به گزارش ایکنا از اصفهان، آیت‌الله‌العظمی مظاهری در پیامی به همایش بزرگداشت علامه محقق نائینی که امروز، دوم مهرماه در مدرسه علمیه صدر بازار اصفهان برگزار شد، آورده است:
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم
قال الله سُبحانه و تَعالی: «إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ إِنَّ اللَّهَ عَزيزٌ غَفُورٌ»
برگزاری این همایش که به نام نامی یکی از مفاخر بزرگ تاریخ تشیع و ایران معاصر، یعنی حضرت علامه محقق، استاد الفقهاء و المجتهدین، فقیه نزیه و اصولی مدقق، میرزای نائینی(اعلی الله مقامه الشریف) اجرا می‌شود، فرصت و زمینه مناسبی است تا اولاً، افکار و آرای این عالم متفکر مورد توجه و بررسی واقع شود و ثانیاً، از زندگی پر برکت و سیره معنوی این فقیه پارسا و متقی، درسآموزی شود.
در این مجال کوتاه، به اختصار، سه بعد مهم از ابعاد درخشان شخصیتی محقق نائینی(قدس سره) را که هر سه، واجد درس‌های با اهمیتی برای عموم حوزویان است، مورد اشاره و تأکید قرار می‌دهم و از شما میهمانان عزیز شرکت‌کننده در این نشست گرامی و از سایر طلاب و روحانیون، خصوصاً اساتید و مدرسان محترم حوزههای علمیه تقاضا می‌کنم که سیره روشن و استوار علمی و عملی این شخصیت والامقام را مورد مداقه جدی قرار دهند و به این طریقه و روش تأسی کنند و بدانند که بقا و استمرار حوزههای علمیه در گرو استدامه همین سیره‌های نورانی اساطین و اعلام بزرگی است که در طول قرون متمادی بعد از غیبت کبرا تا به امروز، گرمی‌بخش حوزههای علمیه تشیع و حافظ مکتب و معارف حیات‌بخش ائمه هدی(علیهم‌السلام) بودهاند. سلام و درود و رحمت واسعه حق‌تعالی بر ارواح مطهر یکایک آنان باد.
اولین بعد شخصیتی محقق نائینی(رضوان الله علیه)، بعد علمی و ویژگی اندیشه‌گی این علامه متضلع است. ایشان که از دوران کودکی، با عنایات الهی، از نبوغ و استعداد درخشانی برخوردار بود تا بدانجا که در نائین و در مراحل اولیه تحصیل، علمای وقت و اساتید وی از قوه فهم و ذکاء و حافظه او شگفت‌زده بودهاند، در دوره نوجوانی به حوزه علمیه اصفهان که در آن عصر، مهم‌ترین حوزه علمی ایران بهشمار می‌آمده است، هجرت کرد و بیش از ۱۰ سال در این حوزه کهن و در نزد اساتید بزرگ آن دوره، خصوصاً حضرت میرزا ابوالمعالی کلباسی(قدس سره)، نزدیک ۱۰ سال و حضرت شیخ محمدباقر نجفی اصفهانی(طاب الله ثراه) که در آن زمان زعیم حوزه علمیه اصفهان بودهاند، به مدت پنج سال و نیز فرزند برومند و البته کمتر شناخته‌شده ایشان، حضرت شیخ محمدحسین اصفهانی مسجدشاهی(اعلی الله مقامه) که در تمام مدت حضور در اصفهان، مربی و مرشد محقق نائینی در علم و عمل بوده است، به بهترین وجه، تحصیل و استفاده علمی کرد و در همین دوران به یک عالم مجتهد و فقیه جوان تبدیل شد و از این رو باید محقق نائینی(قدس سره) را یکی از مفاخر برجسته حوزه علمیه اصفهان بهشمار آوریم.
