به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، علی‌رضا شعبانی‌فرد، کارشناس امور راهبردی قرآن، یادداشتی را به رشته تحریر درآورده و در آن فعالیت‌ها و حمایت‌های معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد از مستند «سرزمین آفتاب» را نقد کرده است و به یادآوری برخی اولویت‌های کاری این نهاد پرداخته که در ادامه مشروح این یادداشت که در اختیار خبرگزاری ایکنا قرار گرفته، آمده است.

در پی انتشار خبر حمایت معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از تولید مستند «سرزمین آفتاب» درباره پرفسور «ایزوتسو» اسلام‌شناس ژاپنی برایم این سؤال پیش آمد که آیا در شرایطی که اولویت‌های اصلی این معاونت مانند تأمین اعتبارات صندوق حمایت از فعالان قرآنی و حمایت از مؤسسات قرآنی معطل مانده آیا حمایت از ساخت این مستند توجیه دارد یا خیر؟ این سطور برخی ملاحظات اولیه است که در پاسخ به این سؤال نگاشته شده است.
مقدمه
پس از تشکیل دولت نهم و اتخاذ رویکرد تقویت فعالیت‌های دینی جامعه، اداره کل توسعه و ترویج فعالیت‌های قرآنی که در سال ۱۳۸۰ در مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شروع به کار کرده بود و فعالیت آن محدود به برگزاری نمایشگاه قرآن کریم می‌شد، به مرکز هماهنگی و ترویج فعالیت‌های قرآنی ارتقا یافت و از جایگاه سازمانی تحت اشراف معاونت فرهنگی به حوزه وزارتی منتقل شد. همچنین تشکیل دفتر نمایندگی مرکز در ادارات کل استانی و ادارات فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان‌های سراسر کشور در دستور کار قرار گرفت.
در آستانه دهه چهارم انقلاب اسلامی که دهه گسترش رویکرد راهبردی به فعالیت‌های قرآنی نام گرفته این مرکز در سال 91 به معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارتقا یافت و فصلی دیگر از فعالیت‌های قرآنی دولت رقم خورد.
نقش و جایگاه معاونت در امور قرآنی کشور
این ساختار تاکنون علاوه بر برگزاری نمایشگاه بین‌المللی قرآن، به اجرای فعالیت‌های قرآنی دیگری نظیر برگزاری جشنواره‌ها و مسابقات، حمایت از فعالیت مؤسسات فرهنگی - قرآنی، اجرای برنامه‌های آموزش تخصصی کوتاه مدت قرآنی و برگزاری برخی آزمون‌ها در حوزه آموزش عمومی، نظارت بر چاپ و نشر آثار، محصولات و ترجمه‌های قرآن و نیز تکریم و حمایت از خادمان، نخبگان، فعالان و مدیران قرآن و عترت نیز همت گذاشته است.
برخی از این فعالیت‌ها با هم‌پوشانی و موازی‌کاری با دیگر سازمان‌ها مواجه بوده، که گهگاه مورد نقد منتقدان قرار گرفته است. به عنوان نمونه نگاه کنید به آرشیو خبرگزاری ایکنا در تاریخ 1/7/1392 و نیز 3/7/1392، شماره خبر 1293367، و 20/6/1392. بنابر این در اقدام شایسته‌ای در همایشی در سال 94 موضوع مأموریت‌های معاونت مورد بررسی و بازنگری و تضارب آرای صاحب‌نظران قرار گرفت که البته بازخوردی از نتایج آن در عمل، بروز و ظهور پیدا نکرد.
اولویت‌های موضوعی تولید مستند
حمایت از تولید مستند قرآنی در حیطه فعالیت این معاونت می‌گنجد. اما اینکه موضوع مستند چه باشد و نیز اینکه با توجه به محدودیت‌ها در چه اولویتی قرار دارد، محل تأمل است.
