به گزارش ایکنا به نقل از روابط عمومی بنیاد ایران‌شناسی، همزمان با فرارسیدن ۱۴ مهر، «روز تهران» در تقویم رسمی کشور، نشست علمی و فرهنگی با عنوان «تهران، شاهد زنده تاریخ ایران» شام‌گاه دوشنبه، ۱۴ مهرماه به میزبانی بنیاد ایران‌شناسی برگزار شد.
این نشست با حضور جمعی از تهران‌پژوهان، استادان دانشگاه، پژوهشگران، مدیران فرهنگی و دوستداران تاریخ و هویت شهری برگزار شد و فرصتی برای بازخوانی ابعاد تاریخی، فرهنگی و اجتماعی پایتخت و تأکید بر نقش و جایگاه تهران در تحولات ملی و منطقه‌ای ایران بود.
در آغاز مراسم، مهرداد کریمی، مدیرکل همکاری‌های علمی و بین‌المللی بنیاد ایران‌شناسی، ضمن خوشامدگویی به حاضران و اشاره به ثبت رسمی «روز تهران» در تقویم کشور، بر عزم و امید بنیاد ایران‌شناسی برای شناساندن هرچه بیشتر جایگاه پایتخت در تاریخ معاصر تأکید کرد.
وی برگزاری چنین نشست‌هایی را عاملی در تعمیق پیوند میان شهروندان و هویت شهری دانست و از تلاش‌های بنیاد در حوزه مطالعات تهران و انتشار آثار پژوهشی مرتبط خبر داد.
ایران؛ نامی دیرپا و مایه مباهات
در ادامه، نخستین سخنران نشست، علی‌اکبر صالحی، رئیس بنیاد ایران‌شناسی در سخنانی با نگاهی فراتر از محدوده جغرافیایی تهران، به گستره تمدنی، فرهنگی و تاریخی ایران پرداخت و ایران را نامی دیرپا و مایه مباهات دانست و با تأکید بر ضرورت کار جمعی در فرآیند «شناخت و شناساندن ایران»، نقش نهادهای علمی و پژوهشی را در مقابله با روایت‌های نادرست و تصویرسازی‌های تحریف‌شده از ایران حیاتی توصیف کرد.
صالحی در ادامه با اشاره به فضای رسانه‌ای و شبکه‌ای امروز، مقابله با روایت‌های ناصحیح را نیازمند «تلاشی همگانی و مستمر» دانست.
رئیس بنیاد ایران‌شناسی در ادامه با یادآوری جایگاه متفکران ایرانی در تاریخ اندیشه و تمدن، گفت: شناخت میراث ایران امری فردی نیست و نیازمند کار جمعی و نهادی است.
وی با ذکر نمونه‌هایی چون تألیف لغت‌نامه دهخدا، بر این نکته تأکید کرد که دستاوردهای پایدار علمی و فرهنگی زمانی به ثمر می‌رسند که بر بنیان‌های نهادی و همکاری‌های سازمان‌یافته استوار باشند.
صالحی در بخشی دیگر از سخنان خود، که آمیخته با خاطراتی از تجربه‌های دیپلماتیک بود، «صبر و بردباری» را از مهمترین ویژگی‌های تاریخی ملت ایران دانست و گفت: این خصلت یکی از رازهای تداوم و پایداری ایرانیان در برابر دشواری‌ها و آزمون‌های تاریخی بوده است. او تهران را «آینه تاریخ ایران» خواند؛ شهری که در آن می‌توان ردپای گذشته و نشانه‌های آینده کشور را دید.
صالحی، همچنین بر لزوم بازآفرینی حس وطن‌دوستی در میان نسل جوان تأکید کرد و گفت: رسانه‌ها، نظام آموزشی و نهادهای فرهنگی باید با بهره‌گیری از ابزارهای نوین، ارزش‌ها، مفاخر و اسطوره‌های ملی را برای کودکان و نوجوانان بازنمایی کنند.
وی یادآور شد: بنیاد ایران‌شناسی این مأموریت را به‌صورت جدی دنبال می‌کند و از همه صاحب‌نظران خواست در این مسیر همراه بنیاد باشند.
به گفته صالحی تهران شهری است که «بر شانه‌های البرز ایستاده و همزمان نگاهی به افق‌های جهانی دارد» شهری خستگی‌ناپذیر که در گذر سده‌ها شاهد فراز و فرودهای فراوان بوده و در بحران‌ها توان برخاستن داشته است.
وی با اشاره به ظرفیت‌های پایتخت برای تبدیل شدن به الگوی فرهنگی و مدیریتی، بر لزوم توجه به مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی تهران تأکید کرد تا این شهر بتواند میان میراث تاریخی و تمدن نوین، پلی پایدار برقرار کند.
سفرنامه‌ها؛ پنجره‌هایی به گذشته
در ادامه، مهدی گوهری، پژوهشگر و دبیر جلسات «سفرنامه‌خوانی»، سخن گفت و سفرنامه‌ها را یکی از منابع ارزشمند در شناخت تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران و «پنجره‌هایی به گذشته» توصیف کرد که به خواننده امکان می‌دهند چهره زنده تهران را در دوره‌های مختلف ببیند.
گوهری گفت: تاکنون نزدیک به نود جلسه سفرنامه‌خوانی برگزار کرده است و در این برنامه‌ها نمونه‌های متعددی از سفرنامه‌های خارجی درباره ایران، از جمله آثار ترجمه‌نشده، معرفی شده‌اند.
