وی افزود: اگر دانشگاه با همه وجود تلاش کند به علم واقعی در هر عرصه‌ای شامل علوم تجربی، فنی و مهندسی، علوم انسانی و علوم الهی و به علم و شناخت به معنی واقعی دست پیدا کند، از نگاه قرآن خدمت به جامعه محسوب می‌شود و بخشی از جامعه‌مان در همان راستایی حرکت می‌کند که قرآن کریم از انسا‌ن‌ها دعوت کرده است. قرآن کریم از انسان‌ها خواسته در راه تحصیل علم تلاش کنند، دست از گمان‌ها، شک‌ها و ظن‌ها بردارند و به سمت عالم شدن به معنای واقعی کلمه بروند، اگر دانشگاه این کار را انجام دهد، عملاً به قرآن عمل می‌کند، اگر آن را به دیگران منتقل کند به این معنی که به عده‌ای علم بیاموزد و عالم پرورش دهد، آن هم از منظر قرآن یک کار الهی شمرده می‌شود. گام برداشتن در راه توسعه علم و دانش یک کار الهی شمرده می‌شود و اگر در جامعه ما ترویج داده شود و جامعه‌ای شویم که به‌دنبال علم، عمل به علم و تعهد به علم هستیم، نقش بزرگی است که دانشگاه از نگاه قرآن در جامعه بازی می‌کند؛ تمام اینها یعنی همان رسالت‌‌هایی که از نگاه قرآن و روایات برای علم، عالم، متعلم و عمل به علم قرآن در نظر گرفته، در اسلام توصیه شده و در روایاتمان به وفور آمده است. در حقیقت تمام اینها، انجام کار قرآنی است و نقش‌هایی است که دانشگاه می‌تواند از منظر قرآن کریم در جامعه ما ایفا کند.

کلانتری با بیان اینکه اگر دانشگاه واقعاً به رسالت‌های خود به‌درستی عمل کند، جامعه ما علم‌محور می‌شود، گفت: جامعه دانش‌محور می‌شود و خود به خود شایعات نمی‌توانند در این جامعه نقش بازی کنند، اخبار دروغ در این جامعه نمی‌توانند نفوذ کنند، انسان‌های سطحی نمی‌توانند نقش بازی کنند و مسئولیت‌ها را بر عهده بگیرند، اینها همان چیزهایی است که قرآن از انسان خواسته و دانشگاه این نقش را برعهده گرفته و در حال انجام آن هم هست؛ لذا معتقدم دانشگاه ما، یعنی آن دانشگاهی که حضرت امام خمینی(ره) می‌فرمودند و دانشگاهی که به تعبیر مقام معظم رهبری «دانشگاه اسلامی» به معنی واقعی کلمه است و همان دانشگاه مورد نظر قرآن و اسلام ناب است اگر شکل بگیرد صد در صد در خدمت نظام اسلامی است؛ هم تولید علم آن در خدمت نظام قرار می‌گیرد و به بالندگی نظام منجر می‌شود و هم آموزش آن، ترویج علم و فرهنگ، ترویج تعهد و ... در خدمت نظام اسلامی قرار می‌گیرد، دانشگاه مورد نظر نظام اسلامی همان چیزی است که مورد نظر قرآن و روایات و اسلام ناب است و چیزی غیر از آن نیست، اگر چنین دانشگاهی به‌وجود بیاید قطعاً در خدمت نظام اسلامی است.

