کیومرث یزدان‌پناه، استاد ژئوپلتیک دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره ضرورت خروج از وضعیت موجود و غلبه بر بحران‌ها گفت: با توجه به شرایط خاص کشور، شتاب ایران برای مدیریت وضعیت موجود و خروج از بحران باید افزایش یابد و تلاش‌ها با ابتکار عمل سریع و موثر همراه شود. سفر رئیس‌جمهور به نیویورک نباید تنها یک سخنرانی یا ژست حق‌طلبانه باشد، بلکه باید متفاوت از سفرهای سه دهه گذشته، صدای رسای ملت ایران را به جهانیان منتقل کند و برنامه‌های آن به گونه‌ای طراحی شود که خروجی ملموس داشته باشد.
وی تصریح کرد: گرچه نشست سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل عمدتاً یک گردهمایی جهانی با آلبوم خاطرات خود است و معمولاً ره‌آورد عملی برای حل مشکلات ملت‌ها ندارد و صداها در آن به خوبی شنیده نمی‌شود، با این حال این مجمع می‌تواند فرصتی مناسب برای شنیده شدن صدای متفاوت ایران و حتی باز شدن برخی گره‌های موجود در شرایط فعلی کشور باشد.
استاد ژئوپلیتیک دانشگاه تهران همچنین با اشاره به شرایط جهانی گفت: واقعیت این است که در وضعیتی که سایه سنگین نظام سلسله‌مراتبی، نظام اطلاعات هوشمند و قدرت نظامی بر جهان حاکم است، محیط مناسبی برای حل مشکلات و جلوگیری از فوران گسل‌های ژئوپلیتیک ایران فراهم نیست.
وی افزود: این وضعیت ایجاب می‌کند که در سازمان ملل، برای رئیس‌جمهور کشورمان ملاقات‌هایی برنامه‌ریزی شود که در مجموع خروجی ملموس و واقعی برای کشور داشته باشد و از ملاقات‌های فرمایشی و نمایشی پرهیز شود. بنابراین اگر تمرکز بر دستاوردها باشد، نشست‌های مجمع عمومی سازمان ملل باید نتایج قابل توجهی برای ایران به دنبال داشته باشد.
توجه ویژه دولت به نابسامانی‌های داخلی
استاد ژئوپلتیک دانشگاه تهران تأکید کرد: در کنار این رویکرد دیپلماتیک متفاوت، دولت باید توجه ویژه‌ای به سامان دادن نابسامانی‌های داخلی در عرصه‌های مختلف داشته باشد؛ چرا که درگیر کردن تمام توان دولت در امور خارجی، خطری پنهان به حساب می‌آید و سبک و سیاق سیاست خارجی کنونی نیز نشانه‌ای از خروج از بحران ارائه نمی‌کند.
وی در ادامه با بیان اینکه دست ایران برای هرگونه رفتار پیشدستانه و اقدامات ابتکاری بسته شده است، تأکید کرد: در چنین شرایطی شایسته است دولت تمام توان خود را بر سه مسئله اساسی متمرکز کند.
یزدان‌پناه افزود: اول، بهره‌گیری از توان دلسوزان و وطن‌دوستانی است که هدف اصلی‌شان نجات کشور از وضعیت کنونی است. تجربه نشان داده نیروهای فعال فعلی برای بحران‌زدایی کافی نیستند و جامعه نیز نسبت به اقدامات و رفتارهای تکراری ذهنیت مثبتی ندارد؛ از این رو نیاز به یک پالایش ملی احساس می‌شود.
وی ادامه داد: دوم، بازگشت به اولویت‌های ملی و درک درست آنهاست که متأسفانه در این زمینه برنامه خاصی وجود ندارد و دولت همچنان تحت تأثیر سایه‌های سنگین مدیریتی قرار دارد.
استاد ژئوپلیتیک دانشگاه تهران همچنین با اشاره به سردرگمی در تصمیم‌گیری‌ها گفت: این موضوع در شتاب‌زدگی گفتمانی رئیس‌جمهور کاملاً مشهود است.
