در کارنامه درخشان تاریخ هر ملتی، برگ‌هایی زرین وجود دارد که نه تنها یادآور گذشته‌ای پرشرافت است، بلکه چراغ راه آینده و نقشه راه بقا و عظمت آن ملت به شمار می‌رود.
برای ایران عزیز ما، دفاع مقدس هشت ساله، چنین جایگاهی دارد؛ حماسه‌ای که در آن، خاک با عرفان درآمیخت و خون، ملتی را آبیاری کرد تا درخت استقلال و آزادی‌اش بارورتر شود.
این رویداد عظیم، تنها یک نبرد برای حفظ مرزهای جغرافیایی نبود، بلکه «جهاد اکبری» برای صیانت از هویت ملی، دینی و انسانی بود؛ اما زیبایی و عظمت حماسه دفاع مقدس و مقاومت در این است که منحصر به یک برهه تاریخی خاص نشد و همچون رودی جاری، در بستر زمان ادامه یافت تا اثبات کند که روح ایثار و همبستگی در کالبد این ملت، جاودانه است.
تجلی دوباره این روحیه را به شکلی باشکوه و مسحورکننده، در اتحاد کم‌نظیر ملت ایران و نیروهای مسلح در «دفاع مقدس 12 روزه» مشاهده کردیم؛ هنگامی که بار دیگر جهان شاهد بود چگونه ملتی یکپارچه، حول محور اقتدار ملی و عزمی راسخ، از حریم کیان خود دفاع می‌کند.
درک صحیح از پدیده دفاع مقدس، مستلزم نگریستن به آن از منظر همه‌جانبه‌ای است. این پدیده، تمامی ابعاد وجودی انسان از جمله احساسات پرشور، هیجان، خردورزی، منطق، طرح‌ریزی، دوراندیشی و عمل سنجیده بر اساس برنامه را دربرمی‌گیرد. دفاع مقدس در حقیقت، تجلی‌گاه خردورزیِ ریشه‌دار در معنویت است.
اگرچه شور و حماسه‌ای که در جان رزمندگان می‌تپید، موتور محرکه این جهاد عظیم بود، اما هرگاه تنها از این جنبه احساسی سخن به میان آید، در واقع تصویری ناقص ارائه شده است. مفهوم اصلی و ماندگار دفاع مقدس، بر پایه‌های استوار عقلانیت، تدبیر و تصمیم‌گیری‌های سرنوشت‌ساز در سخت‌ترین شرایط میدان عمل استوار بود.
آنچه گنجینه بی‌کران معارف این دوره را قابل درک و انتقال می‌سازد، توجه به «عملکردها و دستاوردهای عینی» است؛ درس‌هایی که پایان‌ناپذیر هستند و در طول زمان می‌توان از آنها بهره برد.
نمونه عینی این عقلانیت حماسی را در شخصیت‌هایی مانند شهیدان حاجی‌زاده و تهرانی‌مقدم می‌توان مشاهده کرد که چگونه با تکیه بر علم و توکل، در زمانی که هیچ‌کس جرئت مقابله با رژیم صهیونی را نداشت، توانستند با قدرت موشکی، پاسخ تهاجمات آن را دهند.
این الگوهای عمل‌محور، برای نسل جوان امروز که خود شاهد صحنه‌های حماسی همان «دفاع مقدس 12 روزه» بود، بیش از هر زمان دیگری ملموس و الهام‌بخش شده است. اینجاست که ضرورت بازخوانی گذشته پرافتخار برای ترسیم آینده‌ای درخشان، بیش از پیش احساس می‌شود.
در این مسیر انتقال مفاهیم، نهادهای فرهنگی چون موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، نقشی بی‌بدیل و سرنوشت‌ساز ایفا می‌کنند. فعالیت این موزه فراتر از اقدامات روزمره و معمولی است.
