در قلمرو پُراسرارِ شکل‌گیری هویت فردی و اجتماعی، هیچ دوره‌ای همچون سپیده‌دم کودکی و نوجوانی، سرنوشت‌ساز و تعیین‌کننده نیست. این برهه طلایی، همان اوقاتِ زرینی است که نقش‌های فرهنگی بر صفحه سفید و پذیرای روح و روان انسان، برای همیشه ثبت می‌شود. از این رو، «فرهنگ‌سازی برای کودکان و نوجوانان» تنها یک انتخاب نیست که وظیفه‌ای خطیر و ضرورتی تمدنی است.
در این مسیر دشوار و پرحساسیت، هیچ زبانی گویاتر و نافذتر از «زبان هنر» نیست؛ زبانی که بی‌حرف و خط، مستقیم به دل می‌نشیند و در ژرفای وجود، خانه می‌گزیند. هنر، پلی است از واقعیت به آرمان، از عینیت به تخیل و از فرد به جامعه.
در میان گونه‌های گوناگون هنری، «هنر سینما به دلیل قدرت بی‌همتای خود در تلفیق تصویر، صدا، روایت و احساس، جایگاهی بی‌بدیل در ارتقای فرهنگ یک ملت دارد.
برای ما ایرانیان، سینما می‌تواند و باید حامل پیام‌های اصیل «فرهنگ ایرانی و اسلامی» باشد؛ فرهنگی که با روح و تفکر رَه‌پویان «گفتمان فرهنگی انقلاب اسلامی» آبیاری شده و از مؤلفه‌هایی چون شهادت‌طلبی، ایستادگی در برابر ظلم، عدالت‌خواهی و کرامت انسانی سرشته شده است. این سینما در طول چهار دهه گذشته، نقشی تاریخی در تربیت سه نسل از کودکان و نوجوانان ایران بر عهده داشته است.
در دهه 60، که ابرهای جنگ و دفاع، آسمان میهن را پوشانده بود، سینمای کودک و نوجوان، پیشانی خود را به گرمای آفتاب ایثار و ازخودگذشتگی سپرد. «بازنمایی فرهنگ دفاع مقدس در آثار آن دوران، نه با زبان شعار و خطابه، که با روایتِ مهر و شجاعتِ رزمنده‌ای کوچک و مادری دلسوز انجام می‌گرفت. این فیلم‌ها، ارزش‌های جاویدان مقاومت و پایداری را در نسل آن روز، نهال‌کاری کردند.
اما داستان به آنجا ختم نشد. امروز شاهد استمرار «فرهنگ مقاومت» در وجود نسل جدیدی از کودکان و نوجوانان ایرانی هستیم؛ نسلی که در «دفاع مقدس ۱۲ روزه» و در صحنه‌هایی چون شهادت شهدای دانش‌آموز ایرانی، همان روحیه ایثار و غیرت‌مداری پدران و مادران خود را به نمایش گذاشتند.
این حماسه‌های نوظهور، نیازمند روایت با زبان هنر هستند تا هم در طومار تاریخ به ثبت برسند و هم بتوانند با کودک و نوجوان امروز ارتباطی ژرف و ماندگار برقرار کنند. هنر است که می‌تواند فاصله جغرافیایی و زمانی را از میان بردارد و «درد» و «آرمان» مشترک را به اشتراک بگذارد.
پیوندِ «درد و آرمان» مرزی نمی‌شناسد. امروز، دل‌های پاک کودکان ایران‌زمین، با کودکان مظلوم و شهید غزه می‌تپد. طی دو سال یورش ددمنشانه رژیم صهیونی، جهان شاهد قتل عام بی‌رحمانه زنان، مادران، کودکان و نوجوانان بی‌گناه بوده است.
ارتباط با کودکان شهید غزه، امروز یک وظیفه انسانی و اسلامی است. هنر سینما می‌تواند فریاد خاموش این فرشتگان کوچک را به گوش جهانیان برساند و ظلمتی را که بر زندگی آنها سایه افکنده، با نور آگاهی و همدلی بشکافد.
