ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن که در سال 1396 با استقرار دبیرخانه آن در سازمان اوقاف و امور خیریه تشکیل شده بود، در دور جدید فعالیت خود از آبان‌ماه سال گذشته، و استقرار دبیرخانه آن در شورای توسعه فرهنگ قرآنی و پس از انجام برخی اقدامات مقدماتی و تغییر و تحول در ساختار اجرایی، نخستین جلسه ستادی آن 18 شهریورماه سال جاری به میزبانی سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد.
به این انگیزه با دعوت از محمدمهدی بحرالعلوم؛ دبیر ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم به استودیوی ایکنا گفت‌و‌گویی ترتیب دادیم که در ادامه متن و فیلم آن را می‌خوانیم و می‌بینیم؛
ایکنا ـ سیر تحولات ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن از آغاز، به چه نحوی بوده است؟
ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم براساس سند ملی حفظ که در سال 1395 تصویب و ابلاغ شده است، راه‌اندازی شد.
از آن سال تاکنون فراز و نشیب‌هایی داشته است. دبیرخانه این ستاد در بدو تأسیس حدود یک سال و نیم در شورای توسعه فرهنگ قرآنی مستقر بود، پس از آن چون حجت‌الاسلام محمدی‌سیرت؛ رئیس وقت سازمان اوقاف و امور خیریه به این موضوع علاقه‌مند بود و همچنین این ستاد نیاز به پشتوانه مالی داشت و سازمان اوقاف از تأمین هزینه‌های آن برمی‌آمد، دبیرخانه به این سازمان منتقل شد، این روند ادامه داشت تا آبان‌ماه سال گذشته که رسماً سازمان اوقاف و امور خیریه از ادامه میزبانی دبیرخانه این ستاد اعلام انصراف کرد و متعاقب آن حجت‌الاسلام سیدمصطفی حسینی؛ دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی، مأموریت ساختار جدید را به عهده اینجانب گذاشت.
از رهگذر مشورت با برخی از فعالان و مدیران باسابقه امور قرآنی، در ساختار ستاد بازنگری شد. دو رویکرد مهم را در پیش گرفتیم، یکی رویکرد قرارگاه و عملیاتی ستاد بود، با این فرض که ورود جدی به میدان داشته و تصمیمات نزدیک به واقعیت باشد و رویکرد دوم نیز بحث استفاده از انگیزه‌های واقعی در حوزه حفظ قرآن کشور بود.
ناظر بر رویکردهای اتخاذ شده باید گفت که در کنار مؤسسات مردمی، شخصیت‌های حقیقی فعال در حوزه حفظ قرآن نیز داریم که اگر دولت از آنها حمایت کند و در سطوح تصمیم‌گیری و اجرای اقدامات کلان وارد شوند، ما از بنیه بهتری برخوردار خواهیم شد.
ایکنا ـ درباره مختصات ساختاری ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن توضیح دهید.
ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن، یک صحن اصلی دارد که نخستین جلسه آن 18 شهریورماه سال جاری برگزار شد و از این پس بنا داریم فصلی یک‌بار جلسه ستادی آن را برگزار کنیم. در این صحن تصمیمات کلان و اصطلاحاً ریل‌گذاری انجام می‌شود. 50 درصد صحن اصلی ستاد را بخش مردمی با همان انگیزه‌های واقعی که به آن اشاره شد و نیمی دیگر را دستگاه‌های اجرایی شامل می‌شوند که نمی‌توان آنان را از این جریان حذف کرد؛ نهادی مثل آموزش و پرورش به عنوان یک جریان اصلی آموزش، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. به این فهرست باید حوزه‌های علمیه و سازمان تبلیغات اسلامی و نظایر آن را نیز اضافه کرد.
صحن اصلی این ستاد یک دبیرخانه با حضور دبیر، مسئول دبیرخانه و چند کارشناس ستادی دارد که در شورای توسعه فرهنگ قرآنی مستقر است و کارشناسان این دبیرخانه طراحی‌هایی را به انجام می‌رساند یا دستور جلسات ستاد و مصوبات آن را پیگیری می‌کند و البته طرف دیگر این دبیرخانه نیز مردمی است و در واقع قرارگاه‌هایی هستند که طراحی شده و رویکردی مخاطب‌محور دارند. در این راستا ما چهار قرارگاه را ذیل ستاد طراحی کرده‌ایم که مهمترین آنها قرارگاه دانش‌آموزان است و کودکان و نوجوانان را تا سن 18 سال شامل می‌شود، چرا که به تجربه اساتید حفظ قرآن، بهترین سن برای حفظ قرآن 12 تا 18 سالگی است و اساساً سن ایجاد گرایش هم سن کودکی است و بر این اساس آموزش و پرورش یکی از مهمترین قرارگاه‌های ما محسوب می‌شود. قرارگاه بعدی ما دانشگاهیان است هر چند که این قشر درگیری بیشتری در روند تحصیل داشته و دغدغه‌های خاص خود را همچون اشتغال و تشکیل زندگی در آینده نزدیک را دارند.