پس از این دوره، ایشان حوزه علمیه اصفهان را به مقصد سامرا و درک محضر علمی حضرت میرزای بزرگ شیرازی(رضوان الله تعالی علیه) که محور علمی آن عصر در عتبات عالیات بودهاند، ترک کرد تا میراث علمی حضرت شیخ انصاری(قدس سره) را از این شاگرد برجسته آن شیخ اعظم دریافت و تحصیل کند و به شهادت بزرگان آن دوره، این فقیه جوان تازه‌وارد، مطمح انظار و مورد توجه همگان و خصوصاً محل عنایت خاص میرزای شیرازی(قدس سره) قرار گرفت و در طول نزدیک ۱۰ سال، همواره از خصیصان آن مرد بزرگ و دارای جایگاه برجسته‌ای در حوزه علمیه سامرا بود و بعد از این دوره، محقق نائینی در کسوت عالمی پخته و معروف، به نجف اشرف مشرف شد و در آن حوزه با عظمت، رحل اقامت افکند و در زمره خواص اصحاب نزدیک حضرت آخوند خراسانی(اعلی الله مقامه الشریف) و عضو برجسته جلسات افتای ایشان قرار گرفت و خود نیز صاحب کرسی تدریس و تعلیم شد و تا پایان عمر با برکت خویش، شاگردان بسیاری تربیت کرد که در میان آنان مراجع تقلید عالی‌قدری پرورش یافته‌‌اند؛ اعاظمی نظیر حضرات آیات عظام سیدصدرالدین صدر، سیدمحمدتقی خوانساری، سیدمحسن حکیم، سیدابوالقاسم خوئی، سیدمحمدهادی میلانی، سیدمحمود شاهرودی که همگی مراجع تقلید ادوار اخیر بودهاند و بزرگان دیگری نظیر علامه طباطبایی و علامه امینی(قدس الله تعالی اسرارهم) از جمله تلامیذ برجسته محقق نائینی و پرورش‌‌یافتگان مکتب علمی این استاد عالیمقام بهشمار می‌‌آیند؛ چنانکه برخی از علمای بزرگ حوزه علمیه اصفهان در دوره قبل، همچون حضرات آیات خادمی، طیب و شمس‌‌آبادی(رضوان الله علیهم» نیز در محضر محقق نائینی(قدس سره) تلمذ کرده‌‌اند.
این، خلاصه‌‌ای گذرا از کارنامه و تاریخ علمی محقق نائینی است که البته بیان و بررسی اندیشه‌‌های او و ابتکارات علمی و فقهی او و نوآوری‌‌های وی در دانش اصول که باعث شده است تا ایشان را مجدّدِ علم اصول فقه شیعه بدانند، در این مجال ممکن نیست و هدف از ذکر نکاتی که گذشت، صرفاً تأکید بر درسآموزی از بعد علمی محقق نائینی و سخت‌‌کوشی ایشان در عرصه دانش و اهتمام والا در تعلیم و تعلم است. بقای حوزههای علمیه به تأسی طلاب و روحانیون جوان به این سیره روشن و استوار است و هرچه این طریقه و روش عالمانه در متن حوزههای علمیه تقویت شود، اعتلا و ارتقای حوزه‌‌ها، بهتر و بیشتر تضمین خواهد شد.
دومین بعد مهم از ابعاد شخصیتی محقق نائینی که متأسفانه ناشناخته مانده، بعد عملی و مقام والای معنوی و اخلاقی ایشان است. محقق نائینی علاوه بر اینکه محضر بزرگان اخلاق و معنویانی همچون حضرات ملافتحعلی سلطان‌‌آبادی و ملاحسینقلی همدانی(قدس سرهما) را درک کرده، خود نیز فقیهی نزیه و عالمی مهذب و شخصیتی معنوی بوده است و بسیاری از شاگردان ایشان، نمونه‌های متعددی از حالات عرفانی و معنوی محقق نائینی را گزارش کرده‌‌اند و مقام اخلاقی و منزلت پارسایی ایشان را به نیکی ستوده‌‌اند. اگرچه این بعد از شخصیت ایشان تحت‌الشعاع بعد علمی بوده، اما به هر صورت، درس بزرگ این ویژگی ممتاز محقق نائینی به عموم حوزویان، خصوصاً اساتید و مدرسان محترم حوزههای علمیه آن است که أولاً، «وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ يُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَليمٌ» و ثانياً، «إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً وَ يُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظيمِ» و ثالثاً، «إِنَّ الْحَسَنَ مِنْ كُلِّ أَحَدٍ حَسَنٌ وَ إِنَّهُ مِنْكَ أَحْسَنُ لِمَكَانِكَ مِنَّا.»