بر این اساس، ادای احترام سی‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم کودک و نوجوان به شهدای دانش‌آموز ایرانی در جنگ ۱۲ روزه و کودکان غزه، حرکتی نمادین و در عین حال، بسیار عمیق و معنادار است. این اقدام، تنها یک یادبود نیست؛ بلکه بیانیه‌ای هنری و فرهنگی است که با صدایی رسا اعلام می‌کند سینمای متعهد کودک و نوجوان ایران، پرچم‌دار انتقال ارزش‌های مقاومت، شهادت و عدالت‌خواهی از نسل دیروز به نسل امروز و فردا و از جغرافیای ایران تا قدس شریف است.
جشنواره فیلم کودک و نوجوان، با این اقدام، نشان می‌دهد که عالی‌ترین رسالت خود را در «تربیت فرهنگی نسل آینده» بر محور «مقاومت در برابر ظلم» می‌داند و از هنر به مثابه سلاحی برای بیداری وجدان‌ها و ثبت حماسه‌های جاویدان بهره می‌جوید.
خبرگزاری(ایکنا) همزمان با برگزاری سی‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم کودک و نوجوان، به گفت‌وگو با آقای حامد جعفری، دبیر این دوره از جشنواره نشست تا درباره اهداف، دستاوردهای اولیه و مهم‌تر از همه، چالش‌های بنیادین سینمای کودک و نوجوان ایران بگوید، بپرسد و بشنود.
«ارزیابی جشنواره، فضاو بازخورد مخاطبان»، «رسالت و تأثیرگذاری جشنواره‌ها در تربیت فیلمساز»، «همخوانی محتوای آثار تولیدی با دنیای ذهنی کودکان و نوجوانان امروز»، «نگاه ویژه جشنواره به بحث شهدای دانش‌آموز کشورمان در دفاع مقدس 12 روزه و نیز شمار بالای کوکان و نوجوانان شهید طی دو سال جنایت و ددمنشی رژیم غاصب صهیونی به عنوان رویکرد محوری بخش بین‌الملل جشنواره در قالب توجه به کودکان قربانی جنگ در غزه» محورهای اصلی این گفت‌وگو را شامل می‌شود که در ادامه از خاطر شما می‌گذرد.
ایکنا - سی‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودک و نوجوان به روز پایانی خود رسیده است؛ در این مرحله، چه ارزیابی از دستیابی به اهدافی که برای جشنواره تعریف کرده بودید، دارید؟ آیا آنچه شما در افق پیش‌بینی برگزاری این رخداد متصور بودید محقق شد یا ماحصل نهایی با نگاه شما فاصله و تفاوت داشت؟
طبیعی است با پشت سر گذاشتن ایام جشنواره سی‌وهفتم و برگزاری دو اختتامیه در میانه راه این رویداد در بخش «فیلم‌های کوتاه و پویانمایی» و همچنین «المپیاد ساخت آثار توسط هنرمندان کودک و نوجوان»؛ معتقدیم موضوعاتی که در جشنواره دنبال می‌کردیم را به نتیجه رساندیم و مخاطبان ما آثاری را مشاهده کردند که تمام تلاش ما بر آن بود تا کیفی‌ترین آثار این گونه مستقل و جذاب سینمایی را به مخاطبان هدف خود ارائه دهیم. همواره بر این مهم تأکید داشته و داریم که اصل مخاطبان جشنواره، به طبع کودکان و نوجوانان هستند.
دو گروه از این مخاطبان را در جشنواره سی‌وهفتم فیلم‌های کودک و نوجوان داشتیم. گروهی شامل بیش از 1500 نفر به عنوان داوران کودک و نوجوان در جشنواره امسال حضور دارند که آثار را قضاوت می‌کنند و گروه دیگری که در کنار خانواده‌هایشان در جشنواره حاضر می‌شوند و فیلم‌ها را می‌بینند.
این داوران در دسته‌بندی‌های مختلفی طبقه‌بندی می‌شوند؛ هم داور نوجوان داریم و هم داور کودک. تا اینجای کار، حسی که از سالن‌های سینما دریافت می‌شود این است که فضای شور و نشاط جشنواره شکل گرفته، بچه‌ها از آن لذت برده‌اند و این هدف اصلی جشنواره است. لذا به نظر می‌رسد این هدف تا اینجای کار محقق شده است.
