رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، انسان در حدود یک میلیون سال پیش اقدام به ساخت نخستین ابزار جهت تأمین غذا از طریق شکار و تأمین امنیت از طریق دفاع در مقابل جانوران کرد و با ساخت و پرداخت ابزار اولیه سنگی (مشت سنگ‌ها)، «صنایع دستی» را ابداع کرد و صنایع‌دستی «شناسه» انسان شد.

وی ادامه داد: به مقتضای نیاز و ارتقا اندیشه انسان حیطه صنایع‌ دستی وسیع‌تر و تنوع آن بیشتر و بیشتر شد. ظاهراً نخستین صنایع دستی از سنگ بود و بعد چوب و استخوان، عاج، صدف، سفال، پوست و الیاف و در نهایت فلز را شامل شد، به نظر می‌رسد که صنایع دستی در ابتدا نیازهای حیاتی و اصلی انسان مانند تأمین خوراک و امنیت را در برهه زمانی حدود یک میلیون سال برآورده می‌کرده و از حدود بیست هزارسال پیش که انسان با شناخت مالکیت شیوه زندگی خود را از «جمع‌آوری غذا» به «گردآوری غذا» تغییر داده و قادر به ذخیره‌سازی موادغذایی شده، فرصت یافته در غارهایی که به مالکیت خود در آورده کمی استراحت کند و به زیباشناسی و ماوراءالطبیعه نیز بیندیشد و به صنایع دستی خود رنگ و بوی هنری و اعتقادی بدهد.

لباف‌خانیکی عنوان کرد: از همان زمان است که «نگارگری» و کمی بعد «پیکره‌سازی» به صنایع‌ دستی اضافه می‌شود و اتفاقاً آن نگاره‌ها و پیکره‌های اولیه هم یا به قصد تکریم و تمجید نیروهای ماوراء الطبیعی ساخته و پرداخته شدند یا مفهومی «استغاثی» و درخواست از نیروهای برتر جهت تأمین مایحتاج غذایی دارند.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی بیان کرد: از حدود 10 هزار سال پیش انسان، یکجانشین شده و به کشاورزی، معماری و دامداری پرداخته و تصمیم گرفته است بر طبیعت چیره شود. این حس بلندپروازانه و شاید خودخواهانه به انسان آموخته که از طبیعت تقلید کند و مانند طبیعت زیبایی بیافریند و خلاقانه به آن بار فرهنگی و تزئینی بدهد، از اینجاست که صنایع دستی، هنرآفرین هم می‌شود و کم کم تعریف سازمان جهانی یونسکو از صنایع دستی تحقق می‌یابد.

وی اضافه کرد: امروزه در سازمان یونسکو، ۶۰۰ نوع صنعت دستی ثبت شده که ۴۵۰ مورد از آنها متعلق به ایران است، صنایع دستی ایران به لحاظ کیفی و هویتی، ویژگی‌های خاص و جذاب دارد و دلیل آن برخورداری از اندیشه پاک و عارفانه ایرانی است.

لباف‌‌خانیکی بیان کرد: در صنایع دستی ایرانی، تخیل سهم بزرگی به عهده دارد. هنرمند ایرانی صنایع‌دستی در عین حال که از طبیعت الهام می‌گیرد، به تخیلات خود پر و بال می‌دهد و از آن بهره می‌گیرد و حتی چه بسا شعر شاعران بیش از پدیده‌های طبیعت، سرمشق هنرمندان صنایع دستی ایران قرارگرفته تا به جنبه خیالی و رؤیایی هنر جذابیت خاص ببخشد.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی تصریح کرد: موضوع تقارن، تناسب و هماهنگی نیز از خصوصیات صنایع دستی ایرانی به شمار می رود و هنرمند، برای هر جا و هر شی‌ای، طرحی خاص و متناسب با آن تدارک می‌بیند و به تناسب خردی و درشتی فضای کار خود، طرح‌هایی هماهنگ پدید می‌آورد؛ از خاتم‌کاری یک قلمدان گرفته تا گچبری یک ایوان.

وی بیان کرد: ویژگی‌های فرهنگی و هنری صنایع‌ دستی موجب شده است که یونسکو آن را تحت حمایت خود قرار داده و با مشوق‌هایی که به هنرمندان و دست اندرکاران صنایع دستی می‌دهد سعی در ترویج و ارتقای آن دارد از جمله: گواهی‌نامه‌ای که یونسکو برای حفظ و احیا و تداوم فعالیت‌ها و ارزش‌های صنایع دستی اصیل اعطا می‌کند. یا «مهراصالت» که به صنایع دستی مشمول اصالت، هویت ملی، ابداع ونوآوری، رعایت جنبه‌های کاربردی، رعایت مسائل زیست‌محیطی، ارتقای کیفیت و صیانت از کیان فرهنگی خاستگاه آن داده می‌شود.

لباف‌خانیکی افزود: حمایت و مهر اصالت یونسکو با اهداف تداوم و تقویت دانش سنتی و مهارت‌های هنری که در نهایت به حفاظت و صیانت از تنوع فرهنگ‍ی ملت‌ها منتج می‌شود، تعقیب می‌کند.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی تصریح کرد: ایران در اولین سال مشارکت خود در برنامه بین‌المللی یونسکو که در مهر ماه سال ۱۳۸۶ در شهر دوشنبه تاجیکستان برگزار شد، 6 گواهی و مهر اصالت از یونسکو دریافت کرد که جای تبریک و تحسین برای هنرمندان خلاق صنایع دستی دارد.

وی گفت: صنایع دستی ایران، فهرست بسیار طولانی را شامل می‌شود که نام بردن همه آنها در این مقوله نمی‌گنجد، اما می‌توان در کلیات اظهار نظر کرد که کارهای خلاق فرهنگی و هنری دستی روی چوب، فلز، عاج، سفال، بافته‌ها، شیشه، سنگ و مصالح ساختمانی «صنایع دستی» محسوب می شوند که خاص انسانند و از این جهت «شناسه انسان» محسوب می‌شوند.