یکی از فعالیت‌های محوری آن، خلق آثار و تولیداتی است که حول محور ایده‌ها و برنامه‌ریزی‌های مشخصی شکل می‌گیرد. در این نهاد، آثار و ابتکارات هنری، دارای روح و حق حیات هستند؛ چراکه با سرنوشت انسان‌ها ارتباط دارند. طرح‌ها و ایده‌های ارائه‌شده در اینجا، حتی با یک جمله، می‌توانند مسیر زندگی یک نوجوان یا جوان را دگرگون سازند.
موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس با درک این مأموریت خطیر، کوشیده تا ضمن پرهیز از انتقال پیچیده تمام مفاهیم دفاع مقدس به خردسالان، ارزش‌های بنیادینی مانند ایثار و ازخودگذشتگی را در قالب‌هایی هنرمندانه و تأثیرگذار به نسل جدید منتقل کند.
ایکنا با توجه به همین ابعاد گسترده، نقش حیاتی موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در تبیین این مفاهیم، همچنین ضرورت بهره‌گیری از نگاهی که بتواند توأمان شور و شعور دفاع مقدس را روایت کند، همزمان با ایام هفته دفاع مقدس به گفت‌وگو با سردار مهدی امیریان، مدیرعامل این موزه ملی پرداخته است. وی که خود از راویان و مجریان این عرصه است، می‌تواند از ظرفیت‌های بی‌نظیر این نهاد برای زنده نگاه داشتن شعله‌های حماسه‌ای سخن بگویند که دیروز در هشت سال و امروز در 12 روز، هویت ملی ما را بیمه کرده است.
هدف از این گفت‌وگو، واکاوی راه‌هایی است که بتوان عبرت‌های دیروز را به توانمندی‌های فردا تبدیل کرد و اطمینان یافت که حماسه دفاع مقدس، برای همیشه در تاروپود تاریخ این مرز و بوم جریان خواهد داشت.
ایکنا - طی دیداری که پیشتر با شما داشتم درباره دورنما، بلندا و چشم‌انداز فعالیت‌های موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس صحبت کردید و کلیدواژه شما این بود که «نگاه راهبردی موزه ملی انقلاب و دفاع مقدس و پیشانی‌نوشت فعالیت‌های این موزه به آینده است». با اتکا به همان سخنان و با توجه به قرار گرفتن در ایام هفته دفاع مقدس و ذکر این نکته که از سکانداری شما بر موزه شش ماه(از اسفند 1403) می‌گذرد، تا چه میزان موفق به انجام آن نگاه راهبردی شدید؟
ابتدا و پیش از هر چیز از این فرصت استفاده می‌کنم و هفته دفاع مقدس را به پیشکسوتان عرصه دفاع مقدس، رزمندگان، ایثارگران و ملت شریف و بزرگ ایران تبریک عرض می‌کنم.
هنگامی که صحبت از موزه می‌شود، بر حسب عادت این ذهنیت به وجود می‌آید که موزه جایی است که فقط درباره تاریخ صحبت می‌کند و در تاریخ حبس شده است؛ اما در موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، تعریف دیگری از موزه داریم و معتقدیم موزه تنها بیان گذشته نیست؛ بلکه با بیان گذشته و افتخارات آن، راهی برای آینده ترسیم می‌کنیم.
مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم فرمودند «برای اینکه بتوانیم آینده‌ای امیدوارانه ترسیم کنیم، باید گذشته پرافتخار خود را بشناسیم.» بی‌شک، دوران هشت‌ساله دفاع مقدس، قله نورانی و با عظمتی از تاریخ این کشور است. در موزه ملی، در واقع گذشته را بیان می‌کنیم؛ افتخارات، شجاعت‌ها، ایثارگری‌ها، معارف و دستاوردهای دفاع مقدس را برای نسل‌های آینده روایت می‌کنیم.
در موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس معتقدیم که برای آینده کار می‌کنیم؛ با ماندگارسازی و بیان گذشته پرافتخار، راه آینده را تبیین می‌کنیم.