البته جشنواره اهدافی در حوزه فیلم‌سازی نیز دارد و باید به مسیر فیلم‌سازی کودک کمک کند که این امر در بلندمدت قابل ارزیابی است.
ایکنا- با احترام به جایگاه شما، اما به عنوان یک فعال حوزه سینما این پرسش را مطرح می‌کنم که اغلب رسالت جشنواره‌ها در هیچ جای دنیا «تربیت» هنرمند نبوده است. با توجه به اینکه صندلی مدیریت و دبیری این جشنواره هر دو یا سه سال یکبار در نوسان است و نگاه‌ها متعدد و متغیر، تحقق چشم‌انداز و انتظار «تربیت» هنرمندان چقدر واقع‌بینانه است؟
جشنواره‌ها در تربیت فیلمسازان تأثیرگذار هستند؛ این غیرقابل کتمان است. به عنوان کسی که 15 تا 16 سال در حوزه فیلم‌سازی فعالیت داشته‌ام، هم به چشم دیدم و هم معتقدم که وقتی اثری به عنوان اثر مطلوب معرفی می‌شود، ناخودآگاه به فیلمسازان آن حوزه سلیقه‌دهی می‌کند.
نکته دوم این است که وقتی جشنواره تشخصی به یک فیلمساز منتقل می‌کند، او احساس می‌کند در حوزه‌ای فعالیت می‌کند که می‌تواند در آن موفق باشد یا جایگاه داشته باشد. لذا در مورد بخش اول صحبت شما، خیلی موافق نیستم. به نظر من جشنواره‌ها بسیار در تربیت فیلمسازان آینده مؤثرند.
ایکنا- برای پاسخ به این سوال اگر لازم است از جایگاه حقوقی خود به عنوان دبیر جشنواره فیلم کودک و نوجوان فاصله بگیرید و به عنوان یک فیلمساز پاسخ دهید که با اشاره‌ای که پیش از این به بازخورد مخاطبان داشتید؛ آیا شما به شکل مستقیم با کودکان و نوجوانان پس از تماشای آثار گفت‌وگو کردید؟ زیرا آنها به‌طور صریح می‌گویند برخی فیلم‌ها با جهان آنها هیچ سنخیتی ندارد، هرچند که برخی پویانمایی‌ها را بسیار پسندیده‌اند. پرسش اصلی و صادقانه من این است؛ آیا سینمای کودک و نوجوان ما – اگر بتوان نام «سینمای نوجوان» بر آن گذاشت – به واقع با افق دید و جهان کودکان امروز هم‌مرز است؟ یا ما شاهد کارگردانان بزرگسالی هستیم که در حال تزریق کودکی خود به کودک امروز و تصویر کردن جهانی دیگر هستند؟
بله، با مخاطبان جشنواره گفت‌وگو کرده‌ام. اما یک نکته را در نظر بگیرید و آن اینکه ما در جشنواره تنوعی از سن و سلیقه‌های مختلف داریم. همین تنوع سنی باعث می‌شود که به عنوان نمونه یک اثر برای یک بچه 7 یا 8 ساله با یک بچه 10 تا 12 ساله در حوزه «دریافت» متفاوت باشد.
نمی‌توانیم به شکل دقیق دسته‌بندی‌هایمان را ناظر بر محدوده‌های سنی قرار دهیم. حتی اگر بگوییم همه بچه‌های یک سالن 8 ساله هستند، باز هم بعضی بچه‌ها از نظر رشد با هم تفاوت دارند و طبیعی است که این رویکرد در همراهی یا عدم همراهی با مضمون و محتوای اثر تأثیرگذار است.
این را هم باید بگویم که هر فرآیندی یک ضریب خطایی هم دارد. طبیعی است ما درکی که داشتیم این بود که باید فیلم کودک و نوجوان را از هم جدا کنیم و تمایزهای حوزه کودک و اقتضائات حوزه نوجوان را تا حد ممکن رعایت کنیم.