وضعیت خودباوری علمی در حال حاضر

وی در پاسخ به این سؤال که چه تحلیلی می‌توان از وضعیت خودباوری علمی در جامعه دانشگاهی ارائه داد؟ گفت: باید یک کار مقایسه‌ای انجام بگیرد. دانشگاه قبل از انقلاب اسلامی، دانشگاهی بود که در آن تلاش می‌شد کسی به سمت تولید علم واقعی گام برندارد، معتقد به انحصار تولید علم در غرب، باور «ما نمی‌توانیم» و از چنین ظرفیتی برخوردار نیستیم، بودند؛ معتقد بودند که باید همان کاری که غربی‌‌ها انجام می‌دهند را اینجا اقتباس و تکرار کنیم، حتی اگر تولید علمی هم بود در خدمت اهداف غرب بود. بعد از انقلاب حضرت امام (ره) رهنمودهای گرانسنگی را در مورد دانشگاه ارائه دادند و بعد از حضرت امام(ره)، مقام معظم رهبری نیز همین رویه را پیش گرفتند، هم‌اکنون دانشگاه‌های کشورمان به شدت از دانشگاه قبل از انقلاب فاصله گرفته است، دانشگاهی است که روی پای خود ایستاده و در خدمت اهداف و مطامع غرب و شرق نیست و دانشگاهی مستقل است.

تحول دانشگاه‌ها در حوزه خودباوری نسبت به دانشگاه‌های قبل از انقلاب

کلانتری ادامه داد: به نظرم دانشگاه کاملاً به سمت خودباوری، تولید علوم، تکیه بر نیازهای بومی و نیازهایی که عیناً جامعه اسلامی به آن‌ها نیاز دارد، حرکت کرده است، اگر گفته می‌شود در زمینه خودباوری علمی ضعف داریم یعنی هنوز به آرمان‌های اصلی دست پیدا نکرده‌ایم و هنوز به آن چیزی که باید باشیم نرسیده‌ایم، واقعاً هم همین‌گونه است و به آرمان بلندی که اسلام در اختیار و پیش پای ما گذاشته هنوز دست پیدا نکردیم؛ اما واقعاً دانشگاه ما در حوزه خودباوری نسبت به دانشگاه‌های قبل از انقلاب به شدت متحول شده است.

امکاناتی که در کشور نداریم و قصه مهاجرت نخبگان

وی در پاسخ به این سؤال که آیا مهاجرت نخبگان را می‌توان دلیلی بر کمبود خودباوری علمی دانست؟ بیان کرد: قصه مهاجرت‌ها صرفاً مربوط به تولید علم و اهداف دانشگاه نیست، بخش عمده‌ای از دلایل آن مربوط به بحث اشتغال بعد از حضور در دانشگاه و امکاناتی که در کشور نداریم، است که حقیقتاً بخاطر عقب‌افتادگی‌های 200 سال قبل از انقلاب است، چون سلسله‌هایی شاهنشاهی قاجار و پهلوی، کشور را بسیار عقب انداختند و تضعیف کردند، قطعاً همه امکانات در اختیار ما نیست؛ لذا ممکن است فردی که به لحاظ ضریب هوشی، کسب تخصص‌های لازم و تولید علم در دانشگاه‌های خودمان گام‌‌های بزرگی برداشته، وقتی بخواهد کاری را آغاز و خدمتی کند، احساس می‌کند فضا محدود است؛ یک عده از مهاجرت‌ها به این خاطر است، یک عده از مهاجرت‌ها نیز تحت تأثیر القائات کاذب است، یعنی نشان‌دادن در باغ‌های سبزی که مثلاً در غرب گشوده است و اینجا نیست؛ یک عده هم اینگونه مهاجرت می‌کنند، البته بعد متوجه می‌شوند که اشتباه بوده و برمی‌گردند، این پدیده هم فقط داخل ایران نیست، پدیده مهاجرت مغزها یک پدیده جهانی است. بسیاری از افراد از کشورهایی که آنجا متولد شده و رشد کرده‌اند حرکت می‌کنند و به جای دیگر می‌روند، بعد از یک مدت برمی‌گردند و یا بعضی‌ها برنمی‌گردند، این مهاجرت مربوط به همه کشورهای دنیاست، کم و زیاد دارد، ولی اینطور نیست که فقط در ایران چنین اتفاقی افتاده باشد. به لحاظ امکانات مادی و زمینه‌های به‌کارگیری علم و دانش قطعاً در کشورهای غربی زمینه جذب فعلاً مساعدتر است و بخاطر رشد مادی که آ‌ن‌ها در طی دو سه قرن گذشته داشته‌اند و به دلیل عقب‌ماندگی‌های مادی شرق نسبت به غرب مهاجرت از سمت شرق به غرب بیشتر است، این مسئله به عدم موفقیت دانشگاه یا اینکه دانشگاه به خودباوری نرسیده برنمی‌گردد، دانشگاه‌ها نسبت به آن چیزی که قبل از انقلاب بودند واقعاً تحول بسیار زیادی پیدا کردند، در عین حال سایر بخش‌ها و امکانات مورد نیاز هنوز به حد نیاز موجود نیست و مهاجرت‌ها به‌صورت ضروری اتفاق می‌افتد.

