بحث امت‌محوری و تعارض با اصول و تعلقات ملی و وطنی از دیرباز مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است و هرکدام از افراد بنا به سلایق و اهداف خود در جهت یکی از این موضوعات گام برداشتند و این به معنای یکی از این دو بر دیگری است؛ لازم به ذکر است که برخی اندیشمندان نیز بر این باورند که این دو موضوع با هم منافاتی ندارند و برعکس همدیگر را تکمیل می‌کنند. این نگاه بعد از انقلاب اسلامی تشدید شد و مدافعان این نظریه بر این باورند که خداوند رمز برتری را در قرآن کریم تقوا معرفی نموده است و همچنین عشق به وطن و فرهنگ ملی نمی‌تواند تاثیری در این که تمام فرهنگ‌ها با حفظ اصول مشخصی می‌توانند بخشی از امت واحده اسلامی باشند و برای هم نقش تکمیل‌کنندگی داشته باشند؛ با این وجود هنوز در ذهن بسیاری از افراد این پرسش مطرح است که آیا فرهنگ ملی با بحث امت‌محوری قبل جمع است یا خیر؟
در همین خصوص، خبرنگار ایکنای خراسان رضوی، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد‌علی فیض‌آبادی، کارشناس دینی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم؛
ایکنا - مفهوم امت در قرآن و منابع دینی چه جایگاهی دارد و چگونه با تعلق ملی قابل جمع است؟
در قرآن کریم، واژه امت در معنای جامعه آمده است. همچنین کلمه قوم نیز در همین معنا آمده است. اصولا وقتی به معنای جامعه در قرآن می‌پردازیم، منظور گروه‌‌های اجتماعی است که با یکدیگر زندگی می‌کنند. این همچنین به معنای گروه‌هایی است که دارای معیار‌های ارزشی و الهی هستند؛ مثلا حضرت ابراهیم(ع)، امت حضرت موسی(ع) و امت حضرت عیسی(ع). در رده‌بندی‌هایی که در جامعه اسلامی انجام می‌گیرد، کوچک‌ترین نهاد اجتماعی نهاد خانواده است. نهاد بالاتر از آن نهاد قوم و خویشی است که در قرآن به شکل «المودة فی القربی» و یا «وَأَنذِرْ عَشِيرَتَكَ» و... آمده است. نهاد بالاتر از این نهادها، همان نهاد اجتماعی است. نهاد بعدی جامعه اسلامی و آخرین نهاد، جامعه جهانی است. این رده‌بندی‌ها از نظر جامعه‌شناسی در تمام زمان‌ها بوده است و اکنون نیز وجود دارد؛ امت در زمینه قابل جمع بودن مفهوم امت با تعلق ملی باید گفت که مقام معظم رهبری در این زمینه فرموده‌اند که ما یک بحث اسلام داریم و یک بحث کشور اما امروز اسلام منطبق بر ایران است یعنی وقتی از بحث ایران صحبت می‌کنیم در اصل به همان مبحث دین پرداخته‌‌ایم؛ لذا این تعلق ملی و وطن‌پرستی در جامعه ما با مسئله اسلام یکی شده است. البته بحث تعلق ملی هم در قرآن کریم وجود دارد. هر شخصی در هر جای دنیا زندگی کند تعلق‌خاطری به وطن خویش دارد و این دو هیچ‌گاه با هم منافاتی ندارند. در صورتی که میان تعلق ملی و مسئله دینی تعارضی به وجود بیاید، قطعا مسئله اسلام اولویت دارد.
ایکنا - آیا قرآن و منابع دینی با مرزهای جغرافیایی و تعلقات قومی تعارض دارد یا آن‌ها را به رسمیت می‌شناسد؟
از سویی در برخی از احادیث از «حُبُّ الوَطَنِ مِنَ الْایمانِ» سخن گفته می‌شود و از سویی دیگر اصل بر تساوی همه انسان‌ها و امت بودن و مفاهیم ضد نژادپرستانه اشاره می‌شود؛ این موارد چگونه با هم قابل جمع است؟ قرآن قطعا مرزهای جغرافیایی را به رسمیت می‌شناسد؛ به عنوان مثال در داستان حضرت سلیمان(ع) ایشان هدهد را با نامه می‌فرستد و بعد بلقیس برای ایشان نامه می‌فرستد. ایشان بلقیس را به اسلام دعوت می‌کنند و این مسئله نشان‌دهنده حرمت گذاشتن حضرت سلیمان(ع) به رهبر یک جامعه یعنی بلقیی و کشور دیگر است. البته در قسمت‌های دیگر قرآن کریم نیز مثل سوره مبارکه «روم» خداوند می‌فرماید: «غلبت الروم» که به معنای شکست روم از ایران است. بعد از این شکست مسلمانان ناراحت شدند و به این دلیل بود که نامه پیامبر(ص) را خسروپرویز پاره کرده بود. خداوند متعال وعده داد که در آینده روم پیروز خواهد شد و شما خوشحال خواهید شد؛ پس بحث کشورهای مختلف روم و ایران در قرآن کریم به رسمیت شناخته می‌شود و عشق به وطن و بحث امت‌محوری هیچ تعارضی با هم ندارند. البته در قرآن تقوا عامل برتری دانسته شده است و هیچ قومی بر قوم دیگر برتری ندارد.
ایکنا - نقش زبان، فرهنگ و تمدن ملی در ساخت امت اسلامی از دیدگاه قرآن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در جهان فرهنگ‌های متعددی داریم. در زمان ظهور اسلام نیز فرهنگ‌های مختلفی در جامعه وجود داشت. اسلام فرهنگ‌های خلاف توحید را قلع و قمع کرد و از میان برداشت مثلا اسلام به شدت با دخترکشی مبارزه کرد و جلوی آن را گرفت. فرهنگ دیگری به نام «ظهار» که منجر به رهاکردن زنان توسط شوهران می‌شد؛ اسلام این فرهنگ را نیز ریشه‌کن نمود. برخی فرهنگ‌های دیگر در زمان اسلام وجود داشت که مورد تأیید قرار گرفتند مثلا طواف بر دور خانه کعبه در آن زمان هفت دور بود که اسلام آن را تأیید کرد. اسلام با فرهنگ‌هایی که موافق اصولش باشند و تضادی با هم نداشته باشند، مشکلی ندارد. درباره بحث زبان نیز باید گفت از آن جا که زبان وسیله انتقال افکار است، نقش مهمی در انتقال مفاهیم اسلامی می‌تواند داشته باشد. در زمینه تمدن ملی اگر کسی خود را وطن‌پرست بداند و زیر یوغ دشمن برود به این کار وطن‌پرستی اطلاق نمی‌شود. دین در اینجا محور است و می‌تواند باعث ارتقای جامعه بشود. رهبری نیز در این زمینه فرموده‌اند که انقلاب ما اسلامی بود. دولت و جامعه ما نیز باید اسلامی شود تا بتوانیم تمدن اسلامی تشکیل دهیم و این یعنی تمام این مفاهیم در راستای هم حرکت می‌کنند.