با شما موافقم که در حوزه نوجوان در طول این سال‌ها کارهای چندانی نداشته‌ایم و نمی‌توانیم خیلی تکیه کنیم به عنوان اثری که مختصات سنی نوجوانان را به طور کامل در نظر گرفته باشد. اما کار در حوزه نوجوان اقتضائاتی دارد.
با تعریف‌های مختلفی در حوزه نوجوان مواجهیم. گاهی آن را معادل «تی‌نِیج» «Teenage» (وارد شده به نوجوان به آن شور، حال و هیجان نوجوانی تعریف می‌کنیم) که یک سری اقتضائات دارد. یک موقع نوجوان را معادل «Youth» (نوجوانی که مراحل دوران بلوغ جنسی و استقلال فردی را تجربه می‌کند) می‌گیریم که تعریف دیگری دارد.
این مفاهیم در کشور ما آنچنانکه باید و شاید مورد بازنگری جامعی قرار نگرفته‌اند. در حوزه سینمای کودک و نوجوان بررسی‌هایی صورت گرفته که برای مثال تجربه مخاطب پیش از شکل‌گیری اثر گرفته شود و در نهایت تلاش شود منطبق با دامنه مشترک آن تجربیات محتوای اثر را به سمت نقطه مطلوب و رضایت مخاطب نوجوان و کودک هدایت کنیم. وقتی ما مسیری را به دقت طی نکرده‌ایم، طبیعی است که در ادامه دچار خطاهایی شویم.
جشنواره هم به عنوان مجموعه‌ای که کار آن رصد محتوایی و شکلی این گونه‌های نمایشی است، در حقیقت فیلم‌هایی را که در حوزه کودک تولید شده است؛ حتی فیلم‌هایی که به خطا در سال‌های گذشته اکران شده بودند را گرد هم می‌آورد. اما واقعیت این است که اساس جشنواره بر این است که فیلم‌های اکران‌نشده را به عنوان جمع‌بندی از دستاوردهای یک سال فعالیت سینمایی فیلمسازان، دور هم جمع کند تا منتقدان و کارشناسان درباره آن اظهارنظر کنند و بازنمایی و مسیر پیش رو ترسیم شود.
ایکنا- با شوربختی و تلخ‌کامی باید بگویم در سال‌های پیشین، اگر فیلم‌هایی که اکران شده بودند در جشنواره حاضر می‌شدند و اگر آنچنانکه که فرمودید جشنواره قرار بود بازنمایی از تولیدات یک‌ساله باشد، گاهی تعداد این آثار به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسید. اینجا باید گفت گاه پیش می‌آید که تنها برای «حفظ آبرو» هم که شده آثاری که پیش‌تر اکران شده‌اند، در جشنواره به نمایش در‌آیند. اما پرسش پایانی من به بخش ویژه بین‌الملل و کودکان شهید در غزه و کودکان شهید در دفاع مقدس 12 روزه کشورمان باز می‌گردد. آثاردر این بخش چگونه گزینش و انتخاب شدند؟
ابتدا در مراسم افتتاحیه تلاش کردیم روایتی آیینی در افتتاح این دوره جشنواره داشته باشیم که با واکنش بسیار خوب هنرمندان، مهمان‌ها، کودکان، نوجوانان و شهروندان اصفهانی حاضر در مراسم واقع شد.
همچنین در بخش ملی و نیز در بخش بین‌الملل سعی کردیم به موضوع مرتبط با جنگ 12 روزه توجه ویژه‌ای داشته باشیم. البته این را هم بگویم که در تعداد آثار انتخاب شده حتی برای بخش بین‌الملل نیز با توجه به اهمیت موضوع سخت‌گیری زیادی نسبت به حداقل استانداردها صورت دادیم تا بتوانیم یک اتفاق قابل قبول را رقم بزنیم.
در مورد جنگ 12 روزه، قصد داشتیم یک بخش مستقل در جشنواره داشته باشیم. با اینکه تعداد کارهایی که در این رابطه رسیده بود کم نبود، اما متأسفانه اغلب آثار به دلیل بازه زمانی کوتاهی که از آن واقعه پشت سر گذاشتیم از کیفیت مطلوبی برخوردار نبودند.
