تحریم‌های بین‌المللی تأثیرات عمیق و چندجانبه‌ای بر صنعت گردشگری کشور‌ها می‌گذارد. این تأثیرات می‌تواند صنعت گردشگری را که یکی از ارکان مهم اقتصادی و فرهنگی محسوب می‌شود، با چالش‌های جدی مواجه کند.
یکی از نخستین و ملموس‌ترین تأثیرات، ایجاد موانع سفر برای گردشگران خارجی است. تحریم‌های مالی معمولاً دسترسی به سیستم‌های پرداخت بین‌المللی را محدود یا غیرممکن می‌کند. این امر باعث می‌شود گردشگران نتوانند بلیت هواپیما، هتل یا تور‌های مسافرتی را به راحتی رزرو و پرداخت کنند. همچنین، فعال کردن کارت‌های اعتباری بین‌المللی در خاک کشورمان، اغلب با مشکل مواجه می‌شود که سفر را برای گردشگران بسیار دشوار و پرخطر می‌کند.
از سوی دیگر، صنعت هتلداری و خدمات گردشگری به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. محدودیت در واردات کالا‌ها و تجهیزات، از مواد غذایی با کیفیت تا ملزومات هتلداری و سیستم‌های الکترونیکی، کیفیت خدمات ارائه شده به گردشگران را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، شرکت‌های بزرگ بین‌المللی هتلداری و خدمات مسافرتی به دلیل ترس از نقض تحریم‌ها، اغلب همکاری با کشور‌های تحت تحریم را متوقف می‌کنند که این امر منجر به انزوای بیشتر این صنعت از استاندارد‌های جهانی می‌شود.
در بُعد کلان‌تر، تحریم‌ها به طور مستقیم بر اقتصاد گردشگری تأثیر می‌گذارند. کاهش شدید ورود گردشگران خارجی به معنای از دست رفتن درآمد ارزی قابل توجهی برای کشور است. این امر نه‌تنها بر درآمد دولت، بلکه بر معیشت هزاران نفر که در بخش‌های مرتبط مانند هتلداری، حمل و نقل، راهنمایان تور و صنایع دستی مشغول به کار هستند، تأثیر منفی می‌گذارد. رکود در این بخش می‌تواند منجر به بیکاری گسترده و ضربه زدن به بنیان‌های اقتصادی جامعه شود.
در نهایت، تحریم‌ها باعث ایجاد یک تصویر منفی و ناامن از کشور در رسانه‌های بین‌المللی می‌شوند. این «جنگ روایت» یکی از مهلک‌ترین تأثیرات تحریم بر گردشگری است. حتی اگر امکان سفر فیزیکی وجود داشته باشد، تبلیغات منفی و ایجاد حس ناامنی، انگیزه بسیاری از گردشگران بالقوه برای بازدید از کشور را از بین می‌برد. در نتیجه، کشور تحت تحریم، نه‌تنها از نظر اقتصادی، بلکه از نظر تبادل فرهنگی و تعامل سازنده با جهان نیز متحمل خسارات جبران‌ناپذیری می‌شود.
همانطور که کشورمان در بیش از چهار دهه تحت تحریم‌های ناجوانمردانه کشور‌های استعمارگر بوده است و اکنون که مکانیسم ماشه فعال شده است، به خوبی می‌داند و می‌تواند از دل تحریم‌ها و تهدیدها، فرصت‌های ارزنده و ارزشمند بسازد. خبرگزاری ایکنا در همین راستا با جواد قاسمی، مدیرعامل انجمن متخصصان گردشگری گفتوگو کرده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم.
ایکنا ـ با توجه به تحریم‌هایی که تاکنون شاهد بودیم و قطعاً بر گردشگری تأثیرگذار بوده، در شرایط فعلی که مکانیسم ماشه فعال شده است، چه اثری گذاشته یا حتی در آینده نزدیک شاهد آثار بیشتر آن خواهیم بود؟
در حوزه گردشگری، اصولاً سه بخش داریم؛ یک بخش داخلی که مردم کشورمان در ایران سفر می‌کنند، دوم بخش ورودی که افراد از سایر کشور‌ها به ایران می‌آیند و بخش سوم گردشگرانی است که از ایران به خارج از کشور سفر می‌کنند. ما در دو بخش اول و سوم چندان مشکل ساختاری نداریم و سفر‌های خارجی همچنان انجام می‌شود، اگرچه ممکن است مشکلات ارزی مقداری تأثیرگذار باشد، اما در بخش دوم، اغلب گردشگران به کشور‌هایی سفر می‌کنند که محدودیت‌های اجتماعی، فرهنگی یا سایر مسائل را نداشته باشند که البته در شرایط فعلی شاید ایران چندان آماده این کار نباشد. اما همه کشور‌ها اینطور نیستند، ما با یک سری از کشور‌ها مانند چین، روسیه و کشور‌های همسایه که در مسائل بین‌المللی مواضع مشابهی دارند، می‌توانیم مراودات گردشگری داشته باشیم.