سومین بعد از ابعاد شخصیتی محقق نائینی(رضوان الله علیه)، اهتمام و توجه ایشان به مسائل سیاسی، اجتماعی مسلمانان و شیعیان، به‌‌ویژه جامعه شیعی ایران است که متکی به اندیشه‌‌ای عمیق در عرصه سیاست است. ایشان فقیهی مجاهد در قامت نظریه‌‌پردازی سیاسی است که کتاب مهم و معروف «تنبيه الامّة و تنزيه الملة» آن عالم سیاستمدار، نشانگر افکار و آرای ایشان در میدان سیاست و هدف اصلی این کتاب، نفی استبداد و اقامه دلیل بر مبرابودن ساحت دین از حاکمیت استبدادی و تأکید بر کرامت، آزادی و برابری انسان و حق مشارکت سیاسی ملت است و شخصیت بی‌‌بدیلی همچون حضرت آخوند خراسانی، این اثر را «اجل از تمجید» می‌‌داند.
محقق نائینی در میدان سیاست صرفاً نظریه‌‌پردازی نمی‌‌کرد، بلکه در مقام عمل نیز در قامت مرجع و فقیهی مجاهد، هم در نهضت تنباکو و هم در نهضت مشروطه، مشارکتی عالمانه داشت و بعد از آن نیز در زمان تهاجم قوای روسیه و انگلستان به ایران، با جمعی دیگر از علمای وقت، جنبشی ضد بیگانگان برپا کرد، چنانکه با آغاز جنگ جهانی اول و اشغال بخش وسیعی از خاک عراق به دست نیروهای بیگانه انگلستان، با همراهی سایر علما، به اعتراض و قیام دست زد و در نتیجه، به ایران تبعید شد و مدتی را در حوزه علمیه قم همراه مرحوم آیت‌الله‌العظمی آقای سیدابوالحسن اصفهانی(قدس سره)، در دوره حیات مرحوم مؤسس(رضوان الله علیه)، به بحث و درس گذراند و پس از یک سال به حوزه علمیه نجف اشرف مراجعت کرد.
این بعد از شخصیت محقق نائینی(قدس سره) نیز برای عموم روحانیون، خصوصاً کسانی که قصد ورود در عرصه سیاست را دارند، درس‌آموز است. ورود در میدان سیاست اولاً، نیازمند آگاهی علمی و دانش نظری است تا شخص بتواند در این عرصه پیچیده، آنچه را حق است، به‌درستی تشخیص دهد و در طوفان‌ها و جزر و مدهای سیاسی، حیرت‌زده و گمراه نشود و ثانیاً، در این میدان باید خود را آماده مجاهدت و عمل و فعالیت کند و این نیز قطعاً نیازمند شجاعت، بصیرت، صبر و تحمل و بردباری بر مصائب و مشکلات است و چنانکه امیرالمؤمنین(علیه افضل صلوات المصلین) فرموده‌اند: «وَ لَا يَحْمِلُ هَذَا الْعَلَمَ إِلَّا أَهْلُ الْبَصَرِ وَ الصَّبْرِ وَ الْعِلْمِ بِمَوَاضِعِ الْحَقِّ.»
این‌ها درس‌های محقق نائینی(قدس سره الشریف» برای امروز حوزههای علمیه است که باید با مداقه کامل مورد توجه واقع شود و اگر این همایش و سایر برنامه‌هایی که با عنوان کنگره بین‌المللی میرزای نائینی(قدس الله روحه) پیش‌‌بینی شده است، بتواند این درس‌ها را به نحو مناسب تبیین کند، به هدف خود دست یافته است.
از همه متصدیان و دست‌اندرکاران این کنگره در حوزه علمیه قم و نیز از متصدیان این نشست در حوزه علمیه اصفهان و همچنین از همه شما میهمانان گرامی تقدیر و تشکر می‌کنم و از خداوند تعالی، علو درجات حضرت محقق نائینی(اعلی الله درجته و کلمته) را مسئلت می‌کنم و امیدوارم توفیق درسآموزی از سیره و زندگی پربار این فقیه عالیمقام را داشته باشیم. ان‌شاءالله‌تعالی.
و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته.
حسين المظاهرى
۳۰ ربیع‌المولود ۱۴۴۷
اول مهر ۱۴۰۴»