پیاده‌روی اربعین بزرگ‌ترین تجمع سالانه در جهان محسوب می‌شود که میلیون‌ها نفر انسان از سراسر دنیا مسیرهایی طولانی را برای زیارت امام حسین(ع) در کربلا طی می‌کنند که در طول این مسیر خدمات‌رسانی موکب‌ها در حوزه‌های مختلف اسکان، پذیرایی، مراقبت‌های درمانی و روحی انجام می‌شود.
این پدیده به جز ابعاد دینی و مذهبی، دارای ابعاد مختلف روانی و تربیتی و جامعه‌شناختی است که تأثیرات درازمدتی را بر شرکت‌کنندگان و به ویژه در جوانان دارد. به‌منظور بررسی ابعاد مختلف روانی، تربیتی و اجتماعی پیاده‌روی اربعین بر جوانان و نوجوانان، خبرنگار ایکنا از همدان با داود فتحی، روانشناس خانواده گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم:
ایکنا - پیاده‌روی اربعین و حضور در موکب‌ها چه اثرات فردی می‌تواند داشته باشد؟
کسب آرامش روانی و کاهش اضطراب یکی از مهم‌ترین آثار شرکت در این تجمعات است. مطالعات روانشناختی نشان داده است که فعالیت‌های معنوی به‌ویژه فعالیت‌هایی که با هدف والا و نیت خالص و جمع‌گرایی همراه است موجب ترشح هورمون‌های آرام‌بخشی مانند اکسی‌توسین و سروتونین می‌شوند.
پیاده‌روی در مسیرهای طولانی همراه با ذکر و یاد اهل بیت(ع) در فضایی بدون تعلقات دنیایی باعث پاکسازی ذهنی می‌شوند. بسیاری از افراد پس از پایان این سفر از کاهش اضطراب و بهبود خواب و آرامش بیشتر و شادمانی گزارش داده‌اند.
خودسازی و تقویت اراده نیز یکی دیگر از آثار فردی پیاده‌روی اربعین است. این سفر یک سفر پرمشقت و دشوار است و فشارهای جسمی بسیاری دارد، اما وقتی تا این حد انسان خود را در معرض سختی قرار می‌دهد و در قبال آن صبوری و با نفس خود مبارزه می‌کند جنبه عارفانه به این سفر خواهد داد.
حضور در موکب‌های اربعین و مشارکت در کارهای خدماتی انسان را به سمت تجربه یک زندگی زاهدانه سوق می‌دهد؛ در حقیقت اربعین فضایی را فراهم می‌کند که انسان را از خودمحوری دور کرده و به دیگرمحوری و خدمت بدون چشم‌داشت سوق می‌دهد.
تقویت هویت دینی و انس با اهل بیت(ع) نیز یکی دیگر از آثار فردی شرکت در این پدیده اجتماعی است؛ این جریان موجب انس و الفت جوانان با اهل بیت شده(ع) و آن‌ها را به سمت معارف دینی سوق می‌دهد.
ایکنا - حضور افراد در پیاده‌روی اربعین و یا در موکب‌ها چه آثار اجتماعی خواهد داشت؟
اولین و مهم‌ترین اثر حضور افراد در این اجتماعات افزایش روحیه تعاون، همکاری و ایثار است. قطعاً در موکب‌ها همه چیز براساس تعاون، همکاری و بخشش شکل می‌گیرد؛ چه زائر و چه خادم همگی در یک فضای برادرانه‌ای خدمات‌رسانی می‌کنند و با یکدیگر تعامل دارند، فارغ از مرزهای قومیتی، زبانی و طبقاتی و یا حتی ملیتی قرار می‌گیرند.
ترویج اخلاق حسینی در جامعه یکی دیگر از آثار اجتماعی حضور افراد در پیاده‌روی اربعین و موکب‌هاست. تعامل زائران با یکدیگر و با خادمان در بستر اخلاق دینی شکل می‌گیرد. ادب، فروتنی، مهربانی، صبر و گذشت در بستر موکب‌ها شکل می‌گیرد.
