در عصری که ترجیح جوانان به فضای دیجیتال بیشتر است تا مطالعه کتاب، سؤال اساسی این است که آیا می‌توان راهکاری را برای جوانان ارائه داد، تا جذب کتاب و کتابخوانی شوند.
قدم نخست، هم‌صحبتی و همراهی صمیمانه با خود جوانان است. باید ایده‌هایشان را شنید، خواسته‌هایشان را فهمید و نقش اصلی را برای ارتقای فرهنگ مطالعه به آن‌ها سپرد.
جوان زیبایی را دوست دارد و وقتی زیبایی را ببیند، به دنبالش می‌آید و اصل مهم این است که عشق را باید با عشق نه با امر و نهی منتقل کرد.
از این‌رو برای رسیدن به درک این مطلب خبرنگار ایکنا از گلستان با فرشته طبرسا، استاد دانشگاه و کارشناس کتابخانه و مرکز نشر دانشگاه گلستان به گفت‌وگو پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانیم.
ایکنا_ با توجه به سابقه فعالیت شما در کتابخانه، کتاب از منظر معنوی چه جایگاهی در زندگی انسان دارد؟
ابتدا هفته کتاب و کتابخوانی و کتابدار رو تبریک عرض می‌کنم و خوشحالم که بدین مناسبت فرصتی برای گفت‌وگو درباره پیوند عمیق کتاب و معنویت فراهم شده است. به نظر بنده ریشه پاسخ به این پرسش را می‌توان در مفاهیم آیاتی از سوره بقره جست‌وجو کرد، آنجا که خداوند اسمای الهی را به حضرت آدم آموخت و سرشت انسان با علم، آموختن و معنا پیوند خورد. این ارتباط در طول تاریخ عمیق‌تر شد تا به زمان رسالت پیامبر اکرم(ص) رسید، زمانی‌که آیات سوره علق و کتاب قرآن بر ایشان نازل شد. ارتباط من با کتاب از نوجوانی آغاز شد؛ آن هنگام براساس آموزه‌های دینی دریافتم که در مسیر خداشناسی، نقطه آغاز خودشناسی است و کتاب از پاک‌ترین و عمیق‌ترین مسیرهای «مواجهه انسان با خویشتن» و سپس «مواجهه با خدا» به‌شمار می آید. کتاب پنجره‌ای رو به جهان درونی انسان است؛ جهانی سرشار از حقیقت، معنا و آرامش. پس از ورود به دانشگاه و تحصیل در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی و تجربه عملی در کتابخانه دانشگاه و حرفه کتابداری، دریافتم که کتاب‌ها آینه‌هایی برای تأمل در خویشتن و کشف مسیر زندگی‌اند و هر فرد بسته به روحیات، افکار، و باورهای خود، این مسیر را طی می‌کند. مهم این است کتاب خوب را بیابیم و با آن همنشین شویم.
اگر بخواهم تجربه این سال‌ها رو خلاصه کنم، باید بگویم کتاب، یک همنشین زنده است؛ هم‌نشینی بی‌قضاوت، بدون عجله، و بی توقع متقابل، که انسان را به عمق وجودش می‌برد. همراهی با کتاب، نوعی سیر و سلوک آرام و بی‌صداست که هر بار انسان را روشن‌تر بازمی‌گرداند و او را از سطح روزمرگی به عمق تفکر هدایت کند. کتاب چراغی است که با نور دانش، راه دل را روشن می‌سازد.
ایکنا_ مطالعه تا چه اندازه می‌تواند در رشد روحی، خودسازی و تهذیب اخلاقی نقش‌آفرین باشد؟
رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال 1395 فرمودند که سلامت جسمی، سلامت معنوی و سلامت فکری برای جوانان ضروری است و کتابخوانی برای سلامت فکری اهمیت ویژه دارد. مطالعه، زمانی که با نیت پاک و استمرار همراه باشد، به‌ویژه مطالعه متون اخلاقی و معنوی، نوعی «ورزش روح» است. مطالعه و خواندن، ذهن را منظم و قلب را آرام می‌کند و انسان را نسبت به رفتارهای خود آگاه‌تر می‌سازد. کتاب‌ها بسیار مواقع نقش یک استاد خاموش را دارند که ما را به سوی نیکی، انصاف و سنجیدگی سوق می‌دهند و کمک می‌کنند خطاهای درونی خود را ببینیم و مسیر اصلاح را آغاز کنیم. وقتی فردی سال‌ها با «گلستان سعدی» یا «مثنوی» یا حتی رمانی عمیق مانند «بینوایان» همنشین باشد، آرام آرام نگاهش، رفتارش، و سخنش تغیر می کند و فضایل اخلاقی در او تقویت می‌شود. در تجربه زیسته من نیز مطالعه زندگی‌نامه دانشمندان شهید و روایت‌های خانواده‌های شهدا، تأثیری تا عمق جانم گذاشته است. مطالعه حقیقی، «خودسازی بدون اجبار» است.