علاوه بر این، در منطقه نیز تعاملات گردشگری با کشور‌های همسایه برقرار است، مثلاً زائرینی که برای زیارت به عراق یا عربستان می‌روند، این بخش نیز به قوت خود باقی است. اما اگر منتظر گردشگران اروپایی به آن معنای خاص باشیم، در آن بخش با محدودیت‌هایی مواجه هستیم که امیدواریم با بهتر شدن شرایط، آنها نیز که علاقه‌مند به دیدن کشور ما هستند، بتوانند سفر کنند؛ بنابراین در شرایط کنونی، یک راهبرد هوشمندانه، تمرکز بر جذب گردشگران از کشور‌هایی است که اشتراکات فرهنگی، سیاسی یا تاریخی با ایران دارند. بازار‌های بزرگی مانند چین و روسیه، یا کشور‌های منطقه مانند عراق و ترکیه، می‌توانند هدف اولیه باشند. برای این گروه‌ها، می‌توان بسته‌های گردشگری برای مثال، تور‌های تاریخی برای علاقه‌مندان چینی، تور‌های طبیعت‌گردی برای روس‌ها، یا تور‌های زیارتی-تجاری برای عراقی‌ها طراحی کرد. این امر نیازمند تبلیغات هدفمند، تسهیل روادید و ایجاد زیرساخت‌های پذیرایی همسو با علایق این گردشگران است. این رویکرد اگرچه در کوتاه‌مدت جایگزین گردشگران اروپایی نمی‌شود، اما می‌تواند پایه‌ای مستحکم برای حفظ و توسعه صنعت گردشگری در این شرایط باشد.
البته گردشگری خروجی ایرانیان را نباید صرفاً یک خروج سرمایه دید، بلکه می‌توان از آن به عنوان ابزاری برای تبلیغات و شبکه‌سازی بهره برد. هنگامی که ایرانیان به عنوان گردشگر به کشور‌های دیگر سفر می‌کنند، در واقع سفیران فرهنگی ایران هستند. تعامل مثبت و معرفی جاذبه‌های کشور خود به دیگر گردشگران یا فعالان صنعت گردشگری در مقصد، می‌تواند تصویری واقعی و جذاب از ایران ارائه دهد. علاوه بر این، آژانس‌های مسافرتی ایرانی که در زمینه تور‌های خروجی فعال هستند، می‌توانند با فعالیت‌های مشترک با آژانس‌های معتبر خارجی، زمینه را برای هدایت جریان گردشگران از آن کشور‌ها به ایران فراهم کنند، درواقع این امر یک همزیستی مسالمت‌آمیز بین دو بخش خروجی و ورودی ایجاد می‌کند.
ایکنا ـ چگونه می‌توان شرایط را برای ورود گردشگران مهیاتر کرد یا بر تبلیغات ایران‌هراسی در خارج از کشور غلبه کرد؟
مسلماً آماده‌سازی شرایط برای جذب گردشگر و مقابله با تبلیغات ایران‌هراسی، نیازمند یک برنامه‌ریزی نظام‌مند و مشارکت همه‌جانبه است. در این زمینه چند راهکار کلیدی می‌تواند مؤثر باشد، از جمله سرمایه‌گذاری بر زیرساخت‌ها و نیروی انسانی است. اکنون که فشار تحریم‌ها و مسائل ایران‌هراسی و ... وجود دارد، فرصت طلایی برای تقویت بنیان‌های داخلی است. این کار شامل ارتقای زیرساخت‌های فیزیکی مانند نوسازی و استانداردسازی شبکه حمل‌ونقل (هوایی، ریلی و جاده‌ای)، توسعه و به‌روزرسانی هتل‌ها و اقامتگاه‌ها، و بهبود امکانات در سایت‌های تاریخی و طبیعی است.
همچنین از این فرصت می‌توان برای آموزش نیروی انسانی متخصص بهره گرفت. آموزش گسترده و مدرن به راهنمایان تور به ویژه با تسلط بر زبان‌های خارجی و دانش تاریخی، کارکنان هتلداری، رانندگان و تمامی کسانی که مستقیماً با گردشگر در ارتباط هستند، لازم و ضروری است، البته این آموزش باید بر پایه خدمات‌دهی در سطح استاندارد‌های بین‌المللی باشد.
