مجید کافی، دانشیار و مدیر گروه جامعه‌شناسی پژوهشکده علوم اجتماعی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا به توضیح درباره آخرین اثر منتشره خود با عنوان «تاریخ در قرآن» پرداخت و عنوان کرد: درسی در مراکز حوزوی و دانشگاهی مانند دانشگاه مفید و جامعه‌المصطفی با این عنوان وجود دارد که معمولاً کتاب‌های متفرقه در آن تدریس می‌شود. بنده نیز بارها این درس را ارائه داده‌ام. تصمیم گرفتم مطالبی که طی این ده سال در کلاس‌ها تدریس کرده‌ام را جمع‌آوری و ویرایش کنم که حاصل کار به شکل این کتب درآمد.
وی در خصوص مزیت‌های نسبی این کتاب نسبت به آثار مشابه گفت: مزیت این کتاب آکادمیک است؛ یعنی بر اساس سرفصل‌های موجود در مراکز آموزشی تنظیم شده است. دیگر مزیت این کتاب این است که نگارشی و پژوهشی است؛ یعنی یک طرح پژوهشی داشته است. اتقان‌اش نسبت به سایر آثار که جنبه سخنرانی دارند بیشتر است. به لحاظ محتوا هر آنچه به یک نحوی به بحث تاریخ مربوط می‌شد مانند تاریخ‌نگری، تاریخ‌نگاری و اندیشه‌های کلی فلسفه تاریخ در قرآن در این اثر تجمیع شده است و یک نگاه کلی به این موضوعات بر اساس قرآن کریم در آن وجود دارد. در منابع فارسی ما بخشی در خصوص تاریخ‌نگاری قرآن نداریم؛ اما این کتاب آمده است بیست ویژگی تاریخ‌نگاری قرآن را بررسی کرده است.
مدیر گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در خصوص اهمیت پرداختن به موضوع تاریخ‌نگاری در قرآن عنوان کرد: این کتاب مثل تمام تفسیرهای موضوعی که یا یک موضوع را از خود قرآن استخراج می‌کنند یا اینکه موضوعی را از بیرون قرآن بر آن عرضه می‌کنند، یک تفسیر موضوعی است. اگر راجع به همه موضوعاتی که ما با آن مواجه هستیم آیات قرآن را جمع‌آوری و دسته‌بندی کنیم و یک ترتیب جدیدی به آن بدهیم یک تفسیر موضوعی ارائه می‌شود.
وی در رابطه با کاربرد دستاوردهای علمی این تحقیق در سایر شاخه‌های علوم اسلامی مانند فقه و حدیث توضیح داد: روشی که در این کتاب به کار رفته است می‌تواند در سایر رشته‌ها مفید واقع شود. همچنین محتوای کتاب می‌تواند برای دانش تفسیر و تاریخ مفید واقع شود. مثلا بخش زیادی از کتاب می‌تواند در خصوص علل ظهور و سقوط تمدن‌ها در قرآن مورد استفاده قرار بگیرد. در مجموع برای رشته‌های قرآنی به عنوان یک تفسیر موضوعی قابل توجه است.
کافی در خصوص افق‌های پژوهشی پیش‌رو در این حوزه اظهار کرد: عرصه علم عرصه تکثّر است و اینگونه نیست که اگر کسی حرفی بزند آخرین حرف باشد. این پژوهش به عنوان گام اول است و حتما نواقصی دارد. این کتاب ناظر به سرفصل‌هایی که ما در اختیار داشته‌ایم نگارش شده است و ممکن است برخی موسسات سرفصل‌های دیگری داشته باشند. برخی از بخش‌های کتاب صرفا آیات مربوطه ذکر شده است و توضیحی ارائه نشده. مثلا در باب مسائل فلسفه تاریخ که نگاه قرآن به آن مسائل را بیان کرده‌ایم ممکن است دیدگاه‌های دیگری مطرح شود. من بر اساس فهم خودم از قرآن کریم به این سوالات پاسخ داده‌ام. شاید دیگران جواب‌های دیگری داده باشند. در نهایت این کتاب می‌تواند برای افراد ایجاد انگیزه و ایجاد سوال کند تا گام‌های بعدی در این راستا را بردارند.
مدیر گروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در پاسخ به این پرسش که آیا در این کتاب نگرشی جدیدی از فلسفه تاریخ بر پایه قرآن کریم ارائه شده است، گفت: بنده پنج سوال مشهوری که در فلسفه تاریخ بیان می‌شود را به قرآن عرضه کرده‌ام و جواب‌هایی را که به دست آورده‌ام در کتاب ذکر کردم. ممکن است فرد دیگری بر اساس فهم دیگری که از قرآن کریم دارد این سوالات را به قرآن عرضه کند و جواب‌های دیگری به دست بیاورد.
وی ادامه داد: اصلا این تصور که بتوانیم نظام فلسفه تاریخ از قرآن استخراج کنیم اشتباه است؛ چراکه فلسفه فلسفه است و یک تلاش عقلی برای پاسخگویی به برخی سوالات است. از آنجا که قرآن کریم تلاش عقلی نیست لذا طرح این مسئله از اساس اشتباه است. بدین خاطر بنده از این تعبیر استفاده می‌کنم که ما برخی سوالات را به قرآن عرضه می‌کنیم و از قرآن پاسخ می‌گیریم. قرآن وحی است و کتاب فلسفی نیست؛ ولی ما می‌توانیم سوالاتی را طرح می‌کنیم و به قرآن عرضه کنیم و پاسخ آنها را استنباط کنیم. معنای این کار استخراج یک نظام فلسفه تاریخ از قرآن که دارای موضوع و روش مشخص باشد نیست. بلکه این عرضه سوالات بر متن و دریافت پاسخ از آن است. لذا از تعبیر متن‌پژوهی و تحلیل متنی برای آن استفاده می‌شود.
کافی در خصوص امکان تطبیق این یافته‌ها بر مسائل روز جامعه تصریح کرد: این یافته‌ها جنبه فلسفی و تاریخی دارد و فقط می‌تواند به شما بگوید بر اساس این مدل، جامعه شما در کدام مرحله قرار دارد. مثلا می‌تواند بگوید جامعه شما در مرحله فترت است یا در مرحله غیبت است. در نتیجه جامعه‌شناسی نیست.
یادآور می‌شود، کتاب «تاریخ در قرآن» در سه بخش به تاریخ و تاریخ نگاری قرآنی، وقایع تاریخی در قرآن و بررسی مسائل فلسفی تاریخ از منظر قرآن می‌پردازد. هر بخش دارای فصول متعددی است که به عنوان مثال در بخش وقایع تاریخی در قرآن موضوعاتی مانند: وقایع و اقوام تاریخی قبل از اسلام، سرگذشت پیامبران و وقایع تاریخی صدر اسلام به طور مفصل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
انتهای پیام