انتظار فرج، چشم‌به‌راه بودن برای ظهور حضرت مهدی(عج) است، که ظهورش را موجب گشایش و برپایی صلح و عدالت در همه جهان دانسته‌اند. در احادیث معصومان، انتظار فرج، برترین و محبوب‌ترین عمل و شرط پذیرش سایر اعمال شمرده شده است.
متخصصان مهدویت، انتظار فرج را متشکل از سه عنصر قانع نبودن به وضع موجود، امید دستیابی به وضع مطلوب و تلاش برای رسیدن به آن می‌دانند.
به منظور تبیین اینکه چگونه انتظار به یک حرکت اجتماعی و اثرگذار تبدیل خواهد شد؟ خبرنگار ایکنا از همدان، با حجت‌الاسلام والمسلمین اصغر قاضی‌خانی، متخصص حوزه مهدویت، گفت‌وگویی کرده است که مشروح آن را در زیر می‌خوانیم؛
ایکنا _ چگونه می‌توان انتظار را از حالت ذهنی و صرفاً اعتقادی به یک رفتار اجتماعی و اثرگذار تبدیل کرد؟
اساس عینیت‌بخشی به انتطار اعتقادی، انتظار عملی است. عمل نشانه صداقت انتظار و مایه تقویت آن است، آخرین عنصر انتظار «عمل» است. اقدام برای تحقق وضع مطلوب یا حداقل برخورداری از انگیزه، اقدام انتظار را در وجود انسان تثبیت می‌کند.
عمل و اقدام برای مقدمه‌سازی ظهور و زمینه‌سازی فرج تا آنجا که مقدور است، هم دلیل صداقت ادعای انتظار است و هم مایه تقویت انتظار خواهد بود، منتظر باید اهل عمل باشد. عمل‌گرا بودن در فرهنگ منتظران نهادینه شده است؛ زیرا منتظر تا به سمت وضعیت مطلوب حرکت نکند، منتظر نیست، اساساً هیچ احساس و ادراکی نمی‌تواند تا ابد در حصار عدم تجلی در عمل، محصور بماند.
بیشتر بخوانید:
- انتظار سازنده از منظر آیات و روایات
- تلاش برای اصلاح امور جامعه؛ تأثیر مهم اعتقاد به مهدویت
- شناخت امام زمان(عج) ضرورت اساسی تربیت دینی در مدارس است
اگر مهدی(عج) دوست‌داشتنی است، اگر ظهور او و تحقق تمام زیبایی‌های حاکمیت مطلق دین، دوست‌داشتنی است، این دوست داشتن تا کی می‌تواند محجوب بماند؟ یقینا این دوست داشتن در رفتار و منش جامعه تأثیرات شگرف خود را نشان خواهد داد و خواسته یا ناخواسته در وضع جامعه تغییراتی ایجاد خواهد کرد، در این مصاحبه به دنبال به تقویت این آثار هستیم و اینکه بتوانیم با عمل به آنچه دوستش داریم یعنی عمل به مقتضای انتظار فرج، انتظارمان را قوام بخشیم و از مدت دوران غیبت بکاهیم.
هرگاه بینش و گرایش مثبتی نسبت به موضوعی پدید بیاید و رشد کند رفتار انسان هم تا حدودی تحت تأثیر آن قرار خواهد گرفت، در این صورت برای عمل کردن فرد بر اساس آن بینش و گرایش نیاز به سفارش جداگانه‌ای نخواهد بود، مگر اینکه توجه به عمل و نقش آن و اهمیت دادن به آن موجب به کار گرفته شدن بینش‌ها و گرایش‌های موجود خواهد شد. نباید منتظر بمانیم تا آگاهی و ارادت قلبی ما به حد لبریزی برسند، آنگاه به صورت طبیعی به عمل برسیم بلکه با درک اهمیت عمل باید رونق‌بخش احساس باطنی انتظار شویم.
ایکنا _ تحقق عمل از سوی یک منتظر حقیقی چگونه است؟
خودسازی و برخورداری از آمادگی روحی لازم برای انجام وظایف سربازی حضرت، حداقل عمل برای یک منتظر آماده محسوب می‌شود. این آمادگی باید برای انجام وظایف قبل از ظهور هم فراهم شود تا توانایی مناسب برای انجام تکالیف منتظر در مقام زمینه‌سازی ظهور به دست آید.
در دوران زمینه‌سازی قبل از ظهور وظایف حساس و متفاوتی بر عهده منتظران قرار می‌گیرد که برآمدن از عهده آنها نیازمند آمادگی و توانایی‌های بیشتر و بعضاً متفاوتی است.