سومین قرارگاه ستاد راهبری حفظ قرآن که در سازمان بسیج مستقر است، قرارگاه مردمی است که فعالیت‌های نزدیک به واقعیت میدان در آن دنبال می‌شود و قرارگاه چهارم نیز قرارگاه مستقر در نیروهای مسلح است.
ستاد راهبری طرح ملی حفظ این اختیار را دارد که بنا به مقتضیات، قرارگاه یا مسئول آن را به دلیل ناکارآمدی حذف کند و در این زمینه هیج بن‌بستی برای ستاد وجود ندارد.
ایکنا ـ فعالیت کارگروه‌های تخصصی در ساختار این ستاد به چه شکل است؟
در دبیرخانه ستاد راهبری، چهار کارگروه داریم. این کارگروه‌ها اغلب شئونات مشورتی بیشتری دارند که یکی از آنها کارگروه محتوایی است؛ این کارگروه در درجه نخست باید تعاریفی در مورد برخی از عناوین همچون حفظ تخصصی، حفظ عمومی، موضوعی یا تصویری و... ارائه دهد و تکلیف ستاد را درباره این موضوعات مشخص کرده و روش‌ها را تبیین کند هر چند که ممکن است بسیاری از این روش‌ها خودساخته باشد و حتی روش‌های دیگری نیز به تدریج ابداع شوند که به هر حال ستاد باید در قبال هر یک از آنها موضعی مشخص داشته باشد و این کارگروه باید برای ستاد خط‌مشی تعیین کند.
کارگروه دوم این دبیرخانه، طرح و برنامه است که اولویت‌های فرایند حفظ قرآن را در سال مشخص می‌کند و پیشنهادات برای اجرا در آنجا طراحی می‌شود و کارگروه دیگر، نظارت است که فعالیت‌های حفظ قرآن در نهادهای حاکمیتی و مؤسسات مردمی را مورد رصد قرار داده، با ناهنجاری و تخلفات برخورده کرده و احیاناً توصیه‌هایی نیز به آنها دارد که در مورد برخوردهای قانونی باید بگویم که شیوه آنها مشورتی است، یعنی موارد را در صورت مشاهده مطرح می‌کند و تصمیم‌گیری به عهده دبیر و دبیرخانه است.
کارگروه چهارمی نیز در همان نخستین جلسه ستادی که 18 شهریور برگزار شد، از سوی حجت‌الاسلام قمی؛ رئیس شورای توسعه فرهنگ قرآنی مطرح شد که البته هنوز راه‌اندازی نشده است و آن کارگروه تأمین منابع است. استفاده هدفمند از منابع حاکمیتی، مردمی و منابع حاکمیتی مغفول‌مانده و موقوفاتی که به شکل کلیشه وجود دارند در راستای فراگیری روند حفظ قرآن از جمله اقدامات مورد نظر این کارگروه است.
ایکنا ـ تأمین منابع مالی بسیار اهمیت دارد که در همان جلسه نخست ستاد نیز به آن اشاره شد؛ طبق برنامه هفتم پیشرفت گویا قرار است، درصدی از بودجه دستگاه‌های اجرایی به این امر اختصاص پیدا کند که تاکنون به شکلی هدفمند تزریق نشده است. از طرفی گفته می‌شود که باید این بودجه در صورت جذب در جایی تجمیع شود و متناسب با پیشرفت جریان حفظ، اختصاص پیدا کند. دقیقاً چه برنامه‌ای در امر بودجه را مد نظر دارید؟
ما در اواسط سال 1404 هستیم، بودجه‌ها تخصیص داده شده و طراحی آنها برای هزینه‌کرد در میدان نیز به انجام رسیده است؛ اینکه باید در چه موضوعی هزینه شود؟ ما باید برای سال آینده طراحی داشته باشیم. لذا من از دوستان در کارگروه طرح و برنامه خواسته‌ام تا طراحی ویژه‌ای در این زمینه داشته باشند؛ طراحی که براساس اهداف خود ما باشد تا در آینده، هم پاسخگو باشیم و هم مطالبه‌گر.