بر همین اساس و مطابق با وظیفه ذاتی موزه ملی، در هفته دفاع مقدس، برنامه‌های متنوعی داریم. در موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، هم اقدامات تحت عنوان این موزه انجام می‌شود و هم فعالیت‌های حوزه دفاع مقدس در شهر و استان تهران، از طریق این موزه سامان می‌یابد. بنابراین، برنامه‌هایی هم در موزه ملی و هم در سطح شهر تهران و استان تهران داریم.
مجموعه برنامه‌های ما در هفته دفاع مقدس، برنامه‌های متنوعی است، اعم از رویدادهای مختلف. در موزه ملی باید رویدادمحور عمل کنیم و برنامه‌ها به گونه‌ای باشد که همه مردم بتوانند از آن استفاده کنند. در حوزه بازدید، اولویت ما نوجوانان و جوانان هستند. با سیر روایتی که داریم و راویان پیشکسوت و جوانی که در تالارها حضور دارند، بخشی از برنامه‌های ما رویدادمحور است.
بخشی دیگر در حوزه نمایشگاهی است که به هنرهای تجسمی مربوط می‌شود. در موزه ملی، «گالری دیجیتال» داریم که اتفاقی منحصر به فرد در کشور است و به تازگی رونمایی شده است. از طریق آن می‌توانیم بخش نمایشگاهی خود را هم به لحاظ تجسمی و هم به صورت مجازی ارائه دهیم.
علاوه بر این، شب‌های خاطره داریم که هر دو هفته یک‌بار برگزار می‌شود و در هفته دفاع مقدس، دو شب خاطره با حضور مردم خواهیم داشت. نمایشگاه‌های میدانی، پویش‌هایی مانند پویش «ایران، وطن من» و پویش «دست مریزاد» که در آن کودکان و نوجوانان از نیروهای مسلح و رزمندگان در آن اتفاق دوازده روزه تشکر می‌کنند، نیز برگزار می‌شود.
همزمان با رسانه‌ها نیز کارهای مشترک داریم؛ دو مستند در حوزه دفاع مقدس تولید کرده‌ایم که در هفته دفاع مقدس از رسانه پخش خواهد شد. همچنین، برنامه‌های موسیقی زنده، گروه‌های سرود در فضای بیرونی و میدانی موزه داریم. اولویت ما این است که مراسم را به فضای آزاد بیاوریم تا مردم بتوانند استفاده بیشتری ببرند و وحدت و همدلی نمادین‌تری شکل گیرد.
ایکنا - با توجه به تأکید شما مبنی بر اینکه روایت دفاع مقدس باید ترکیبی از «شور و احساس» و «شعور و عقلانیت» باشد، چه سازوکارها و قالب‌های روایی جدیدی می‌تواند این دوگانه مکمل را به‌گونه‌ای به نسل امروز منتقل کند که از افتادن در دام سطحی‌نگریِ مبتنی بر نگرش احساسی یا خشک و بی‌جانِ به شکل مطلق عقلانی جلوگیری شود؟ و موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس آیا برنامه‌ای متفاوت در این عرصه دارد؟
یکی از فعالیت‌های محوری ما در موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، خلق آثار و تولیداتی است که حول محور ایده‌ها و برنامه‌ریزی‌های مشخصی شکل می‌گیرد. پدیده دفاع مقدس، تمامی ابعاد وجودی انسان از جمله احساسات پرشور، هیجان، خردورزی، همچنین منطق، طرح‌ریزی، دوراندیشی و عمل براساس برنامه را دربرمی‌گیرد.
دفاع مقدس، تجلی‌گاه خردورزیِ ریشه‌دار در معنویت است و هرگاه تنها از جنبه احساسی و شورانگیز آن سخن به میان آمده، در واقع تصویر ناقصی ارائه شده است. در حقیقت، مفهوم اصلی دفاع مقدس، مبتنی بر عقلانیت و تدبیر است.