ارتباط بین فرهنگ‌های مختلف و همبستگی امت‌های اسلامی نیز یکی دیگر از آثار این حضور است. پیاده‌روی اربعین یک صحنه عظیم از وحدت امت اسلامی است؛ شیعیان و حتی اهل سنت در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و یک حضور چند ملیتی را رقم می‌زنند.
ایکنا - کارکردهای تربیتی و آموزشی این سفر چیست؟
آموزش عملی سبک زندگی اسلامی در این سفر رقم می‌خورد. در حقیقت موکب‌ها مدارس غیررسمی تربیتی هستند. جوانانی که در موکب‌ها فعالیت می‌کنند بدون آموزش رسمی، نظم، مسئولیت‌پذیری و اصول اخلاقی را آموزش می‌بینند.
این جوانان خوش‌رفتاری را به عمل می‌آموزند و در برنامه‌‌هایی مانند نماز جماعت و کلاس‌های معرفتی نیز شرکت می‌کنند؛ از این‌رو هویت دینی در آن‌ها شکل می‌گیرد.
در این فضا افرادی که در زندگی اجتماعی دچار کم‌ارزشی شده‌اند و حس مفید نبودن به آن‌ها دست داده است اکنون شخصیت خود را پرمعنا و اثرگذار می‌بینند.
البته اثرات ماندگاری پس از سفر اربعین نیز در انسان باقی می‌ماند. حتی انسان تا ماه‌ها بعد احساس تنهایی کمتر و حس معرفتی بیشتری را در خود می‌یابد و نسبت به مسائل تاب‌آوری بالاتری خواهد داشت و در امور زندگی نیز مشارکت بیشتری در امور خیریه می‌کند.
ایکنا - از دیدگاه شما بیشترین اثر پیاده‌روی اربعین و حضور در موکب‌ها در چه چیزی نهفته است؟
به نظر می‌رسد در حوزه نوجوانی این اتفاق رقم می‌خورد و آن هم رشد روانی و هیجانی است. نوجوانان در سنینی هستند که به دنبال کشف معنا و فلسفه زندگی خود می‌گردند و شرکت در این جریانات اجتماعی به آن‌ها حس تعلق به یک هدف بزرگتر را نشان می‌دهد.
کاهش اضطراب، کنترل خشم از اثرات بارز این حضور خواهد بود. تمرین عملی ارزش‌های اخلاقی نیز یکی دیگر از آثار تربیتی موکب‌هاست. رشد مسئولیت‌پذیری و خودانظباطی، پاسخگو بودن، وظیفه‌شناسی را فراخواهند گرفت.
تقویت مهارت ارتباطی نیز موجب رشد اجتماعی آن‌ها خواهد شد و در مسیر پیاده‌روی و یا در موکب‌ها کار گروهی را فراخواهند گرفت. کاهش انزوا و افزایش اعتماد به‌نفس نیز از اثرات این حضور است.
نوجوانان دیده شدن مثبت و احساس مفید بودن را تجربه می‌کنند و رشد هویتی و اعتقادی و افتخار به تعلق مذهبی و الگوپذیری از تعلقات الهام‌بخش موجب می‌شود هویت اعتقادی آن‌ها شکل بگیرد.
ایکنا - پیاده‌روی اربعین و حضور در موکب‌ها چه آثار بلندمدتی در شخصیت انسان خواهد داشت؟
علاقه‌مندی به مطالعه دینی و اعتقادی، شکل‌گیری روحیه جهادی و خدمت‌رسانی، گرایش به پرهیز از تجمل و اسراف، تمایل بیشتر به فعالیت‌های داوطلبانه و مردمی در شخصیت نوجوانان و جوانان اتفاق می‌افتد.
عاطفه ابرار