وی افزود: سومین مسئله، نجات دولت از اسارت فکری و تئوریک مدیران است، چرا که هر روز یک گفتمان متفاوت از زبان مسئولان ارشد اجرایی شنیده می‌شود. دولت در هر دو عرصه داخلی و خارجی باید افراد ناکارآمد را کنار بگذارد. این دولت اگر حتی چشم بر هم بزند، زمانش به سرعت پایان می‌یابد؛ همانگونه که پانزده ماه گذشته به سرعت برق و باد گذشت و حوادث و بلایا نیز به همان سرعت نازل می‌شوند.
یزدان‌پناه با انتقاد از اولویت‌های دولت در سفرهای خارجی گفت: با وجود مشکلات بی‌شمار در کشور، دولتمردان ایران بیش از هر کشور دیگری به سفرهای خارجی می‌روند اما متأسفانه تصمیمات راهگشا گرفته نمی‌شود و این سفرها آورده چندانی ندارد.
ستون ملی به ستوه ملی تبدیل نشود
وی افزود: با در نظر گرفتن این مسائل، سفر به سازمان ملل و ارائه صدها سخنرانی و نظریه، هیچ یک از مشکلات کشور را حل نخواهد کرد. دولت و شخص رئیس‌جمهور باید مراقب باشند ستون ملی را به ستوه ملی تبدیل نکنند، هرچند وضع موجود صرفاً ناشی از عملکرد دولت‌ها نیست و نقش سایر نهادهای قدرت نیز بسیار پررنگ و اثرگذار است.
یزدان‌پناه تصریح کرد: با توجه به چالش‌های موجود، فعال شدن مکانیسم ماشه یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات پیش روی کشور است. متأسفانه برخی تلاش می‌کنند آن را کم‌اهمیت جلوه داده و همانند بسیاری از اتفاقات گذشته آن را عادی نشان دهند اما هر عقل سلیمی می‌داند در صورت اجرایی شدن مفاد مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها، در بازه زمانی کوتاه، اقتصاد ایران بیش از هر زمان دیگری شکننده خواهد شد.
وی تأکید کرد: ضروری است که همه نهادهای مسئول ضمن رعایت مصالح اولیه ملی، متوجه مخاطرات کنونی باشند و شرایط را برای خروج از بن‌بست‌ها فراهم کنند.
یزدان‌پناه درباره عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای گفت: عضویت و روابط مطلوب با اعضای این نهاد خوب است اما دلخوش کردن صددرصد به نهادی که هنوز پایه و اساس محکمی ندارد، خودفریبی ناشیانه‌ای است که بعداً نمی‌توان بابت آن پاسخگو بود.
استاد ژئوپلیتیک دانشگاه تهران افزود: ایران باید با تغییر اساسی در گفتمان و راهبردهای سیاست خارجی، استمرار وضع موجود را مسدود کند و بر اساس باورهای واقع‌بینانه، از این مسیر سخت، دشوار و پرهزینه عبور کند تا دیگر شاهد اثرات منفی آن در سطوح داخلی و بین‌المللی نباشد. پذیرش دردها، پوست‌اندازی و اعمال تغییرات مؤثر می‌تواند زمینه را برای دور کردن کشور از مخاطرات فعلی و سپس بهبود شرایط فراهم کند.
یزدان‌پناه ادامه داد: دولت چهاردهم که با گفتمان متفاوت نسبت به رقبا روی کار آمده، در ۱۵ ماه اخیر نتوانسته رضایت عمومی را به دست آورد و اگر در فرصت باقی‌مانده اقداماتی مؤثر انجام ندهد، شرایط کشور بدتر خواهد شد و گسل‌های فعال در عرصه‌های مختلف، کشور را مستعد هرگونه حادثه‌ای خواهد ساخت.
وی تأکید کرد: انتظار می‌رود در فرصت محدود پیش‌رو، اقدامات بازدارنده برای جلوگیری از مکانیسم ماشه و دیگر موضوعات بین‌المللی، از جمله ممانعت از بازگشت تحریم‌ها، به جد دنبال شود. شرایط اورژانسی امروز برای همگان محسوس است و تیم‌های دیپلماسی باید با جدیت کامل برای رفع مشکلات، از جمله به تعویق انداختن مکانیسم ماشه، تحرک داشته باشند.
یزدان‌پناه در پایان اظهار کرد: برای تحقق این اهداف مهم، ایران باید امتیازاتی بدهد تا امتیازاتی حیاتی به دست آورد و تحرکات دیپلماسی پیش رو باید با جدیت، سرعت، دقت، جسارت و شجاعت دنبال شود.