دفاع مقدس به معنای تصمیم‌گیری در سخت‌ترین شرایط میدان عمل است و آنچه گنجینه معارف این دوره را قابل درک می‌سازد، توجه به عملکردها و دستاوردهاست. به راستی که درس‌های دفاع مقدس پایان‌ناپذیر است و در طول زمان می‌توان از آن بهره برد.
نه تنها ما در داخل کشور، بلکه تمام جهانیان مشاهده کردند که نیروهای مسلح کشورمان در کنار همبستگی ملت ایران‌زمین در یک برهه 12 روزه، توان و عزم ملی را به نمایش گذاشتند. در دوران دفاع مقدس شاهد بودیم که شخصیت‌هایی مانند شهید حاجی‌زاده و شهید تهرانی‌مقدم چه اقداماتی برای کشور انجام دادند؛ یعنی در زمانی که هیچ کس جرئت نمی‌کرد به رژیم صهیونی پاسخ دهد، با قدرت موشکی به تهاجمات آن پاسخ قاطع دادیم.
امروز انتقال روایت دفاع مقدس به نسل جوان با اقبال بیشتری روبرو است، زیرا آنان شاهد رویدادهای آن 12 روز بودند. همچنین نیاز داریم جایگاه تاریخی خود در گذشته پرافتخارمان را به درستی بشناسیم تا بتوانیم نقشه راهی برای آینده ترسیم کنیم. دفاع مقدس دارای این ظرفیت است که مسیر زندگی افراد را دگرگون کند؛ به روشنی بیان شد که حتی یک جمله از یک راوی می‌تواند سرنوشت یک نوجوان یا جوان را تغییر دهد و این امری فوق‌العاده مهم است.
در موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، فعالیت‌ها به کارهای روزمره و معمولی محدود نمی‌شود؛ بلکه آثار و ابتکارات هنری دارای روح و حق حیات هستند. طرح‌ها و ایده‌ها این توانایی را دارند که سرنوشت یک انسان را متحول سازند. در فضای فرهنگی جامعه، با آینده و تقدیر انسان‌ها سروکار داریم و این موضوع، اهمیت مأموریت ما را نشان می‌دهد.
نمی‌توانیم تمام مفاهیم دفاع مقدس را به یک کودک خردسال بیاموزیم، اما قادریم ارزش‌هایی مانند ایثار و ازخودگذشتگی را به نسل جدید منتقل کنیم و موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در این زمینه، با تمام ظرفیت خود از هنرمندان و ایده‌پردازان این عرصه پشتیبانی خواهد کرد.
شهدا زنده و نزد پروردگار روزی‌خوار هستند. در این جهان، تنها کاری که برای ما ماندگار و جاودان می‌شود، خدمت به آرمان شهداست. شهدا مدیون کسی نمی‌مانند و اگر گامی در راه آنان برداشته شود، آنها ده‌ها گام به سوی شما برخواهند داشت.
ایکنا- براساس این دیدگاه که عامل مؤثر در الگوسازی برای نسل جوان، تمرکز بر عملکردهای عینی شخصیت‌های دفاع مقدس است، برای تغییر کانون توجه از صرفِ توصیف فضای کلی جنگ به روایتگری تصمیم‌های سرنوشت‌ساز و اقدامات مشخص در لحظات حساس، چه تغییراتی باید در محتوای تولیدی (مانند کتاب‌ها، مستندها و برنامه‌های موزه‌ای) ایجاد کرد و چگونه می‌توان این نگاه عمل‌محور را نهادینه ساخت؟
هنگامی که از دفاع مقدس صحبت می‌کنیم، اغلب احساسات شدید و حال‌وهوای پرشور به ذهن خطور می‌کند، اما این تمام قصه نیست. یک وجه دفاع مقدس، همان شور و حرارت و وجه دیگر آن، خردورزی و عقلانیت است.
در دفاع مقدس شاهد خردورزیِ آمیخته با معنویت بودیم؛ همان ترکیب شور و خردی که یاران امام حسین(ع) در واقعه کربلا داشتند. اگر تنها از شور بگوییم یا تنها بر عقلانیت تأکید کنیم، مسیر را اشتباه رفته‌ایم. باید این دو را در کنار یکدیگر مشاهده و روایت کرد.