خبرگزاری ایکنا برای آشنایی بیشتر با محتوا و محور بخش بین‌الملل سی‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم کودک و نوجوان که به شکل مشخص به بازنمایی و ادای دِین هنرمندانِ جهان به شهادت کودکان مظلوم و بی دفاع غزه طی دو سال تجاوز و دَدمنشی رژیم غاصب صهیونی در حمله به باریکه غزه داشت و نیز ادای دین و نکوداشت شهدای دانش‌آموز کشورمان که در دفاع مقدس 12 روزه در پس یورش ناجوانمرادنه و تروریستی رژیم اشغالگر قدس شربت شهادت نوشیدند با محمدرضا تشکری، مدیر بخش بین‌الملل جشنواره فیلم کودک و نوجوان در گام سی‌وهفتم نیز به گفت‌وگو نشست که در ادامه از خاطر شما می‌گذرد.
ایکنا ـ در مورد رویکرد بخش بین‌الملل این دوره از جشنواره توضیح دهید.
تمرکز ما بر آن بود که بخش بین‌الملل به بهترین شکل ممکن برگزار شود؛ از همین رو 183 اثر بازبینی شد که از میان آنها 9 فیلم بلند سینمایی و 9 اثر کوتاه پویانمایی و رئال برای بخش مسابقه جشنواره انتخاب شدند. در کناراین آثار نیز در هر بخش، به ترتیب سه فیلم بلند و چهار فیلم کوتاه ایرانی نیز اضافه شده است.
خوشبختانه داوران بین‌المللی از کشورهای مختلف حضور دارند و از نمایش فیلم‌ها و فرآیند داوری با حضور تمامی این داوران جهانی در سالن‌های میزبان جشنواره صورت پذیرفته است. برای افزایش کیفی رتبه بین‌المللی و جامعیت بخشی به نگاه داوران جهانی، از ظرفیت داوری بین‌المللی کودکان و نوجوانان در رده‌های سنی 12 و 16 سال استفاده کرده‌ایم که فیلم‌ها را داوری کرده‌اند.
نشست‌های تخصصی با حضور مهمانانی از روسیه و عراق در حوزه انیمیشن و مباحث کودک برگزار شده است. داوران بین‌المللی از کشورهای ایتالیا، عمان، روسیه، هند، یک داور ایتالیایی-آلمانی و همچنین دو داور ایرانی به نام‌‌های پوران درخشنده و غزل شاکری گروه داوری ما را تشکیل می‌دادند. داوران نوجوان ما نیز از 9 کشور مختلف در جشنواره حضور داشتند.
ایکنا ـ چه تمهیداتی برای ارتقای سینمای رئال(واقع‌گرا) ایران و نه تنها آثار پویانمایی برای حضور در بازارهای بین‌المللی اندیشیده شده است؟
نکته اول، پیش‌بینی نشست‌های تخصصی با موضوعات مشخص و دعوت از مخاطبان مرتبط در این زمینه بود. نکته دوم، انتخاب فیلم‌هایی برای این بخش بود که فکر می‌کنم حداقل این زمینه را فراهم می‌کند تا تماشاگران متقاعد شوند که ما به سطحی قابل قبول دست یافته‌ایم. همچنین فرآیند بازبینی این فیلم‌ها می‌تواند یک فرآیند آموزشی برای مخاطبانی باشد که این آثار را تماشا می‌کنند.
ایکنا ـ در مورد نگاه ویژه‌ای که جشنواره امسال به کودکان و نوجوانان غزه داشت و برنامه هایی که در این راستا به جشنواره تزریق شد، توضیح دهید.
این نگاه محوری در بخش بین‌الملل وجود داشت و در حوزه فیلم‌های کوتاه نیز چند فیلم با این موضوع انتخاب شده که مورد داوری نیز قرار گرفتند. دغدغه داشتیم که این موضوع دیده شود و با وجود دریافت آثار زیاد، با توجه به محدودیت‌ها و تلاش برای داشتن آثاری از جغرافیای مختلف، تعدادی اثر باکیفیت با رویکرد تکریم و پاسداشت کودکان و نوجوان غزه برای حضور در بخش رقابت بین‌الملل جشنواره انتخاب شدند.
گزارش از امین خرمی