به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از لرستان، خداوند متعال در آیات 12 تا 14 سوره مؤمنون به مسئله آفرینش جنین اشاره کرده و می‌فرماید: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِینٍ(12)ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِی قَرَارٍ مَّکِینٍ؛ و به یقین انسان را از عصارهاى از گِل آفریدیم، سپس او را [به‌صورت] نطفهاى در جایگاهى استوار قرار دادیم».
خداوند متعال در آیه بعدی این سوره می‌فرماید: «ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ؛ آن‌گاه نطفه را به‌صورت علقه درآوردیم پس آن علقه را [به‌صورت] مضغه گردانیدیم و آن‌گاه مضغه را استخوان‌هایى ساختیم بعد استخوان‌ها را با گوشتى پوشانیدیم آن‌گاه [جنین را در] آفرینشى دیگر پدید آوردیم آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است».
حال جای این سؤال مطرح است که آیا سقط جنینی که خداوند تبارک و تعالی در رابطه با مراحل ساخت آن این‌چنین زیبا سخن گفته و به‌خاطر آفرینش آن بر خود آفرین گفته است، چه حکمی دارد.
ممکن است کم و بیش با چنین سؤالاتی که آیا کشتن جنین در شکم حرام است؟ حکم آن، قبل و بعد از چهار ماهگی چیست؟ آیا فرد، قاتل حساب می‌شود و باید قصاص شود؟ در چه موقع این کشتن گناه محسوب می‌شود؟ و چه موقع باید دیه پرداخت؟ و چه موقع باید قصاص کرد؟ دیه را باید به چه کسی پرداخت؟ مواجه باشیم که بسی جای تأمل دارد.
معنای لغوی سقط جنین
در مورد سقط جنین، تعاریف گوناگونی ارائه شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به بیرون راندن حاصل باروری زن، قبل از موعد معین، به میل و به عمد، بیرون راندن حاصل باروری از رحم، در حالی‌که موجود تکوین یافته، قادر به زندگی در خارج از رحم نباشد، خارج کردن حاصل باروری قبل از هفته بیستم حاملگی، اخراج عمدی یا خروج خود به خود حمل، قبل از موعد طبیعی، ختم حاملگی، در مرحله‌ای که هنوز جنین قادر به زندگی در خارج از رحم نباشد، اشاره کرد.
خداوند متعال در آیه 21 سوره انسان فرموده است: «إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعًا بَصِیرًا؛ ما انسان را از نطفه مختلطى آفریدیم و او را مىآزماییم بدین جهت او را شنوا و بینا قرار دادیم» همچنین در آیات 39 قیامت، 6 زمر، 8 رعد و 233 بقره در این رابطه سخن گفته است چنان‌که در آیه 233 بقره فرموده است: «وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَعلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لاَ تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَهَا لاَ تُضَآرَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلاَ مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِکَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْهِمَا وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُواْ أَوْلاَدَکُمْ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّآ آتَیْتُم بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ».
در آیه خداوند می‌فرماید: «و مادران [باید] فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند [این حکم] براى کسى است که بخواهد دوران شیرخوارگى را تکمیل کند و خوراک و پوشاک آنان [مادران] به‌طور شایسته بر عهده پدر است هیچ کس جز به قدر وسعش مکلف نمىشود هیچ مادرى نباید به سبب فرزندش زیان ببیند و هیچ پدرى [نیز] نباید به‌خاطر فرزندش [ضرر ببیند] و مانند همین [احکام] بر عهده وارث [نیز] هست پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضایت و صواب‌دید یکدیگر کودک را [زودتر] از شیر بازگیرند گناهى بر آن دو نیست و اگر خواستید براى فرزندان خود دایه بگیرید بر شما گناهى نیست به‌شرط آن‌که چیزى را که پرداخت آن‌را به عهده گرفتهاید به‌طور شایسته بپردازید و از خدا پروا کنید و بدانید که خداوند به آنچه انجام مىدهید بیناست».
حال باید پرسید خداوند مهربانی که این‌چنین همه چیز از ریز و درشت را برای یک کودک از مرحله جنینی تا دوران شیرخوارگی مدنظر قرار داده و تکالیفی را برای پدر و مادر معین کرده در مواجهه با سقط جنین توسط پدر یا مادر چه مباحثی را مطرح می‌کند؟
هشدارهای قرآن در رابطه با سقط جنین
خداوند متعال در آیات قرآن به بررسی عواملی که آسیب کشته شدن جنین توسط پدر و مادر می‌شود پرداخته است و با پاسخ به همه آن‌ها و ضمانت‌های محکم و وعده‌های حتمی از همه مادران خواسته است که از ارتکاب این عمل خودداری کنند.