در شرایط حاکم، چند منبع تأمین بودجه در اختیار داریم. همین الان که بودجه‌هایی جاری در دستگاه‌هاست، حتی اگر بودجه‌ای به این منظور یعنی پیشبرد جریان حفظ تخصیص داده نشود، دستگاه‌های اجرایی سلسله وظایفی دارند، مثلاً آموزش و پرورش در دارالقرآن‌ها و کتاب‌های درسی خود اقداماتی در این زمینه صورت داده است، یا سازمان دارالقرآن الکریم سالهاست که آزمون‌های تخصصی حفظ را بدون حمایت و اینکه تصور کنیم بودجه‌ای تزریق می‌شود، برگزار می‌کند.
منبع دوم ما همانطور که اشاره شد، برنامه هفتم پیشرفت است؛ در آن جدولی داریم که در آن هفت برنامه قرآنی مُصرّح با کمیت موجود است و دو تا برنامه مُصرح در زمینه حفظ. اما در زمینه حفظ، یکی تربیت 10 میلیون نفرجزء حفظ قرآن را داریم و دیگری راه‌اندازی هزار و دویست مدرسه حفظ‌محور قرآن، که اولی به عهده ستاد و تولیت دیگری را کمیسیون آموزش عمومی قرآن کریم است که ستاد هم در این امر ذی‌نفع است.
اما اینکه 10 میلیون نفرجزء حافظ چگونه محقق شود؟ مشورت‌هایی با خود دستگاه‌ها داشته‌ایم تا این امر به شکل استانی، دستگاهی و سالیانه طراحی‌هایی صورت گرفته است و سازمان مدیریت برای آنها بودجه‌ای اختصاص داده است که البته بخشی نیز تاکنون دریافت شده و این مبلغ به سازمان تبلیغات اسلامی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رسیده است. در حال حاضر در فاز هماهنگی هستیم تا این بودجه به بهترین شکل به ذی‌نفعان اختصاص پیدا کند.
منبع سوم بودجه‌ای است که به خود شورای توسعه فرهنگ قرآنی می‌آید، اعم از ستادها و کمیسیون‌های مختلف که ستاد راهبری حفظ هم از این بودجه بهره‌هایی می‌برد. با این وجود برای سال آینده باید تصمیماتی در این زمینه گرفته شود. حجت‌الاسلام قمی در جلسه ستادی هم به این نکته اشاره کرد که مثلاً بودجه باید در یک صندوق واحد تجمیع شده و هدفمند هزینه شود، منطقی هم همین است. وقتی ستاد راهبری در رأس این امر مسئولیت دارد لذا باید به شکلی مستند این بودجه را نیز صرف کند تا بتواند در ازای هر کدام از آنها نیز پاسخگو باشد.
ایکنا ـ هدف و چشم‌انداز اصلی ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن کریم، تحقق منویات رهبر معظم انقلاب در حوزه تربیت 10 میلیون حافظ قرآن است. ستاد راهبری در این زمینه چه برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدتی را دارد؟
ما یک چشم‌انداز کمی در برنامه هفتم داریم و آن هم تربیت 10 میلیون نفرجزء است که به آن متعهد هستیم؛ رئیس‌جمهور هم اعلام کرد که نقشه راه ما برنامه هفتم است و به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز راهبری بخش فرهنگ و از جمله امور قرآنی این برنامه را ابلاغ کرده است. اصلاً کارگروه برنامه هفتم قرآنی نیز در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود.
کمیتی که به آن اشاره شد برای ما بسیار جدی است با این حال آقای قمی از ما به درستی مطالبه‌ای داشتند تا در این مسیر برنامه‌ای معلوم با تقویم زمانی مشخص تدوین شود، چرا که براساس مطالبه رهبری در راستای تربیت 10 میلیون، به ازای هر هشت نفر باید یک حافظ قرآن داشته باشیم و لذا باید نسبت ما با این روند معلوم باشد و با استفاده از بازه‌های زمانی و آماری پیش برویم. داشتن یک برنامه مشخص یک الزام است، چراکه از سال 90 به این طرف توفیق چشمگیری در تربیت حافظ قرآن نداشتیم. راه رفته باید بررسی و آسیب‌شناسی شود تا دلایل این عدم توفیق احصا شده و براساس آن پیش برویم.
این راه را ما آغاز کردیم و در راستای آن جمعی از کارشناسان آشنا با روند حفظ قرآن و همچنین تحصیلکرده‌های رشته‌های مدیریت را دعوت کردیم و نخستین جلسه آن هم تشکیل شد که در آن مباحثی صورت گرفت و یک شیوه‌ای برای این طرح جامع در نظر گرفتیم که امیدواریم تا پایان 1404 این طرح تدوین شده و از سوی حجت‌الاسلام قمی به خدمت رهبر انقلاب نیز تقدیم شود. قطعاً از رهنمودهای ایشان نیز استفاده خواهد شد، اما به موازات این اقدام باید همچنان فعالیت‌های واقعی و میدانی آن به شکلی منسجم تداوم یابد و نباید فرایند تربیت حافظان قرآن متوقف شود.
