حجت‌الاسلام میلاد بسحاق، مدرس حوزه و دانشگاه در یادداشتی با موضوع فلسفه مبعث پیامبر اکرم(ص) چیست؟ نوشت: مبعث در اصطلاح اسلامی به روزی گفته می‌شود که پیامبر اکرم(ص) به پیامبری برانگیخته شد که این اتفاق در ۴۰ سالگی پیامبر(ص) در غار حراء واقع در کوه نور در نزدیکی شهر مکه اتفاق افتاد و سرآغاز دین اسلام بود.
طبق دیدگاه مشهور شیعه امامیه، این رویداد در روز ۲۷ رجب، ۱۳ سال قبل از هجرت پیامبر(ص) روی داده است، بعثت در فرهنگ قرآنی به معنای عامل برانگیختن و رسانیدن به مرحله‌ای خاص از تکامل است که در آن نوعی تحول وجود دارد، با این تفاسیر درمی‌یابیم که فرق بعثت و مبعث به این صورت است: بعثت به معنای برگزیدن فردی به پیامبری از سوی خدا و آغاز دوره نبوتش است.
مبعث به روزی گفته می‌شود که حضرت محمد(ص) به رسالت مبعوث شده است.
پس از شناخت پيامبر خدا، مهمترين مسئله در زمينه معرفت شخصيت پيامبر اعظم، آشنايی با فلسفه مبعث پیامبر(ص) است؛ تنها تفاوت فلسفه خاتم‌الانبیاء(ص) با دیگر پیغمبران الهی این است که ایشان برنامه پیامبران گذشته را تکمیل کرد و به این جهت نبوت به ایشان ختم می‌شود.
با توجه به این نکته می‌توان فلسفه مبعث از نگاه قرآن را در دو عنوان دعوت به خدا و تکامل انسان كه حاكی از يک واقعیت‌اند، خلاصه كرد.
فلسفه بعثت انبيا، تكامل انسان و پاسخگويی به نيازهای مادی و معنوی اوست و ساير اموری كه در تبيين حكمت بعثت انبيای الهی در قرآن به آن‌ها اشاره شده؛ درواقع فروع اجابت دعوت خدا و جزئيات اجرای برنامه الهی تكامل انسان، از جانب انبيای الهی است.
اما فلسفه مبعث، در مورد كسانی كه دعوت خدا و انبيای الهی را اجابت نكنند، اتمام حجت است.
اهداف بعثت پیامبر(ص)
خداوند، اهداف بلند و فایده‌های بی‌شماری را در ارسال پیام‌آوران برای شکوفا کردن بنیه علمی و عملی انسان در نظر گرفته است تا آنان را به ملاقات خدا یعنی بالاترین مقام ممکن ارتقا دهد.
خداپرستی و پرهیز از طاغوت
از اهداف زیربنایی و بنیادین بعثت انبیاء فراخوانی مردم به پرستش خدای یگانه و دوری از طاغوت و مظاهر آن است، همان‌گونه که در آیه 36 سوره مبارکه نحل می‌فرماید: «وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کلِّ أُمَّةٍ رَسُولًا أَنْ اُعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَی اللَّهُ وَمِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَیهِ الضَّلَالَةُ؛ ما در هر امتی پیامبری برانگیختیم تا به آنان بگویند خدا را بپرستید و از پرستش غیر خدا (طاغوت) خودداری کنید گروهی هدایت یافتند و گروه دیگر (از طریق عناد و لجاج) شایسته گمراهی و ضلالت شدند.»
تعلیم کتاب و آموزش حکمت
در بخشی از آیات، هدف از بعثت پیامبران، آموزش کتاب آسمانی و حکمت معرفی شده است، البته مقصود از کتاب، کتاب هر پیامبری است که با آن مبعوث شده است، مانند صحف نسبت به نوح و ابراهیم و تورات وانجیل نسبت به کلیم و مسیح، و قرآن نسبت به پیامبر اسلام(ص)، مقصود از حکمت، آن دستورات حکیمانه است که ضامن سعادت انسان در دو جهان می‌شود.