ناگفته پیداست که موضوع و مخاطب این مستند مرتبط با حوزه پژوهش است که به طور طبیعی تعداد مخاطب آن بسیار محدودتر از سایر حوزه‌های قرآنی است و ذاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیست. ذاتی وزارت فرهنگ، برنامه‌ریزی برای جلب گرایش و اشتیاق مردم به قرآن و توسعه انس با قرآن است.
از سوی دیگر اینکه در میان تعداد بسیار مفاخر علمی و قرآنی داخلی و خارجی، پرداختن به کدام یک در اولویت قرار دارد باز هم در حیطه اختیارات این وزارت نیست و وزارت علوم و نیز حوزه‌های علمیه باید آن را تعیین کنند یا اینکه در کمیسیون توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآنی کشور که مرجع سیاست‌گذاری و هماهنگی این حوزه است. این مراجع با در نظر گرفتن شاخصه‌هایی بایستی اولویت را تعیین کنند.
مثلاً اگر قصد معرفی یک دانشمند قرآنی خارجی به مخاطب دانشجو و استاد رشته قرآنی داخل کشور است که به نظر می‌رسد به اندازه کافی آنها در دانشگاه آشنا شده‌‌اند و اگر هم نشده باشند راه آن تهیه مستند نیست و با یک مستند نمی‌توان آنها را با افکار این دانشمند آشنا کرد.
جایگاه و وزن ایزوتسو در قرآن‌پژوهی
از زبان کارگردان مستند در خبر آمده بود که؛ «به نظرم ایزوتسو به گردن فرهنگ و جامعه قرآن‌پژوه ما حق دارد. کتاب «خدا و انسان در قرآن» ایزوتسو سال 1962 به چاپ رسیده، اما توسط احمد آرام در دهه شصت ترجمه شد. همچنین کتاب «ساختمان معنایی مفاهیم اخلاقی - دینی در قرآن» که این کتاب هم در سال 1360 با ترجمه فریدون بدره‌ای به فارسی‌زبانان عرضه شد و از همان زمان با استقبال جامعه حوزوی و دانشگاهی مواجه شد».
ادعای حق داشتن ایزوتسو به گردن جامعه قرآن‌پژوه در جمله اول به دو کتاب ایشان تعلیل شده است. محققان و استادان در این زمینه باید پاسخ بدهند و آن را رد یا اثبات کنند اما فی‌الجمله نکاتی مطرح می‌شود.
–با وجود افراطی که در دانشگاه‌های ما در توجه به قرآن‌پژوهان مستشرق وجود دارد، فکر نمی‌کنم هیچ‌کدام از استادان پروفسور توشی هیکو ایزوتسو را در این حد دارای شأن بدانند.
–پروفسور توشی هیکو ایزوتسو نه فقط قرآن‎پژوه بوده بلکه زبان‎شناس، اسلام شناس و فیلسوف هم بوده است و چه بسا شؤون دیگر آن بر این شأنش غالب باشد لذا شاید پرداختن به آن در اولویت معاونت قرآنی نباشد.
–در عین حال که توجه به محققین و علاقه‌مندان خارجی در جای خود لازم است، ولی این کار نسبت به معرفی مفاخر علمی و قرآنی کشور در اولویت بعدی است و برجسته کردن آنها بایستی همراه با پیش‌بینی جوانب و ملاحظات باشد. این ادعا که ایزوتسو تحت تأثیر برخی از مفاخر علمی کشور مانند دکتر «مهدی محقق» و دکتر «سیدحسین نصر» رفعت مقام پیدا کرده ادعایی گزاف نخواهد بود. ایزوتسو طی یکی سخنرانی استاد نصر در مک گیل به ملاصدرا و فلسفه اسلامی علاقه‌مند شده و مسیر زندگی او عوض می‌شود.