ایکنا ـ به کارگروه نظارت اشاره شد. عملکرد این کارگروه به چه نحوی است؟
تمامی حوزه‌های عملکردی در روند حفظ قرآن مورد رصد و نظارت است. در همین دو ماه که مسئولیت این امر به اینجانب محول شده است، دو مورد در این کارگروه گزارش شد که با آن هم برخورد مقتضی صورت گرفت. مردم هم باید در این موارد حساس باشند. آنها باید کاملاً هوشمند باشند تا تحت تأثیر هر نوع تبلیغی قرار نگیرند به ویژه تبلیغاتی که چندان منطقی به نظر نمی‌رسند، مثلاً از سوی فرد یا مؤسسه‌ای این ادعا مطرح می‌شود که ظرف 45 روز قادر خواهید بود کل قرآن را از بَر کنید! اصلاً اگر اینگونه بود، پس چرا عده‌ای در فرایندی منطقی چهارساله، اقدام به حفظ کل قرآن می‌کنند؟ این امر نیاز به روشنگری دارد. در این رابطه باید ستاد راهبری طرح ملی حفظ قرآن با استفاده از ظرفیت رسانه‌ای و تبلیغاتی با تبیین شیوه‌های درست و استاندارد حفظ قرآن، بهترین، منطقی‌ترین و در عین حال به صرفه‌ترین مسیرها را از نظر هزینه‌ای و زمانی به مخاطبان معرفی کند.
ایکنا ـ به منظور ارتقای کمی آمار حافظان قرآن، مواردی همچون ترغیب و تشویق سربازان وظیفه به حفظ قرآن به شرط ارائه امتیازاتی همچون تخفیف مدت زمان وظیفه عمومی کارآمد به نظر می رسد. با توجه به اینکه یکی از قرارگاه‌های شما در ستاد نیروهای مسلح مستقر است، آیا اقدامی مؤثر در این زمینه صورت گرفته است؟
حوزه تشویقات و امتیازات حفظ قرآن در کشور، حوزه نسبتاً فعالی بوده است و تاکنون حدود 18 امتیاز برای حفظ قرآن رصد کردیم. باید به دنبال امتیازات و تشویقاتی در حوزه حفظ قرآن باشیم که شمول بیشتری داشته باشد، چرا که مثلاً بحث ارائه امتیازات به سربازان وظیفه عمومی شامل حال خانم‌های خانه‌دار نمی‌شود، این در حالیست که 85 درصد جمعیت حافظان را بانوان تشکیل می‌دهند و حتی آنها مشمول امتیازات قرارگاه دانشجویان نمی‌شوند.
به هر حال سه ضلع مؤثر واقعی را باید در حفظ قرآن در نظر گرفته‌ایم که یکی خود حافظ است و دیگری معلم یا مربی است که وظیفه تعلیم را به عهده دارد و دیگر مؤسسه‌ای است که حافظ را مدیریت می‌کند و باید این سه ضلع را مورد تشویق و ترغیب قرار دهیم. در نظر داریم تا قرعه‌کشی را از روند آزمون تخصصی حذف کنیم و شرایطی فراهم شود تا همه حافظان از این بودجه‌های تشویقی برخوردار شوند. کار دیگری که به دنبال انجام آن هستیم این است که اگر معلم یا مؤسسه‌ای از ابتدای آبان تا 22 بهمن به حفظ فرد یا افرادی از یک جزء گرفته تا بیشتر موفق شوند، از این امتیازات و مشوق‌ها به فراخور برخوردار شوند.
ایکنا ـ و کلام آخر.
آمار دقیقی از تعداد حافظان قرآن در دست نیست، چرا که معمولاً استناد در مورد دریافت و اعلام آمار با رجوع به آمار ثبتی در سامانه‌ها به دست می‌آید و بسیاری دیگر از حافظان به دلایلی از جمله مشکل بودن سطح آزمون یا اینکه تمایلی ندارند نامشان ثبت شود از این کار امتناع می‌کنند.
در مجموع باید گفت تربیت حافظان قرآن متکی به یک مربی، یک مؤسسه، یک نفر یا تعداد محدودی از افراد نمی‌شود و باید از همه ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها در این راستا استفاده شود تا بتوان پیشرفت چشمگیری در این زمینه صورت گیرد.
گفت‌وگو از امیرسجاد دبیریان