منتظر برای ظهور احساس مسئولیت می‌کند، او با توجه به مسئولیت‌های سنگینی که بر عهده دارد، تلاش می‌کند تا خود را برای انجام آنها آماده کند. کسب این آمادگی نیازمند یک برنامه‌ریزی دقیق و تلاش مستمر است. به این ترتیب زندگی منتظر با دیگران متفاوت می‌شود، گویی منتظر برای تمام ابعاد زندگی خود برنامه دارد و حال و هوای زندگی او به زندگی یک چریک انقلابی و یک مبارز تمام‌عیار می‌ماند.
نمی‌شود انسان انقلابی نباشد اما بخواهد به عنوان یک منتظر به خودسازی بپردازد. در جریان یک برنامه خودسازی، باید به ابعاد مختلف پرداخت اگرچه محور خودسازی فاصله گرفتن از راحتی و غفلت است، اما گاهی این حرکت به پیگیری برنامه‌های معنوی و اصلاح صفات روحی می‌پردازد و گاهی به تنظیم فعالیت‌های رایج زندگی معطوف می‌شود.
ایکنا _ به جز انجام اعمال شخصی و خودسازی فردی، یک منتظر حقیقی چه اقدامات اجتماعی باید انجام دهد؟
بعد از خودسازی، انجام وظایف اجتماعی نوع دیگر عمل منتظران است که از آن غفلت نمی‌کنند. اساساً منتظر یک موجود اجتماعی، بلکه جهانی است نمی‌توان انتظار را بدون اجتماع تصور کرد.
باید توجه داشت که انجام وظایف اجتماعی صرفاً پس از پایان یافتن مراحل عالی خودسازی نیست، چراکه اولاً بسیاری از وظایف اجتماعی ما نیاز به خودسازی و طی دوره‌های ویژه معنوی ندارد، مانند آنجا که می‌خواهیم به انفاق و انواع مجاهدت‌های مالی بپردازیم. ثانیاً عمل اجتماعی خود بسیار سازنده است و اساسا یکی از مهمترین راه‌های خودسازی پرداختن به وظایف اجتماعی است، اگر کسی بخواهد در مقام مربی جامعه یا معلم جمعی ظاهر شود و دیگران از او الگو بگیرند، باید قبل از انجام چنین وظایفی به خودسازی‌های ویژه‌ای بپردازد.
در روایتی از امام باقر(ع) آمده است که ایشان در ضمن پاسخ عده‌ای از شیعیان که ادعا می‌کردند منتظر و آماده برای قیام علیه ظلم هستند، فرمودند: «یاران قائم(عج) به قدری با هم صمیمی و برادرند که وقتی یکی از آنها احتیاج مالی داشته باشد، بدون اینکه نیاز به اجازه گرفتن باشد از کیف پول رفیقش به اندازه احتیاجش بر می‌دارد» این قدر باهم صمیمی هستند.
در روایت دیگری آمده است که «اگر دو مؤمن با هم این گونه نباشند، هنوز به حد برادری نرسیده‌اند» ما اگر می‌خواهیم به مقام منتظر برسیم باید در رفاقت‌هایمان عملاً به سمت چنین فضایی حرکت کنیم کما اینکه امام باقر(ع) هم فرمودند «امام زمان(عج) زمانی که قیام کند چنین یارانی خواهد داشت.»
در زیارت عاشورا می خوانیم «إِنِّی سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَكُم» یعنی ای امام حسین(ع) من فقط با شما دوست نیستم بلکه با هر کسی هم که با شما دوست باشد دوست هستم، یاور امام زمان(عج) هم از نظر عاطفی به انسان‌ها علاقه دارد و هم در مقام عمل، اهل دوست شدن و رفیق شدن با دیگران است، منتظر اگر با کسی اختلاف شخصی داشته باشد اگرچه حق با او باشد، از حقش صرف نظر می‌کند، او مظلومیت را تحمل می‌کند ولی با مؤمنین دوستی می‌کند. منتظر در روابط اجتماعی‌اش با دیگران بی‌نظیر است.
در این جهان آزاد و پر از رقابت باید ثابت کنیم که مهدویون از همه بهتر هستند ما باید به جایی برسیم که وقتی سؤال می‌شود منتظر چه کسی است؟ همه بگویند معلوم است کسی که از همه بانشاط‌تر است، بیشتر از همه خدمت می‌کند بیشتر از همه درس می‌خواند، نستوه و خستگی‌ناپذیر است و در یک کلام کسی است که بلد است، چگونه زندگی کند.
منتظر نه تنها با همه مردم خوب است بلکه با دشمنان مردم نیز مقابله می‌کند. منتظر ظلم‌ستیز است، ما در خلأ زندگی نمی‌کنیم، جهان ما پر از ظلم و بیداد است لذا منتظر تنها اهل محبت نیست، اهل عداوت هم هست، منتظر تنها اهل عدالت نیست به ظلم هم حساسیت نشان می‌دهد.