وی با اشاره به نوشته‌های کلاویخو، فرستاده اسپانیا در دوره تیموری که تهران را بخشی از ری و منطقه‌ای خوش‌آب‌وهوا توصیف کرده بود و نیز گزارش‌های شاردن و سیاحان پس از او، گفت: سفرنامه‌ها نه‌تنها روایت‌هایی توصیفی، بلکه مستنداتی تاریخی از فضای شهری، دروازه‌ها، حصارها، نهرها و عادات روزمره مردم تهران هستند که مطالعه‌شان درک عمیق‌تری از تحولات کالبدی و اجتماعی پایتخت به دست می‌دهد.
به گفته گوهری، توصیف دروازه‌ها و حصارهای تهران از جمله بخش‌های پرارجاع سفرنامه‌هاست؛ برخی نویسندگان از شکوه نقاشی‌ها و تزئینات دروازه‌ها نوشته‌اند و برخی دیگر از کاستی‌های مرمت آن‌ها انتقاد کرده‌اند.
وی افزود: خوانش دقیق این متون به ما کمک می‌کند تا امروز که بسیاری از این دروازه‌ها از میان رفته‌اند، تصویری روشن‌تر از بافت و چهره تهران قدیم ترسیم کنیم.
وی همچنین، به موضوع قنات‌ها و سیستم آبرسانی تهران پرداخت و یادآور شد که بسیاری از جهانگردان از مهندسی پیچیده و شگفت‌انگیز قنات‌های تهران سخن گفته‌اند.
به باور وی این گزارش‌ها نشان می‌دهد چگونه فناوری‌های سنتی ایرانی، مبتنی بر خرد بومی توانسته‌اند نیازهای یک شهر بزرگ را پاسخ دهند؛ موضوعی که هنوز ارزش مطالعه دارد.
پایتخی تهران؛ تصمیمی تاریخی
در بخش بعدی این مراسم، احمد مسجدجامعی، تهران‌پژوه و از بانیان ثبت «روز تهران»، سخنان خود را با مروری بر تاریخ رسمی پایتخت شدن تهران در ۱۴ مهر ۱۲۸۶ آغاز کرد و انتخاب این شهر را تصمیمی تاریخی دانست که بعدها بر مسیر تحولات ایران تأثیر گذاشت.
وی با اشاره به ترکیب قومی و فرهنگی پایتخت گفت: تهران از آغاز پایتختی، میزبان اقوام و آیین‌های گوناگون بوده و همواره تصویری کوچک از ایرانِ بزرگ را در خود جای داده است.
مسجدجامعی با یادآوری جلوه‌های همزیستی در تهران قدیم گفت: در بسیاری از محله‌ها، کلیسا، کنیسه و مسجد در کنار هم وجود داشت و مردم با تفاوت‌های دینی و قومی، در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند.
وی این تنوع و مدارا را از ارزش‌های پایدار فرهنگی تهران دانست و با اشاره به گورستان تاریخی دولاب آن را نمونه‌ای از حضور اقوام و ادیان گوناگون در تاریخ پایتخت معرفی کرد.
وی همچنین، نقش نهادهای آموزشی در شکوفایی تهران را برجسته کرد و از مدارس قدیم و جدید یاد کرد که در کنار علوم سنتی، بستر رشد دانش‌های نوین را فراهم ساختند. پیوند میان سنت و نوآوری، از ویژگی‌های هویتی پایتخت بوده است و همین امر تهران را به یکی از کانون‌های مهم تحول فرهنگی ایران بدل کرده است.
روایات محلی و بازسازی هویت شهری
در بخش پایانی نشست نیز عباس عربی، پژوهشگر و تهران‌پژوه نیز طی سخنانی ضمن عرض تبریک به مناسبت «روز تهران»، از خاطرات محلی و تجربه‌های خانوادگی خود گفت و تأکید کرد: تاریخ شهری تنها در اسناد رسمی خلاصه نمی‌شود و روایت‌های محلی، اسناد خانوادگی و خاطره‌های مردمی می‌توانند منبعی گران‌سنگ برای بازسازی هویت شهری باشند.
عربی با ذکر نمونه‌هایی از زندگی محلات و تعاملات مردمی، نشان داد که تعلق به تهران از رهگذر پیوندهای کوچک و روزمره در محلات شکل می‌گیرد.او یادآور شد: میراث ناملموس، از آوازها و آیین‌ها تا نام محلات و روایت‌های شفاهی، بخشی از حافظه زنده تهران است و باید با دقت گردآوری و حفظ شود.
عربی از پژوهشگران خواست برای جلوگیری از فراموشی این میراث، به جمع‌آوری و مستندسازی خاطرات شهری بپردازند تا تصویری کامل‌تر از تاریخ پایتخت فراهم آید.
بنیاد ایران‌شناسی به‌عنوان میزبان نشست، برنامه‌هایی برای گردآوری اسناد تاریخی، انتشار مجموعه‌های سفرنامه‌ای و تولید محتوای آموزشی ویژه کودکان و نوجوانان در دستور کار دارد. همچنین، پیشنهادهای در راستای تقویت همکاری‌های فرهنگی میان بنیاد ایران‌شناسی، صدا و سیما و سایر نهادهای علمی و فرهنگی برای گسترش آگاهی عمومی درباره تاریخ و هویت تهران نیز در اینده نزدیک در دست اقدام خواهد بود.
یادآور می‌شود، نشست «تهران، شاهد زنده تاریخ ایران» بر ضرورت مطالعه میان‌رشته‌ای تهران به‌عنوان شهری با تنوع قومی و فرهنگی و نمادی از همزیستی و خلاقیت تأکید کرد و بر لزوم همکاری نهادهای علمی، فرهنگی و رسانه‌ای برای پاسداری از میراث تاریخی و تقویت آگاهی عمومی درباره هویت تهران تأکید شد.