زمانی که آن فرمانده شهید بیان داشت که باید به خود جرئت داد و استراتژی جنگ را دگرگون کرد، این نمونه‌ای ناب از عقلانیت بود. وقتی شهید تهرانی‌مقدم گفت که ضعیف‌ترین افراد کسانی هستند که برای انجام تکلیف، اول به دنبال امکانات می‌گردند، این نگرشی عقلانی و سرشار از ایمان بود.
شاید این پرسش مطرح شود که چرا شخصیت‌هایی مانند شهید سلیمانی، شهید تهرانی‌مقدم یا شهید حاجی‌زاده چنین محبوبیتی دارند، در حالی که بسیاری از ما آنها را تنها از طریق صفحه تلویزیون دیده‌ایم. دلیل این امر، آگاهی از اقدامات و فداکاری‌های آنان برای ملت است. در آن دفاع مقدس 12 روزه، همگان دیدند که تهرانی‌مقدم‌ها چه کردند. در روایتگری دفاع مقدس، کمتر به بخش «اقدامات و عملکردها» پرداخته شده است، در حالی که این بخش است که برای نسل جوان الهام‌بخش و الگوساز می‌شود؛ اینکه در لحظات حساس چه تصمیماتی گرفته شد.
حضرت امام خمینی(ره) با اتکا به رزمندگانی چون جهان‌آرا، حسن باقری و زین‌الدین، فرمان شکست حصر آبادان را صادر کرد. باید به گونه‌ای عمل کنیم که تکیه‌گاه رهبری جامعه باشیم؛ همان‌گونه که شهدا این نقش را ایفا کردند.
ایکنا ـ یکی از تأکیدات شما بهره‌گیری بیشتر از فضای پیرامونی موزه و همچنین «باغ کتاب» برای معرفی هرچه بهتر بود. حال با دو مؤلفه با شما همدل هستم. نخست، تأکید شما بر گروه مخاطبان نوجوان و جوان که آن حماسه‌سازی دوران هشت ساله را ندیده‌اند، اما تجربه به غایتِ بلندایِ دفاع مقدس 12 روزه را سپری کرده‌اند. دو دیگر؛ با توجه به اشاره شما به بیانیه گام دوم مقام معظم رهبری، از بیانیه ایشان درباره جهاد تبیین نیز وام می‌گیرم که تأکید داشتند با نسل امروز باید با زبان خودشان صحبت کرد، چراکه بینش، گویش، روش و نگرش آنها حتی با نسل پیشین به شکل تام و تمام تغییر یافته است. بنابراین، تغییر نوع گفتمان به تبیین روایت ما در حوزه دفاع مقدس می‌انجامد. درباره این دو موضوع، یعنی نوع روایت و تغییر لحنی که شما و همکارانتان در موزه برای نسل امروز به عنوان مخاطبان اصلی هدف‌گیری کرده‌اید و همچنین تغییر بنیادین و ماهوی که در روایت هنرهای تجسمی برای بازنمایی دوران دفاع مقدس نسبت به دهه‌های ۶۰ و ۷۰ داشته‌اید، توضیح بفرمایید؟
در حوزه مخاطب، اولویت را به کودک و نوجوان داده‌ایم و معتقدیم باید سناریوهای روایتگری ویژه این گروه سنی تولید و محتواسازی شود. برای گروه‌های مختلف سنی، با سطح درک و نگاه متفاوت، روایت‌های ویژه باید ارائه شود. این اولویت موزه در حوزه سناریونویسی و چینش محتوایی است.
