سالیان متمادی، همه سالهای کودکی و نوجوانی ما، هر ساله در شب اولین جمعه ماه رجب، در همهجا ــ از جلسات و محافل بسیار کوچک خانگی گرفته تا مجالس بزرگ در مساجد جامع و هیئتهای مذهبی مرکزی شهرها و استانها ــ لیلهالرغائب معرفی و توصیف میشد. تقریباً در همه مساجد، بدون استثناء، پیش یا پس از دعای کمیل، درباره این شب سخن گفته میشد؛ آنچنان که ما بچهها و نوجوانها، گاه از منبریها و مُرشدها هم بهتر میتوانستیم لیلهالرغائب را توضیح بدهیم.
ترکیب «لیلهالرغائب» آشکارا الگوبرداریشده از «لیلهالقدر» (شب قدر) است. اما «رغائب» چیست و به چه معناست؟ «رغائب» جمعِ «رَغیبه» است؛ همانگونه که میگوییم: دقیقه/دقائق، قبیله/قبائل، فضیلت/فضائل، کبیره/کبائر، قرینه/قرائن.
«رَغیبه» از نظر صرفی، «فعیل» به معنای «مفعول» است؛ یعنی «مرغوبٌفیه»، چیزی که بسیار مورد گرایش، توجه و علاقه است. معادل فارسی آن «جایزه» است؛ جایزهای که غالباً نمک و زیباییاش در این است که دریافتکننده از پیش نداند چه چیزی قرار است به او داده شود. این میشود «رَغیبه» و جمع آن «رغائب»؛ یعنی جوایز، جایزهها.
امامان اهلبیت علیهمالسلام، لیلهالرغائب را دو سه ماه پیش از لیلهالقدر برای یاران و پیروان خود مطرح کردهاند؛ با عنوان «شبِ جایزههای ویژه». شبی که قرار است از شامگاه تا پگاه، بندگان خدا از سوی خداوند، جوایزی خاص و ممتاز دریافت کنند؛ چه جوایز دنیوی و چه اخروی. و طبعاً چنین شبی، همانند شب قدر، به شبی برای ذکر، دعا، نماز و راز و نیاز تبدیل میشود؛ شبی در انتظار دریافت آن جایزهها.
اما در سالهای نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ناگهان در اینجا و آنجا، لیلهالرغائب را «شب آرزوها» ترجمه کردند؛ ترجمهای صددرصد نادرست. اگر قرار بود معنای آن «شب آرزوها» باشد، باید گفته میشد: «لیلهالرغبات»، نه لیلهالرغائب.
مرحوم محمدعلی لسانی فشارکی، استاد و پیشکسوت قران کریم