دیپلماسی عمومی و فرهنگی فعال نیز حائز اهمیت است. دستگاه‌های دیپلماتیک و نهاد‌های فرهنگی می‌توانند نقش مؤثری در اصلاح تصویر ایران ایفا کنند؛ از جمله تقویت انجمن‌های دوستی است، این انجمن‌ها که زیر نظر وزارت خارجه فعالیت می‌کنند، پل‌های ارتباطی با جامعه مدنی، روشنفکران و فعالان فرهنگی دیگر کشور‌ها هستند. حمایت از تبادلات فرهنگی، هنری و دانشگاهی از این مسیر، تصویری واقعی و پیچیده از ایران امروز ارائه می‌دهد. علاوه بر این، به‌کارگیری ظرفیت نهاد‌های مدنی و رسانه‌ها نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. همچنین، تولید محتوای جذاب، حرفه‌ای و چندزبانه (عکس، فیلم، مقاله) و توزیع آن از طریق پلتفرم‌های بین‌المللی برای نشان دادن ظرفیت‌های بکر گردشگری و زندگی روزمره مردم ایران ضروری است.
نقش محوری وزارت میراث فرهنگی و بخش خصوصی نیز باید مورد توجه قرار گیرد. این دو رکن باید به صورت هماهنگ و مکمل عمل کنند، درواقع وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی باید نقش راهبردی ایفا کند. این نقش شامل تدوین استاندارد‌های کیفی، تسهیل مقررات (مانند گسترش طرح ویزای فرودگاهی و لغو روادید برای کشور‌های بیشتر)، بازاریابی هوشمند در نمایشگاه‌های بین‌المللی و معرفی هدفمند ایران به عنوان مقصدی امن و جذاب است. همچنین دولت باید با ایجاد بستر‌های قانونی و اعطای تسهیلات، به بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در حوزه‌هایی مانند هتلسازی، راه‌اندازی آژانس‌های مسافرتی تخصصی و تولید صنایع دستی باکیفیت کمک کند. بخش خصوصی با خلاقیت و انعطاف‌پذیری خود می‌تواند بسته‌های سفر متنوع و جذابی طراحی کند.
در نهایت، غلبه بر چالش ایران‌هراسی و جذب گردشگر، نیازمند عزم ملی، صبر و برنامه‌ریزی بلندمدت است. با اجرای گام‌به‌گام این راهکار‌ها و نمایش عینی مهمان‌نوازی و غنای فرهنگی ایران، می‌توان به تدریج بر تبلیغات سوء غلبه کرد و جایگاه واقعی ایران را در نقشه گردشگری جهان بازتعریف کرد.
ایکنا ـ در نشست خبری که به مناسبت هفته گردشگری برگزار شد، یعنی زمانی که هنوز مکانیزم ماشه فعال نشده بود، تأکید اصلی مدیران گردشگری، بر تقویت گردشگری داخلی و گردشگری سلامت بود، دیدگاه شما در این زمینه چیست؟
ایران دارای مزیت رقابتی کم‌نظیر در حوزه گردشگری سلامت است که ترکیبی از تخصص بالا و هزینه مقرون‌به‌صرفه است. جامعه پزشکی ایران نه‌تنها از نظر علمی و مهارتی در سطح استاندارد‌های بین‌المللی قرار دارد، بلکه هزینه‌های انجام عمل‌های جراحی پیچیده، دندانپزشکی و سایر درمان‌ها در ایران، کسری از هزینه‌های مشابه در کشور‌های اروپایی، آمریکایی یا حتی برخی کشور‌های همسایه است. این مسئله، ایران را به قطب بسیار مهم برای بیمارانی تبدیل کرده و می‌کند که در کشور خود با فهرست‌های انتظار طولانی یا هزینه‌های سرسام‌آور مواجه هستند.
گردشگری سلامت فقط به درآمدزایی از طریق بیمار محدود نمی‌شود. هر بیمار به طور معمول با چندین همراه مانند اعضای خانواده سفر می‌کند. این همراهان که ممکن است دوران نقاهت بیمار را در هتل یا اقامتگاه سپری کنند، خود به عنوان گردشگر عادی عمل می‌کنند. آنها از جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی شهر‌های مختلف دیدن می‌کنند، در رستوران‌ها غذا می‌خورند، هتل رزرو می‌کنند و سوغاتی می‌خرند. این امر باعث رونق بخش‌های گسترده‌تری از صنعت گردشگری شامل حمل‌ونقل، اقامت، تغذیه و صنایع دستی می‌شود و درآمد و اشتغال بیشتری ایجاد می‌کند.
