به گزارش ایکنا از اصفهان، بیژن رنجبر، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در آیین افتتاح چهارمین کنگره بین‌المللی «نهج‌البلاغه؛ راه نجات» با عنوان «نهج‌البلاغه و حکمرانی علوی» که امروز، ۲۴ مهرماه با حضور رئیس‌جمهور در مرکز همایش‌های بین‌المللی اصفهان برگزار شد، اظهار کرد: نهج‌البلاغه بیش از آنکه کتاب فصاحت و بلاغت باشد، نقشه مهندسی جامعه‌ای زنده و منشور علمی برای ساختن حیاتی متعالی است. در این چند دقیقه می‌خواهم به نهج‌البلاغه از منظر یک معلم علوم زیستی و ترمودینامیک نگاه و نکاتی بیان کنم.
وی افزود: در علم ترمودینامیک، سه نوع سیستم ایزوله، بسته و باز تعریف شده است. موجودات زنده سیستم‌های باز هستند؛ زیرا برای بقا، رشد و تکامل به جریان مداوم انرژی، ماده و اطلاعات نیاز دارند. ویژگی بنیادین یک سیستم زنده، مبارزه دائمی با قانون دوم ترمودینامیک، یعنی انتروپی است.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی بیان کرد: انتروپی به معنای بی‌نظمی، زوال، سکون و مرگ است. هر سیستمی که به حال خود رها شود، به سوی بیشترین میزان از بی‌نظمی و فروپاشی حرکت می‌کند؛ ولی سامانه‌های زنده با مصرف هوشمندانه انرژی، این روند را معکوس می‌کنند.
وی گفت: جامعه انسانی نیز سیستمی زنده و پیچیده است و فساد، ظلم، جهل، تفرقه، عصبیت، رابطه‌گرایی و انحصار اطلاعات همان انتروپی یا همان بی‌نظمی اجتماعی و نیروهای ویرانگری هستند که در صورت مهارنشدن، انرژی جامعه را هدر می‌دهند و آن را به سمت فروپاشی می‌کشانند.
رنجبر ادامه داد: در مقابل آن عدالت، تقوا، وحدت، مشورت، تخصص‌گرایی، عقلانیت و شفافیت نیروهای ضدانتروپی هستند، به‌طوری که بی‌نظمی اجتماعی را کاهش می‌دهند و موجب پایداری و رشد جامعه می‌شوند. در این میان حکمرانی علوی می‌تواند در جایگاه فرایندی هوشمندانه برای مدیریت انرژی و اطلاعات در جامعه تعریف شود.
وی تصریح کرد: هدف حکمرانی علوی، رسیدن به حالتی پایدار و پویاست. در این مهندسی شگفت‌انگیز، چند اصل کلیدی در نهج‌البلاغه را می‌توان برشمرد، از جمله عدالت که بارها در این کتاب ارزشمند مورد تأکید قرار گرفته و اکوسیستمی امن برای نوآوری و شاه‌کلید توزیع بهینه انرژی در جامعه است.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی اضافه کرد: امیرالمؤمنین(ع) در نامه‌ای به مالک اشتر، جامعه را شبکه‌ای از طبقات به‌هم‌پیوسته می‌داند که صلاح هر جزء در گرو صلاح گروهی دیگر است. از منظر ترمودینامیکی نیز بی‌عدالتی و تمرکز ثروت مانند ایجاد گرادیان‌های شدید انرژی در سیستم است و آن را مستعد آشوب و انفجار می‌کند. عدالت علوی، انرژی و منابع را به‌گونه‌ای توزیع می‌کند که فرصت‌های برابر برای رشد و تعالی فراهم شود.
وی تقوا و شفافیت را یکی دیگر از اصول کلیدی نهج‌البلاغه دانست و اظهار کرد: این دو، اطلاعات کنترل‌کننده سیستم هستند. امام علی(ع) کارگزاران را همواره به تقوا و نظارت بر اعمالشان فرامی‌خواند. تقوا و شفافیت فقط مفاهیم اخلاقی فردی نیستند، بلکه اطلاعات تنظیم‌کننده و اصلاح‌کننده سیستم اجتماعی به‌شمار می‌روند. حاکم باتقوا و نظام شفاف مانند حلقه بازخورد هوشمند، خطاها را شناسایی و اصلاح می‌کند.
رنجبر ادامه داد: حضرت علی(ع) فرمود: «من در آنچه شما را آگاه کنم، کتمان‌کننده نیستم.» اطلاعات، کالای عمومی و این اصل دقیقاً معادل «داده باز» در حکمرانی مدرن است. اصل کلیدی سوم، نظم و قانون نام دارد. ساختارهای پایدارکننده جامعه، بخش‌هایی با انتروپی پایین هستند؛ همچنین نظم و قانون، تعادل انرژی و اطلاعات را در جامعه حفظ می‌کنند.
وی با بیان اینکه مردم اصل چهارم و انرژی حیاتی سیستم محسوب می‌شوند، بیان کرد: در منطق ترمودینامیک، هیچ سیستم بازی بدون ورودی انرژی زنده نمی‌ماند. در حکمرانی علوی، مردم و رضایت آن‌ها همان ورودی انرژی است. امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر هشدار می‌دهد که ستون دین و پشتوانه حکومت، مردم هستند. ورودی انرژی حکومتی که پایگاه مردمی و رضایت عمومی را از دست بدهد، قطع می‌شود؛ سپس ناگزیر به سمت زوال و فروپاشی می‌رود که همان افزایش انتروپی است.
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی تأکید کرد: رسالت این دانشگاه بر پایه قرآن و نهج‌البلاغه در تمدن‌سازی نوین اسلامی، کاهش انتروپی علمی و فرهنگی کشور به‌وسیله توسعه پژوهش‌های میان‌رشته‌ای، ترویج علم نافع و نگریستن به دانشگاه به‌مثابه سیستمی زنده و پویاست. نهج‌البلاغه فقط متنی تاریخی نیست، بلکه کتابی از حکمت و راهنمای زندگی دنیوی و اخروی است. از دیدگاه من، نهج‌البلاغه کتابی ترمودینامیک محسوب می‌شود تا بتوانیم جامعه‌ای زنده، پویا و عدالت‌محور بسازیم.
زهراسادات مرتضوی