هشت تالار دفاع مقدس در موزه ملی داریم. بیان این تالارها برای دانش‌آموزان و دانشجویان متفاوت با روایتی است که برای اقشار دیگر انجام می‌شود. برای مثال، در همین هفته دفاع مقدس، دو برنامه ویژه برای کودکان داریم که روایت برای کودکان تنها به صورت کلامی نیست. امسال در نمایشگاه کتاب، این تجربه را داشتیم که روایت شجاعت و ایثار را برای کودکان به همراه دست‌سازه‌هایی که آنان در حین شنیدن روایت می‌ساختند، انجام دادیم؛ یعنی آنچه می‌شنیدند، با دستان خود می‌ساختند و تجربه زیسته‌ای برایشان شکل می‌گرفت. این الهام‌گیری و الگوگیری از روایت ویژه کودکان، در هفته دفاع مقدس نیز مدنظر است.
در حوزه هنرهای تجسمی، در تالارهای هفت‌گانه، موزه مقاومت، «موزه زنان» که به زودی افتتاح می‌شود و برنامه‌ای که برای موزه تهران داریم، بخش قابل توجهی از موزه‌آرایی منحصر به آثار تجسمی است. بنابراین، ارتباط بسیار تنگاتنگ و نزدیکی با هنرمندان این عرصه داریم.
بخش قابل توجهی از سناریوی روایت ما توسط همین آثار تجسمی هدایت می‌شود. بر این اساس ارتباط بسیار نزدیکی با این هنرمندان داریم و آنها به شکل پیوسته به موزه مراجعه و در ارتباط با موزه‌آرایی و تجهیز محتوایی تالارها همکاری می‌کنند.
ایکنا - اجازه می‌خواهم ورودی درباره فصل دیگری از مؤلفه‌هایی که شما در مدیریت موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس بر آن تأکید دارید داشته باشم. بهره‌گیری از فضای مجازی، اعم از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی اختصاصی موزه، برای دادن ابعادی بین‌المللی و فرامرزی به روایت‌هایی که بر آن تأکید دارید مدنظر قرار گرفته است؟ می‌خواهم بدانم که در ذیل برگزاری پویش‌های هفته دفاع مقدس یا برنامه‌های این موزه در طول سال برای ترویج و تبیین فرهنگ دفاع مقدس، آیا بهره‌گیری از فضای مجازی برای روایت فرامرزی از مرزهای مقدس نظام جمهوری اسلامی ایران نیز در دستور کار شما و همکارانتان در موزه ملی است؟
بدون تردید همین‌گونه است! نخست می‌توانم به جرئت بگویم که ما هیچ برنامه‌ای در موزه ملی اجرا نمی‌کنیم، مگر اینکه پیوست رسانه‌ای داشته باشد. هنگامی که پیوست رسانه‌ای مطرح است، یکی از ابزارهای آن بدون تردید فضای مجازی است.
علاوه بر این، با توجه به کارکرد موزه ملی در بخش تالارها، راویانی داریم که به زبان‌های زنده دنیا مسلط هستند. بنابراین، هر تولیدی که در موزه ملی انجام می‌دهیم، به قطع در فضای مجازی نیز با ضریب انتشار بالا منتشر می‌شود و به غیر از زبان فارسی، به زبان‌های دیگر نیز منتشر خواهد شد.
این توجه به اهمیت رسانه و لزوم پیوست فرهنگی هر فعل و اقدامی در موزه، جزو اقدامات رویه‌ای ما در موزه ملی است و از آن کوتاه نمی‌آییم. اولویت ما این است که هر تولیدی داشته باشیم، باید با ابزار رسانه ضریب بخورد و به یقین نگاه بین‌المللی نیز به آن داریم. این جزو کارهایی است که به صورت روزمره در موزه ملی انجام می‌شود.
ایکنا: در پایان در قالب جمع‌بندی، اگر نکته تکمیلی، توصیه، تذکار یا منظری جدید دارید، بیان بفرمایید.
ملزم هستیم برای تاریخ و آینده این کشور کار کنیم. هر تلاشی که انجام می‌شود، برای آینده ایران است. ما خدمتگزار مردم ایران و به‌ویژه مردم تهران هستیم و از آنان دعوت می‌کنیم تا به موزه ملی بیایند تا در خدمت آنان باشیم.
گفت‌وگو از امین خرمی