بدون شک زن مسلمان امروز در موقعیتی ایستاده که سه جریان قدرتمند سنت‌های دینی و فرهنگی، مدرنیته با ارزش‌های سکولار و جهانی‌شدن با سرعت تغییرات اجتماعی او را احاطه کرده‌اند، البته این تقاطع، نه‌فقط چالش‌زا بلکه فرصت‌ساز نیز است و اگر درست تحلیل شود زن مسلمان تحصیل‌کرده، آگاه و مستقل امروزه همچنان با فشارهای اجتماعی برای ازدواج، فرزندآوری یا پوشش خاص مواجه می‌شود و آزادی انتخاب در جوامع اسلامی گاه با نگاه جمعی به وظیفه زن در تضاد قرار می‌گیرد.

 

در این میان شاهد بازنمایی تحریف‌شده در رسانه‌های جهانی از زن مسلمان هستیم که اغلب یا قربانی نشان داده می‌شود یا نماد مقاومت افراطی، در حالی‌که واقعیت بسیار پیچیده‌تر و انسانی‌تر است که این تصویرسازی‌ها بر اعتماد به‌ نفس، تعاملات بین فرهنگی و حتی سیاست‌گذاری‌ها تأثیر می‌گذارند. علاوه بر این بسیاری از زنان مسلمان با نقش‌های سنتی مانند مادری یا خانه‌داری احساس بی‌معنایی می‌کنند، نه به‌خاطر بی‌ارزشی این نقش‌ها، بلکه به‌خاطر نبود گفت‌وگوی عمیق درباره ارزش و معنای آن‌ها در عصر جدید و از این‌رو شاید نیاز به بازتعریف این نقش‌ها با زبان امروز و از منظر دینی وجود داشته باشد. علاوه بر این زن مسلمان باید فرزندی تربیت کند که هم ریشه‌دار در ایمان باشد و هم توانمند در دنیای مدرن و این دوگانگی گاه باعث سردرگمی در سبک تربیتی، انتخاب مدرسه، یا حتی نوع گفت‌وگو با فرزند می‌شود. لذا به‌منظور «شناسایی چالش‌های زن مسلمان معاصر و راه‌های برون‌رفت از این چالش‌ها» خبرنگار ایکنای خراسان‌رضوی، گفت‌وگویی با سارا کامرانی، پژوهشگر مطالعات زنان انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم؛

 

 

زن امروز با مجموعه‌ای از چالش‌های پیچیده و چندوجهی مواجه است که ریشه در تحولات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دارد. در واقع یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها تلاش برای حفظ هویت دینی و فرهنگی همزمان در مواجهه با روندهای مدرن و جهانی‌شدن است. در واقع زن مسلمان تلاش می‌کند ارزش‌های سنتی خود را که مبتنی بر آموزه‌های دینی و فرهنگی است حفظ کند و در عین‌ حال زندگی خود را که در جوامع مدرن و تکنولوژیک گاه در تعارض با این ارزش‌ها قرار می‌گیرد بتواند مدیریت کند. این تعارض می‌تواند موجب ایجاد یک بحران هویتی _ روانی شود.

 

چالش دیگری که زن مسلمان با آن روبه‌روست محدودیت‌هایی است که در برخی از کشورها به واسطه قوانین نابرابر یا نگرش‌های اجتماعی نسبت به نقش و جایگاه زن وجود دارد، این محدودیت‌ها می‌تواند در حوزه‌هایی مثل آموزش، اشتغال، مشارکت سیاسی و حقوق مدنی باشد که مانع از حضور فعال و برابر زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی می‌شود.