عدم وجود ارتباط نهادمند بین دستگا‌ه‌های اجرایی و دانشگاه‌ها

رئیس دانشکده معارف اسلامی دانشگاه تهران ادامه داد: مشکل دیگری که این مهاجرت‌ها را شکل می‌دهد و خروجی‌های خوب دانشگاه نمی‌توانند در کشور ماندگار شوند به عدم ارتباط بین صنعت و دانشگاه برمی‌گردد، ما یک کشور در حال توسعه هستیم و رشدمان در زمینه‌های مختلف بسیار زیاد است، در حوزه‌های‌ فضایی، هسته‌ای، راه و ساختمان، معماری، علوم تجربی، پزشکی و ... رشد کشور جدی است؛ اما مشکل آن است که بین دستگا‌ه‌های اجرایی و دانشگاه‌ها ارتباط تعریف‌شده و نهادمندی وجود ندارد، وقتی این ارتباط نباشد، محصول درجه یک دانشگاه بعد از فراغت از تحصیل سر در گم می‌ماند و نمی‌داند باید چکار کند. از آن طرف چون آن نهادمندی در کشورهای غربی زیاد است سریع دانش‌آموختگان ما را به آن سمت جذب می‌کنند. بین دستگاه‌های اجرایی و صنعتی ما، کارخانجات و مراکز گوناگونی که به شکلی علم را تبدیل به تکنولوژی و ثروت می‌کنند ارتباط دقیق برقرار نشده است. راه برون‌رفت از این وضعیت آن است که دستگا‌ه‌ها قوی‌تر عمل کنند و اعتمادی که میان دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها بعد از فراغت از تحصیل وجود ندارد را جلب کنند و آن‌ها را به سمت خودشان جذب کنند؛ چنین چیزی می‌‌تواند جلوی مهاجرت‌ها را سد کند.

بحث اعتقادی در مهاجرت نخبگان

کلانتری به بحث اعتقادی در مهاجرت نخبگان اشاره و بیان کرد: غیر از تمام این مباحث، بحث‌های اعتقادی هم مهم است، باید متوجه باشیم که به لحاظ اعتقادی و فرهنگی همیشه اینطور نبوده که همه امکانات برای دانشمندان بزرگ هر جا که بوده‌اند فراهم باشد، آن‌ها در سختی هم رشد می‌کردند، تلاش می‌کردند و خودشان زمینه‌های محدود را توسعه می‌دادند تا بتوانند علم را در خدمت جامعه خود قرار بدهند و توانمندی خود را در خدمت جامعه خود به کار بگیرند، چنین چیزی باید در دانش‌‌آموختگان دانشگاه‌ها توسعه پیدا کند. زندگی در سختی، تلاش برای فراهم‌ساختن زمینه و سختی‌هایی که معمولاً دانشمندان بزرگ همیشه جلوی پایشان بوده و تلاش می‌کردند که رشد کنند نیز اضافه بر عالم شدن در کنار کارهایمان به‌طور جدی دنبال کنیم.