بعضی‌ها مایل هستند اجتماعی بودن را در حد و اندازه‌های خاصی محدود کنند، به طور مثال کمک به هم‌نوع و رسیدگی به مستمندان را در محدوده فقرای یک محل، یک شهر و یا حتی یک کشور محدود می‌بینند، مایل نیستند ریشه‌های فقر را ببینند و با آن مبارزه کنند آنها حاضرند مؤسسات خیریه تأسیس کنند، ولی حاضر نیستند با اساس و ریشه محرومیت یعنی کسانی که این فقر و محرومیت را به وجود آورده‌اند؛ همان صاحبان زر و زور و تزویر و در رأس آنها استکبار جهانی مبارزه کنند. این روش به نوعی ضدیت با جامعه و پنهان کردن ظالمانی است که در نتیجه ظلم آنها جوامع بشری به ویرانه‌ای تبدیل شده‌اند این روش در حقیقت ایجادحاشیه امن برای چنین ظالمانی است.
امروز تنها راه خدمت به انسان‌ها مبارزه با ستمگران و مقاومت در برابر آنهاست، به عبارت دیگر نشر فرهنگ مبارزه و بیدار ساختن مردم برای رویارویی با مستکبران تنها راه خدمت به بشریت و بالطبع مقدمه سازی برای ظهور است.
مقام معظم رهبری در کلام بسیار پراهمیتی فرموده‌اند «آن وقت که معلوم شد در مقابل قدرت مادی مستکبران، عالم زمینه این وجود دارد که آحاد بشر بتوانند بر روی حرف حق خود بایستند آن روز، روز ظهور امام زمان (عج) است؛ آن روز روزی است که منجی عالم بشریت به فضل پروردگار ظهور کند و پیام او همه دل‌های مستعد را که در همه جای جهان هستند به خود جذب کند و آن وقت دیگر قدرت‌های ستمگر، زورگو و متکی به زر و زور نمی‌توانند حقیقت را از جایگاه خودش به عقب برانند.»
ایکنا _ درباره اخلاق اجتماعی یک منتظر حقیقی توضیح دهید.
اخلاق اجتماعی از سلوک مهربانانه و حق شناسانه با خانواده و مردم شروع می‌شود و با انقلابی بودن و مبارزه در راه نجات بشر تداوم می‌یابد و به ظهور منجی عالم بشریت ختم می‌شود، نمی‌توان در هیچ مرحله‌ای متوقف شد در هر مرحله‌ای متوقف شویم چه بسا تمام راه آمده را بازگردیم و به ظالمانی به خود و جامعه مبدل شویم، چراکه در شرایط امروز هر کسی سکوت کند و کنار بکشد خود به خود کمک‌کار و یاور ظالمان خواهد بود؛ چراکه ما در زمانی هستیم که دیگر جهاد نهایی آغاز شده است و رویارویی کامل جبهه حق و باطل شکل گرفته است.
ایکنا _ پیش‌زمینه انجام اعمال اجتماعی یک منتظر حقیقی چیست؟
عمل اجتماعی مستمر و مدام بدون تشکیل حکومت نه قابل تصور است و نه قابل تحقق اگر ما به وظایف اجتماعی و جهادی خود عمل کنیم، قهراً به تشکیل حکومت و یا سرنگونی حکومت‌های ظالم ختم می‌شود و اگر بخواهیم به همه وظایفی که به عهده داریم عمل کنیم باز باید حکومت تشکیل دهیم و حکومت‌های ظالم را از سر راه برداریم. اینجاست که تشکیل یک حاکمیت منتظر در دستور کار منتظران قرار می‌گیرد و طبیعی است که قبل از ظهور حکومت منتظران شکل بگیرد تا مقدمات ظهور به وسیله آنها فراهم شود، همچنان که درباره مقدمه‌سازان ظهور در روایت آمده است که قبل از ظهور قومی به زمینه‌سازی اقدام می‌کنند.
نتیجه طبیعی و اجتناب ناپذیر مبارزه با ظلم تشکیل حکومت است؛ لازمه تشکیل حکومت در این دنیای پر از ظلم مبارزه کردن با دنیای استکبار برای دفاع از این حکومت است. امروزه نمی‌توان حکومتی خواهان عدالت تشکیل داد و از آماج دشمنی‌های دشمنان عدالت در امان بود و به سلامت و بی‌دغدغه از دشمنی‌ها عبور کرد، چون اساساً تشکیل چنین حکومتی به معنای به صدا درآمدن زنگ خطر برای اضمحلال حکومت‌های ظالم و عدالت‌ستیز است، اصلاً نمی‌توان تصور کرد حکومت بر حقی در این دنیایی که تحت ستم جبهه باطل است شکل بگیرد و نظام سلطه جهانی را رو به نابودی نبرد دنیای امروز با دنیای سابق متفاوت شده است.