 

البته در سال‌های اخیر تحولات عظیمی در حوزه زنان در زمینه حضور اجتماعی و مشارکت‌های سیاسی آنها داشته‌ایم، اما باز هم تبعیض‌های جنسیتی و فرهنگی را نمی‌توان منکر شد که خود مانع و سد راه پیشرفت زنان است. از سوی دیگر زن مسلمان با یک سری کلیشه‌های منفی و دیدگاه‌های تحریف‌شده‌ای مواجه است که عمدتاً ناشی از تعصبات و سوء تفاهمات فرهنگی است و الزاماً ربطی به دین ندارد و این کلیشه‌ها اغلب در رسانه‌های جهانی ترویج و به آن دامن زده می‌شود و این امر سبب ارائه تصویری محدود و غیرواقعی از زن مسلمان می‌شود. چنین نگرش‌هایی علاوه بر تضعیف جایگاه زن مسلمان در جوامع آنها به محدودیت‌های روانی و اجتماعی آنها هم دامن می‌زند. نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد مسئله خشونت و تبعیض جنسیتی است که یکی از چالش‌های اساسی زنان هست و لزوماً مربوط به آنها در جوامع مسلمان نمی‌شود، اما یکی از چالش‌های اساسی در جامعه محسوب می‌شود، البته در برخی مناطق، به دلیل محدودیت‌های اجتماعی و عدم‌حمایت‌های قانونی، برخی چالش‌های پیش‌روی زنان پررنگ‌تر است.

 

 

اما به جرئت می‌توان گفت زن مسلمان معاصر، اکنون در یک تقاطع تاریخی قرار گرفته است، جایی که باید همزمان هویت دینی _ فرهنگی خود را حفظ کند، فرصت‌ها و تهدیدهای دنیای مدرن و جهانی‌شدن را هم بپذیرد و آن‌را هم مدیریت کند که این امر نیازمند فهم عمیق‌تر از حمایت‌های اجتماعی و تغییر نگرش‌ها در سطوح مختلف جامعه است، یعنی ما انگشت اشاره را فقط به سمت حاکمیت و مجامع علمی و مجامع قانونی نمی‌توانیم بگیریم، بلکه نیازمند یک حمایت همه‌جانبه از خود زنان به بالاست و همه باید این فضا را ایجاد کنند تا به فهم مشترکی نسبت به خواسته‌ها و هویت زنان داشته باشند.

 

البته این تغییر نگرش‌ها در سطوح مختلف باید روی کمتر این مسئله را در جوامع می‌بینیم، هر چند درگیر سوء تفاهم‌هایی هست. از این‌‌رو نسل قدیم هم باید با دغدغه‌ها و خواسته‌های روز زن معاصر آشنا شود که این نیازمند گفت‌وگوی فرهنگی میان جوامع مختلف بین نسلی هستند تا بتوانند با درک بهتر و پذیرش‌های بهتری رویکردهای متنوع درباره زنان را بررسی کنند.

 

تلفیق فقه پویا، تغییر نگرش اجتماعی و گفت‌وگوی بین نسلی می‌تواند به شکستن سدهای سنتی و ارتقای جایگاه زن مسلمان کمک کند و مسیر حرکت به سمت جامعه برابرتر و عادلانه‌تر را هموارتر کند و درواقع فقه پویا و ذهنیت اجتماعی افراد باهم تنیده شده‌اند که باید با هم حرکت کرده و جلو بروند، علاوه بر این بازتعریف هویت دینی به شیوه نوین ضروری است و می‌تواند به‌عنوان پلی بین سنت و فرهنگ باشد، زیرا ما فرهنگی غنی داریم که باید با کار رسانه‌ای قوی آن را ارائه کنیم.

 

هویت دینی ما محدود به چهار دهه عمر انقلاب اسلامی نیست، بلکه هویت دینی و فرهنگی به هم گره‌خورده و وظیفه لایه نخبگانی، پژوهشگران و... است که با ارائه تفسیرهای متنوع از متون دینی می‌توانند نشان دهند که متون دینی با ارزش قابل‌ جمع است و تعارضات ناشی از تفاسیر، اشتباه و برداشت‌های سنتی است، از این‌‌رو برای حل تعارضات پیش‌روی زن مسلمان معاصر نیاز به بازنگری و اصلاح قوانین حمایتی از زنان است که خود به حمایت‌های روان‌شناختی و ترویج الگوهای زن مسلمان نیاز دارد. ترکیب این راهکارها با تأکید بر پویایی فقه و تغییر نگرش اجتماعی می‌تواند به‌تدریج تعارضات را کاهش دهد و زمینه ارتقای جایگاه زن مسلمان در جامعه را فراهم کند.