در سپهر تاریخ اسلام، رخدادهایی وجود دارند که صرفاً یک واقعه‌ تاریخی نیستند، بلکه نقطه عطف و سرچشمه‌ تحولات بزرگ فکری و اجتماعی محسوب می‌شوند. ولادت پیامبر اکرم(ص) و امام صادق(ع) دو ولادت خجسته در یک ماه (ماه ربیع‌الاول)، از این دست حوادثند. یکی فجر اسلام را طلوع داد و دیگری نهضت علمی آن را به اوج رساند، اما پرسش اساسی اینجاست که چه ارتباط عمیق و بنیادینی میان این دو ولادت در یک ماه وجود دارد؟ آیا این تقارن تنها یک تصادف تاریخی است یا در خود، رمزی از پیوند ناگسستنی نبوت و امامت، و رحمت و علم نهفته دارد؟ در همین خصوص رضا ملازاده یامچی، پژوهشگر دینی، یادداشتی در اختیار ایکنای خراسان‌ رضوی قرار داده است که در ادامه می‌خوانیم؛

این یادداشت در پی پاسخ به این مسئله‌ محوری است و قصد دارد با نگاهی تحلیلی و مستند، نشان دهد که ولادت امام صادق(ع) نه صرفاً یک تولد، بلکه ولادت مجدد مکتب نبوی و احیای علمی میراث پیامبر(ص) در حساس‌ترین مقطع تاریخ اسلام است.

برای درک اهمیت این دو ولادت، باید به ریشه‌های قرآنی آن بازگردیم. قرآن کریم هدف بعثت پیامبر(ص) را رحمت برای عالمیان معرفی می‌کند: وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِينَ (انبیاء، ۱۰۷). این رحمت، تنها محدود به مسائل عاطفی نیست، بلکه شامل هدایت، تعلیم و تزکیه نیز می‌شود. در واقع، پیامبر(ص) با نور قرآن و رحمت الهی، چراغی در دل ظلمت جهل و شرک برافروخت.

از سوی دیگر، رسالت امام صادق(ع) در راستای همین رحمت الهی، اما با ابزار حکمت و دانش متجلی می‌شود. امام صادق(ع) در دوره‌ای به امامت رسید که جامعه اسلامی از نظر فکری دچار آشفتگی و شبهات بود. مکتب‌های فکری مختلفی (کلامی، فلسفی، عرفانی) سربرآورده بودند و فرصت‌های مناسبی برای نشر معارف اهل بیت(ع) فراهم شده بود. ایشان با تأسیس کرسی درس خود، هزاران شاگرد را در رشته‌های مختلف علمی تربیت و با تبیین معارف ناب قرآنی و نبوی، از تحریف آن‌ها جلوگیری کردند. این نقش، عین رحمت الهی است که به جای جهاد نظامی، با جهاد علمی و فرهنگی به مبارزه با جهل و گمراهی می‌پردازد.

پیامبر اکرم(ص) در حدیث مشهور ثقلین، رمز ماندگاری اسلام را تمسک به قرآن و عترت دانستند. این حدیث، ارتباط ارگانیک نبوت و امامت را اثبات می‌کند. امام صادق(ع) نیز خود را وارث و ناقل علم پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) می‌دانستند. ایشان در روایاتی متعدد تأکید می‌کردند: حدیثی از ما نقل نمی‌شود، مگر آنکه اصلی از آن در قرآن و یا سنت نبوی وجود داشته باشد. این بیان، نشان می‌دهد که مکتب امام صادق(ع) چیزی جز تبیین و تفصیل همان مکتب نبوی نیست. تولد ایشان، در حقیقت، ولادت دوباره سنت نبوی بود که توسط ایشان به شکلی جامع و در قالبی آکادمیک ارائه شد.

تقارن ولادت این دو شخصیت عظیم، نه تنها یک واقعه، بلکه یک پیام عمیق و استراتژیک از سوی مشیت الهی است. این تقارن، دو حقیقت را به ما می‌آموزد:

۱. پیوند ناگسستنی نبوت و امامت: اسلام تنها با بعثت پیامبر(ص) کامل نشد، بلکه نیازمند استمرار و تبیین در قامت امامت بود. ولادت امام صادق(ع) درست در ماهی که پیامبر(ص) در آن به دنیا آمدند، نشان می‌دهد که امامت ادامه و تکمیل‌کننده رسالت نبوی است.

۲. تکامل رحمت به حکمت: رسالت پیامبر(ص) با رحمت، بنیان امت را نهاد و رسالت امام صادق(ع) با حکمت، بنای علمی و فکری آن را استحکام بخشید. اگر پیامبر(ص) با رحمة للعالمین دل‌ها را نرم کردند، امام صادق(ع) با علم و حکمت عقل‌ها را نورانی کردند. این دو، دو روی یک سکه هستند؛ رحمت بدون حکمت به پوچی می‌گراید و حکمت بدون رحمت، خشک و بی‌روح می‌شود.

برخی ممکن است این تقارن را صرفاً اتفاقی بدانند و یا حتی آن را دستاویزی برای تخریب وحدت قرار دهند، اما این دیدگاه سطحی است. همانطور که بیان شد، ولادت امام صادق(ع) در این ماه، با هدف پیوند زدن مکتب ایشان به مکتب نبوی و اثبات اصالت آن صورت گرفت. امام صادق(ع) هرگز خود را در برابر پیامبر(ص) ندیدند، بلکه همواره خود را شاگرد و مفسر مکتب ایشان معرفی می‌کردند. این تقارن، در حقیقت، بهترین دلیل برای وحدت و پیوستگی است، نه تفرقه.

ولادت پیامبر اکرم(ص) و امام صادق(ع)، در یک ماه، بیش از یک تقارن زمانی، یک پیام الهی و یک نقشه راه است. پیامبر(ص) با رحمت الهی، بذر ایمان را در دل‌ها کاشتند و امام صادق(ع) با حکمت و دانش، این بذر را به شجره‌ای پربار تبدیل کردند. ولادت امام صادق(ع) در این ماه، پاسخی به سؤالی است که در مقدمه مطرح شد؛ این تولد، ولادت دوباره‌ مکتب نبوی و احیای علمی میراث پیامبر (ص) بود. به همین دلیل، شیعیان در این ایام، تنها به جشن ولادت یک امام نمی‌پردازند، بلکه به مناسبت ولادت دوباره‌ رحمت و حکمت و گرامیداشت پیوند ابدی نبوت و امامت، جشن می‌گیرند. این ایام، دعوتی است به تأمل در این حقیقت که راه سعادت، در جمع میان رحمت پیامبر(ص) و حکمت امام صادق(ع) نهفته است.

منابع 

۱. قرآن کریم

 ۲. تفسیر المیزان، تألیف علامه سید محمدحسین طباطبایی

 ۳. تفسیر نمونه، تألیف آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی

۴. اصول کافی، تألیف شیخ کلینی

۵. بحارالانوار، تألیف علامه مجلسی

 ۶. سیره پیشوایان، تألیف استاد مهدی پیشوایی