دکتر نصر در مصاحبه گفته است؛ «وقتی به دانشگاه مگ‌گیل رفتم با استادی به نام دکتر ایزوتسو مواجه شدم. ایشان متخصص زبان‌شناسی قرآن یعنی فقة‌اللغه قرآن بود و در دو کتاب ارزنده خود که به زبان انگلیسی در همین زمینه در کشور ژاپن چاپ شده بود، پیرامون این موضوع مطالب مهمی نوشته بود. من در دانشگاه مذکور کنفرانسی درباره ملاصدرا دادم. کنفرانس که تمام شد آقای ایزوتسو جلو آمد و به من گفت من از همین امروز مطالعات لغات قرآنی را کنار می‌گذارم و می‌خواهم به فلسفه‌ای که مطرح کردید بپردازم تا چند و چون آن ‌را درک کنم. آشنایی من با ایزوتسو از آن سال شروع شد. دکتر مهدی محقق معرفی ملاصدرا را به ایزوتسو ادامه داد».
یا اینکه دکتر مهدی محقق دوره آشنایی و همکاری ایزوتسو با خودش را طی سال‌های 1968- 1965 میلادی در مونترال را به عنوان یکی از دوره‌های تاریخ زندگی پروفسور ایزوتسو بر می‌شمرد و می‌گوید؛ «با آشنایی با من و حضور در دروس عقاید شیعه، به حکمت متعالیه و مکتب ملاصدرا علاقه‌مند شد و با همکاری هم موفق شدیم که متن عربی شرح منظومه سبزواری بخش الاهیات بالمعنی الاعم را برای چاپ آماده سازیم و به زبان انگلیسی ترجمه کنیم».
لزوم معرفی قهرمانان واقعی قرآنی به جامعه
به نظر می‌رسد اولویت اصلی وزارت ارشاد در معرفی چهره‌های قرآنی از بیانات مقام معظم رهبری به دست آید تا اگر بودجه‌ای هست در این جهت هزینه شود. معظم‌له در مراسم اختتامیه پانزدهمین دوره‌ مسابقات بین‌المللى حفظ و قرائت قرآن كریم در تاریخ 1/9/1377 فرمودند؛ «قدمِ اوّل، یاد گرفتن متن قرآن است و این باید روز به روز زیاد شود. اگر بخواهیم همه قرآن را بیاموزند، عدّه‏ای باید در اوج قرار گیرند - مثل همه چیز دیگر - همین طور که اگر بخواهید ورزش، همگانی شود، بایستی عدّه‏‌ای قهرمان را جلو چشم مردم نگهدارید. اگر بخواهید قرآن در خانه‏‌ها، بین بچه‏‌ها، بین بزرگ‌ها، بین زن‌ها و مردها رواج پیدا کند، بایستی قهرمانان قرآنی را احترام کنید. این است که ما به اینها احترام می‏‌کنیم. اینها حامل قرآنند، اینها عزیزند. زبان اینها عزیز است، لب‌ها و دل‌های اینها عزیز است. چون با قرآن مأنوس است. جان ما به قربان قرآن».
شاید این تذکر لازم باشد تا نهادهای سیاست‌گذار امور قرآنی متوجه ضرورت تعیین مفاخر و قهرمانان قرآنی در کشور بیفتند و تدبیر کنند تا جلوی کارهای سلیقه‌ای گرفته شود.
نکته پایانی اینکه مسئولان محترم دستگاه‌ها و نهادها مسیر فعالیت خود را متناسب با اولویت‌ها مأموریت‌های کلان طراحی و دنبال کنند. بر این اساس توجه  معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد به مأموریت اصلی خود مطابق مصوبه جلسه اول شورای توسعه فرهنگ قرآنی یعنی «تولیت (مدیریت راهبردی) نظام تبلیغ و ترویج قرآن مشتمل بر 1. تولید محصولات هنری و رسانه‌ای قرآنی 2. عرضه محصولات 3. ارائه خدمات» توصیه می‌شود.