ایرانیان مقیم خارج از کشور، یک بازار هدف کاملاً مشخص و آماده برای گردشگری سلامت هستند. این افراد عموماً از کیفیت بالای خدمات پزشکی در ایران آگاهند و به سیستم درمانی کشور اعتماد دارند. از طرفی، انجام یک عمل جراحی یا یک دوره درمانی در ایران، حتی با در نظر گرفتن هزینه‌های سفر و اقامت، برای آنها مقرون‌به‌صرفه‌تر است. جذب این گروه نیز نه‌تنها باعث ورود ارز به کشور می‌شود، بلکه پیوند‌های فرهنگی و عاطفی آنها با میهن را نیز تقویت می‌کند.
آمار بالای تردد از مرز‌هایی مانند خوی به وان(ترکیه) نشان‌دهنده یک گردشگری خروجی قوی است. این پدیده حاکی از آن است که میل به سفر و توانایی مالی برای آن در بین ایرانیان وجود دارد، اما به دلایل مختلف از جمله تبلیغات ضعیف، چالش‌های دریافت ویزا برای گردشگران خارجی و نبود بسته‌بندی‌های گردشگری جذاب، این سرمایه عظیم به جای خرج شدن در داخل، به خارج از کشور سرازیر می‌شود. این امر یک هشدار و در عین حال یک فرصت است؛ اگر بتوانیم زمینه را برای جذب گردشگران خارجی فراهم کنیم، این ظرفیت داخلی می‌تواند در خدمت توسعه اقتصادی کشور قرار گیرد.
هدف غایی در این راستا، تمرکز بر روی جاذبه‌های بی‌بدیل تاریخی و فرهنگی ایران است. ایران با داشتن تمدنی کهن و جاذبه‌های متعدد ثبت شده در یونسکو، می‌تواند بازار خاص و علاقه‌مندی از گردشگران حرفه‌ای، تاریخ‌دوستان و ماجراجویان از سراسر جهان، به ویژه از اروپا و آمریکا را جذب کند. توسعه این بخش، آثار گسترده‌ای دارد؛ ایجاد اشتغال پایدار در بخش‌های مختلف، کسب درآمد ارزی مطمئن، بهبود تصویر بین‌المللی کشور و تقویت گفت‌وگوی تمدن‌ها از جمله این آثار است. این امر نیازمند برنامه‌ریزی استراتژیک، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و بازاریابی هوشمندانه در سطح جهانی است.
در مجموع، با وجود چالش‌هایی مانند تحریم‌ها و گردشگری خروجی، ایران دارای ظرفیت‌های خدادادی و انسانی فوق‌العاده‌ای در حوزه گردشگری سلامت و فرهنگ است که با مدیریت صحیح و نگاه بلندمدت می‌تواند به یکی از محور‌های اصلی اقتصاد غیرنفتی کشور تبدیل شود.
ایکنا ـ همان طور که اشاره کردید، یکی از مناطق مهم که دارای ظرفیت‌های گردشگری بالقوه‌ای است، منطقه غرب و شمال غرب کشور است، همانطور که در سایر مناطق کشورمان ظرفیت‌های بی‌نظیری وجود دارد که شاید کمتر کشوری از آنها برخوردار باشد، چگونه می‌توان از این ظرفیت‌ها استفاده کرد؟
برای تحقق این هدف، ضروری است که عزم ملی برای معرفی جاذبه‌های ناشناخته ایران با محوریت رسانه‌های پرمخاطب و شبکه‌های اجتماعی وجود داشته باشد. در این راستا می‌توان با تولید مستند‌های جذاب، گزارش‌های تصویری کوتاه و معرفی شخصیت‌های تاریخی مرتبط با این مناطق، همگان را با گنجینه‌های فرهنگی و تاریخی شهر‌هایی مانند خوی آشنا کند، شهری که مقبره شمس تبریزی و پوریای ولی در آن قرار دارد. از سوی دیگر، ایجاد تور‌های زمینی از شهر‌های اصلی به این مناطق و ارائه بسته‌های سفر مقرون‌به‌صرفه و ارزان می‌تواند انگیزه سفر داخلی را افزایش دهد. وقتی پای گردشگر داخلی به این مناطق باز شود، نه‌تنها اقتصاد محلی رونق می‌گیرد، بلکه زیرساخت‌ها برای پذیرایی از گردشگران خارجی نیز به‌تدریج تقویت می‌شود.
گفتوگو از سمیه قربانی