار بیشتر می‌شد.
اکبر ابراهیمی