ایکنا_ به نظر شما اساسی‌ترین خلأ جامعه امروز در حوزه مطالعه و کتابخوانی چیست و چه پیامدهایی دارد؟
مهم‌ترین خلأ، نبود «عادت مطالعه» از دوران کودکی و کم‌رنگ بودن فرهنگ کتابخوانی در خانواده‌هاست. در عصر حاضر، با گسترش فناوری‌های دیجیتال، خلأ دیگری نیز پدید آمده و آن، نبود سکوت و تأمل است. امروز همه در اقیانوسی از اطلاعات شناوریم، اما کمتر پیش می‌آید که با یک متن خلوت کنیم. سرعت سرسام‌آور تبادل انواع محتوا در شبکه‌های اجتماعی، فرصت «درنگ، تعمل و غور» و مطالعه عمیق را از بسیاری افراد گرفته است. در بلندمدت، این وضعیت رشد فکری، قدرت تحلیل و گفت‌وگوپذیری جامعه را کاهش می‌دهد و به سطحی‌نگری و رفتارهای احساسی می‌انجامد. پیامد آن، جامعه‌ای شکل می‌گیرد که حرف زیاد می‌زند، اما حرف حساب کم دارد. دلش می‌خواهد بهتر باشد، اما ابزار بهترشدن را گم کرده است.
خلاصه آنکه، ما کتاب نمی‌خوانیم چون حوصله نداریم، و حوصله نداریم چون کتاب نمی‌خوانیم. این چرخه، یکی از خطرناک‌ترین آسیب فرهنگی امروز است.
ایکنا_ برای افزایش علاقه نسل جوان به مطالعه، به‌ویژه مطالعه‌های معنوی و قرآنی، چه راهکارهایی را مؤثرتر می‌دانید؟
الگو بودن والدین و معلمان در مطالعه مستمر تأثیر عمیقی بر نسل جوان دارد. در کنار این‌ها، ایجاد فضاهای جذاب و دوستانه در کتابخانه‌ها (نور مناسب، محیط دلنشین، چای، بوی قهوه، نشست‌های صمیمی پیرامون کتاب) می‌تواند دل جوانان را به سمت مطالعه بکشد. استفاده از زبان ساده و داستانی در معرفی متون معنوی و قرآنی، بهره‌گیری از هنر و معرفی برنامه‌های مفید صدا و سیما، مانند «هدهد سفید» و آثار مرتبط با کودک و نوجوان، مسابقات کتاب محور تأثیرگذار است. به‌کارگیری فناوری‌های نو، مانند اپلیکیشن‌های قرآنی، پادکست‌های موضوعی و برگزاری حلقه‌های گفتگوی معرفتی و قصه‌گویی، می‌تواند اشتیاق مطالعه را افزایش دهد. بهترین تبلیغ مطالعه، حال خوب ماست. از تکه‌های کوچک و شیرین شروع کنیم: مزه بدهیم، نه حجم، مطالعه یک آیه در روز که با یک داستان کوتاه یا یک بیت از مولانا همراه شده است.
ایکنا_ اگر بخواهید به‌مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی یک پیام معنوی یا توصیه الهام‌بخش به مخاطبان ارائه دهید، آن پیام چیست؟
به یاد داشته باشیم، کسی که با کتاب زندگی کند، هرگز از مسیر حقیقت دور نمی‌شود. کتاب را همچون دوستی مهربان در زندگی حفظ کنیم؛ دوستی که هیچ‌گاه ما را تنها نمی‌گذارد. خواندن روزی چند دقیقه کافی است تا ذهنی روشن‌تر و دلی آرام‌تر داشته باشیم؛ همین لحظات کوچک، آینده‌ای بزرگ می‌سازند. از قرائت قرآن غافل نشویم. کتاب ما را به معجزه‌ای که درون‌مان نهفته است، پیوند می‌دهد. هفته کتاب، هفته بازگشت به خود اصیل‌مان و ریشه‌های روشن وجودمان است.