به گزارش ایکنا به نقل از تارنمای جامعه و فرهنگ ملل، درباره تاریخچه و قدمت مسجد تاریخی حاجی پیاده یا 9 گنبد براساس اسناد تاریخی موجود، این مسجد جزء بناهای به جای مانده از زرتشتیان و بوداییان است. این مسجد در قرن نهم میلادی و در زمان سامانیان ساخته شده است. تا قبل از حمله اعراب به بلخ، مسجد 9 گنبد امروزی، در واقع آتشکده زرتشتیان بوده است.
همچنین بوداییان از این بنا به عنوان معبد یا نیایشگاه استفاده می‌کردند. نام این معبد نیز «نوبهار» بوده و مکانی بسیار مقدس برای بوداییان و زرتشتیان به شمار می‌آمده است.
اما بعد از ورود اسلام به بلخ، این آتشکده یا معبد، به مسجد و عبادتگاه مسلمانان تبدیل شد. نام 9 گنبد نیز به دلیل وجود 9 گنبد بزرگ آن، بر این مسجد نهاده شد.
معماری ظاهری مسجد 9 گنبد
مسجد 9 گنبد یکی از زیباترین و جالب‌ترین معماری‌ها را در بین آثار باستانی افغانستان دارد. به‌گونه‌ای که می‌توان رو به روی آن ایستاد و سال‌ها تاریخ و رنگ و آیین را از نظر گذراند.
هرچند امروزه بخش زیادی از این معماری چشم‌نواز از بین رفته است. اما روح هنر، مهارت و توانمندی هنوز در بقایای این اثر دیده می‌شود.
9 گنبد این مسجد بر روی شش پایه بزرگ قرار گرفته بوده‌اند. در حال حاضر از گنبدها اثری نمانده ولی چهار پایه از آن شش پایه هنوز پابرجا هستند.
در اطراف این معبد قدیمی حدود ۳۰۰ اتاقک وجود داشته است. این اتاقک‌ها برای تدریس و آموزش آیین بودایی استفاده می‌شده است. همچنین به عنوان محل اسکان موقت مسافران آن مسیر نیز کاربرد داشته است. علاوه بر اینها، مراسم مذهبی نیز در این اتاق‌ها و حجره‌ها برگزار می‌شده است.
تزئینات و گچ کاری‌های زیبای این بنا بسیار دیدنی هستند.
مسجد 9 گنبد، زیبا همچون مسجدالحمراء
ابن بطوطه، یکی از جهانگردان مشهور، مسجد نه گنبد را از نظر زیبایی مشابه مسجدالحمراء در شهر غرناطه اسپانیا می‌داند. معماری دلنشین و سبک ساخت سنتی و قدیمی این بنا بسیار تماشایی است. خوشبختانه اقدامات لازم در جهت مرمت و بازسازی این مسجد نیز در حال انجام است.