همزمان با سالروز ولادت ششمین اختر تابناک امامت و ولایت، امام صادق(ع)، فرصت را مناسب یافتیم تا به گفت‌وگو با سیدجواد حسینی، یکی از اساتید دانشگاه امام صادق(ع) بپردازیم و از استادی که در دانشگاهی هم‌نام با امام ششم، تدریس می‌کند، بپرسیم: از دیدگاه شما، چه نکاتی از حیات سیاسی و اجتماعی این امام همام می‌تواند برای زندگی امروز جامعه ایرانی بیش از هر زمان دیگر حائز اهمیت باشد؟ 

این پژوهشگر جامعه‌شناسی دین در گفت‌وگو با ایکنا اظهار کرد: سیاست و اجتماع یکی از اجزای جدایی‌ناپذیر حیات ائمه(ع) است، امام صادق(ع) یکی از ائمه بزرگواری بودند که مسئله حکومت برای ایشان در دسترس بود؛ به عبارت دیگر برخی از معصومان به منصب حکومت هم رسیدند، مثل خود پیامبر اکرم(ص)، امام علی(ع) و چند ماه هم امام حسن(ع)، اما برخی از ائمه برای رسیدن به حکومت اصلاً و ابداً هیچ شرایطی نداشتند، مثل امام موسی ابن جعفر(ع)، امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و ... یعنی شرایط به گونه‌ای بود که اساساً هیچ امکانی برای کسب قدرت وجود نداشت، یا در زندان بودند، یا در فضای نظامی محصور و تحت نظر به سر می بردند.

وی افزود: سه امام بزرگوار؛ امام حسین(ع)، امام صادق(ع) و امام رضا(ع) به حکومت نرسیدند اما به امکان کسب قدرت نزدیک شدند و در میان این سه بزرگوار، امام صادق(ع) فرصت بیشتری در مواجهه با این امکان داشتند. امام صادق(ع) از بقیه ائمه(ع) عمر بیشتری کردند و در سن نزدیک به 65 سالگی به شهادت رسیدند. امامت پربرکت ایشان 34 سال به طول انجامید. ضعف دولت بنی‌امیه و برآمدن دولت بنی عباس فضایی برای امام(ع) مهیا کرد تا حضرت مسئله مبانی امامت و حکومت اسلامی را روشنی بخشند و به خوبی تبیین کنند اما نکته مهم این است که خودشان به دلیل شرایط زمان و دوراندیشی‌ای که نسبت به عدم آماده بودن فضا داشتند، برای کسب قدرت داوطلب نشدند.

حسینی تصریح کرد: درسی که از این رویکرد سیاسی و اجتماعی امام صادق(ع) برای امروز ما بیش از هر زمان دیگری می‌تواند حائز اهمیت باشد، بصیرت است. بسیاری از اصحاب حضرت دارای تحلیل سیاسی نبودند و شاید به ایشان خرده می‌گرفتند که چرا نسبت به کسب قدرت در امت هیچ اقدامی نمی‌کنید، در حالی که امام صادق(ع) تلاش کردند با ارائه تحلیل وبه نوعی روشنگری برای اصحاب خودشان علت اینکه به تشکیل حکومت اقدام نمی‌کنند را توضیح دهند.

وی افزود: اما به هرحال بعضی از اقوام و یاران خواص ایشان به دلیل بی‌بصیرتی دچار انحراف فکری و سیاسی شدند و بدون اجازه امام(ع) دست به قیام‌های زودهنگام و نارس زدند که ضربه مهلکی به امامت ائمه(ع) وارد کرد. بعضی دیگر نیز گفتند اگر ایشان واقعاً امام بود، پس باید حتماً قیام می‌کرد، لذا اعتقادات خود را از دست دادند و به فرقه‌های انحرافی پیوستند. لذا بصیرت یعنی پیروی از امام و از او جلوتر و عقب‌تر نیفتادن. عدم درک شرایط زمان و عدم تبعیت از امام، بی‌بصیرتی به بار می‌آورد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود درباره گفت‌وگومحوری امام صادق(ع) اظهار کرد: گفت‌وگو در فضای علمی معنا دارد، باید دقت کنیم که امام صادق(ع) حاکم نبودند، عالم جامعه اسلامی بودند، در مسجد مدینه کرسی درس داشتند و بسیاری از رهبران فکری اهل سنت همچون ابوحنیفه و مالک ابن انس شاگردان ایشان بودند، پس فضا، فضای گفت‌وگو بود اما باید از یک مغالطه پرهیز کنیم، ایجاد شبهه و پاسخ به شبهه مربوط به فضای عمومی جامعه نیست، اگر بخواهیم کرسی درس امام صادق(ع) در مسجد مدینه را معادل‌سازی کنیم، باید بگوییم کرسی‌های دانشگاهی و پژوهشی امروز محیطی هستند که باید در آن‎‌ها به تأسی از امام صادق(ع)، مناظره و گفت‌وگوهای آزاداندیشی را دنبال کنیم.

استاد دانشگاه امام صادق(ع) گفت: اگر عالمی با سوء نیت و غرض یک شبهه علمی که مخصوص فضای نخبگانی باشد را در فضای عمومی مطرح کند و ایمان مردم را به تزلزل بیندازد، به هیچ‌وجه به معنای تبعیت از امام صادق(ع) نیست. شبهه علمی باید در محیط علمی مطرح شود، محیط عمومی با ایمان مردم گره خورده است، فرد عامی که به خدای احد و واحد و نبوت رسول اکرم(ص) ایمان دارد، شبهات سنگین فلسفی را بر نمی‌تابد و ایمان خود را از دست می‌دهد.

حسینی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: اصول اعتقادی شیعه در زمان امام صادق(ع) توانست به منصه ظهور برسد، یعنی از زمان امام علی(ع) تا امام باقر(ع) شیعیان سیاسی داشتیم، نه شیعیان اعتقادی. اعتقاد ما این است که امام معصوم، جایگاهی الهی و مفترض‌الطاعة است، نگاهمان به امام معصوم همان است که در زیارت امام رضا(ع) می‌خوانیم: شهادت می‌دهیم که ما را می‌بینی و کلام ما را می‌شنوی، شهادت می‌دهیم که امام مفترض‌الطاعة هستی و در بارگاه تو ملائک حضور دارند. اما اعتقاد شیعیان آن روز این بود که امام، سیدی بزرگوار است و باید در مسائل کلان سیاسی و اجتماعی امت از او راهنمایی گرفت اما این رویکرد که این بزرگواران مقام الهی امامت را در اختیار دارند، در میان مردم تبیین نشده بود.

این پژوهشگر جامعه‌شناسی دین تصریح کرد: تکوین و تکمیل اندیشه امامت در زمان امام صادق(ع) انجام شد و بعد از آن نیز صورت‌های مختلف عرفانی، فقهی، کلامی و تفسیری پیدا کرد، یعنی امامت تبدیل به مشرب فکری - فلسفی و حتی فقهی - کلامی در جهان اسلام شد. لذا مذهب شیعه به مذهب جعفری، موسوم و امام صادق(ع) به عنوان رئیس این مذهب شناخته شد.