برپایی عدل و قسط
در برخی از آیات و احادیث انگیزه بعثت پیامبران و فرو فرستادن کتاب‌های آسمانی، تحقق قسط در میان مردم بیان شده است؛ چنان که خداوند در این رابطه در آیه 25 سوره مبارکه حدید می‌فرماید: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَینَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمْ الْکتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ؛ ما پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنان کتاب و میزان فرو فرستادیم تا مردم به قسط و عدل قیام کنند.»
نجات از تاریکی‌ها
رهایی از ظلمات و رسیدن به وادی نور، از اهداف بعثت است که در قرآن کریم در آیه یکم سوره مبارکه ابراهیم به آن تصریح شده است: «کتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیک لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنْ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَی صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ؛ این کتاب را برای تو نازل کردیم تا مردم را از تاریکی‌ها به به سوی روشنایی، به فرمان پروردگارشان در آوری، به سوی خداوند شکست ناپذیر و ستوده.»
تکامل عقل
یکی از مهم‌ترین هدف از آموزش و پرورش مردم به دست پیامبران، تکامل عقلانی بشر است، از این‌رو باید عقل و دانش هر پیامبری، از عقل و دانش امت وی بالاتر و برتر باشد، لذا پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید: «هدف از بعثت، تکمیل عقول بشر است»، خداوند هیچ پیامبر و رسولی را جز بر تکمیل خرد، مبعوث نفرمود، و خرد او بالاتر از عقول امت وی است.
تعالی اخلاق
رشد و تعالی اخلاقی و آداب اجتماعی، یکی دیگر از اهداف بعثت به شمار می‌آید، پیامبر(ص) فرمود: «من برای تتمیم و تکمیل اصول و کرامت‌های اخلاقی مبعوث شدم»، در سایه این هدف متعالی سفارش و توصیه به رفتارهای اخلاقی از جمله احسان به پدر و مادر، ادای حق وزن و پیمانه، عدالت در شهادت و داوری، وفا به عهد و پیمان، دوری از شرک، برپاداری حق و عدالت و تقوا و پاکی شکل می‌گیرد.
داوری در اختلاف‌های مردم
مردم امتی یگانه بودند، پس خداوند پیامبران را نویدآور و بیم‌دهنده برانگیخت و با آن کتاب خویش را به حق فرو فرستاد تا میان مردم در آنچه با هم اختلاف می‌ورزند، داوری کند، آیه یاد شده حاوی دو نکته اساسی است، بشارت و انذار که هر دو از اهداف بعثت است چون تشویق و تنبیه، دو رکن عمده تربیت نفوس و تأمین کننده سعادت آن‌هاست و داوری به حق که براساس تعالیم کتاب‌های آسمانی، به ویژه قرآن حکیم است.
یادآوری نعمت‌ها
خدای سبحان در آیات متعددی، یادآوری نعمت‌های الهی را جزو دستورهای انبیاء قرار داده است؛ مانند آیه 69 سوره مبارکه اعراف که می‌فرماید: «وَاذْکرُوا إِذْ جَعَلَکمْ خُلَفَاءَ مِنْ بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزَادَکمْ فِی الْخَلْقِ بَسْطَةً فَاذْکرُوا آلَاءَ اللَّهِ لَعَلَّکمْ تُفْلِحُونَ؛ به یاد آورید زمانی را که خداوند، شما را بعد از قوم نوح، جانشنان آنان قرار داد و در خلقت، بر قوت شما افزود. پس، نعمت‌های خداوند را به یادآورد؛ باشد که رستگار شوید.»
آزادی انسان
بهترین ره‌آورد پیامبران، نشر حریت و ترویج آزادی، به ویژه آزادی فرهنگی است که ترقی جامعه در گرو آن است، مبعوث شدگان از سوی خداوند، بسان مدعیان دروغین نبوت و رسالت که هدف به زنجیر کشیدن توده‌های مردم و استعمار و استثمار آن‌هاست، نیستند آن‌ها نه تنها بندی بر آن‌ها نمی‌گذارند، بلکه بارها را از دوش آنان بر می‌دارند، و غل و زنجیرهایی را که بر دست و پا و گردنشان سنگینی می‌کرد، می‌شکنند.