ترس از مسائل اقتصادی از انگیزه‌های سقط جنین
از جمله عواملی که باعث می‌شود پدر و مادر مرتکب عمل زشت سقط جنین شوند می‌توان به ترس از مسائل اقتصادی خانواده، ترس از مسائل اقتصادی فرزند، ترس از آینده اقتصادی فرزند و ترس از عاقبت به خیر نشدن فرزند اشاره کرد.
از منظر قرآن کریم، انسان به‌منظور امتحان و آزمایش که زمینه‌ساز سعادت حقیقی اوست پا به این جهان گذاشته است تا با حسن اختیار خویش، طریق عبودیّت خداوند را برگزیده و طی کند و از این رهگذر به مقام قرب الهی و خلیفةاللهی نائل گردد.
ارزش انسان در نزد خداوند متعال به‌حدی است که اگر کسی جان انسانی را بگیرد، جانی در مقابل آن باید داده شود، و این یعنی شدیدترین مجازات.
متاسفانه امروزه شاهدیم در جامعه هستند پدران و مادرانی که دست به قتل فرزندان خود می‌زنند و در همان روزها و ماه‌های اولیه شکل‌گیری جنین اقدام به سقط آن از روش‌های مختلف می‌کنند.
خداوند متعال در آیه 137 انعام در این رابطه فرموده است: «وَکَذَلِکَ زَیَّنَ لِکَثِیرٍ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ قَتْلَ أَوْلاَدِهِمْ شُرَکَآۆُهُمْ لِیُرْدُوهُمْ وَلِیَلْبِسُواْ عَلَیْهِمْ دِینَهُمْ وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا یَفْتَرُونَ؛ و این‌گونه براى بسیارى از مشرکان بتانشان کشتن فرزندانشان را آراستند تا هلاکشان کنند و دینشان را بر آنان مشتبه سازند و اگر خدا مىخواست چنین نمىکردند پس ایشان را با آنچه به دروغ مىسازند رها کن».
و این در حالی است که قتل نفس آن هم از نوع عمدی هیچ توجیهی ندارد و از بزرگ‌ترین گناهان در همه ادیان الهی محسوب می‌شود چنان‌که خداوند متعال در آیه 12 سوره ممتحنه در این رابطه می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذَا جَاءکَ الْمُۆْمِنَاتُ یُبَایِعْنَکَ عَلَى أَن لَّا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئًا وَلَا یَسْرِقْنَ وَلَا یَزْنِینَ وَلَا یَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا یَأْتِینَ بِبُهْتَانٍ یَفْتَرِینَهُ بَیْنَ أَیْدِیهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا یَعْصِینَکَ فِی مَعْرُوفٍ فَبَایِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ».
خداوند در این ایه فرموده است: «اى پیامبر چون زنان باایمان نزد تو آیند که [با این شرط] با تو بیعت کنند که چیزى را با خدا شریک نسازند و دزدى نکنند و زنا نکنند و فرزندان خود را نکشند و بچههاى حرام‌زاده پیش دست و پاى خود را با بهتان [و حیله] به شوهر نبندند و در [کار] نیک از تو نافرمانى نکنند با آنان بیعت کن و از خدا براى آنان آمرزش بخواه زیرا خداوند آمرزنده مهربان است».
در این آیه، خداوند متعال مستقیماً دستور می‌دهد که زنان مؤمن و کسانی‌که ایمان آورده‌اند نباید فرزندان خود را بکشند، متأسفانه این روزها مادران زیادی هستند که بدون توجه به خواست و اراده الهی مبادرت به سقط جنین و قتل فرزندان خود می‌کنند.
متأسفانه هستند عده‌ای که بچه‌دار شدن و یا تعدد فرزندان را بی‌فرهنگی و به اصطلاح عامیانه «بی‌کلاسی» برای خود می‌دانند و در صورت باردار شدن اقدام به سقط جنین می‌کنند و در بسیاری از این موارد زن و شوهر هم عقیده هستند.
آری صحبت ما در مورد پدیده شوم سقط جنین است که در اسلام حرام شمرده شده و از گناهان کبیره است، کسی‌که سقط جنین می‌کند یک انسان را کشته است، و کسی که انسانی را بکشد نامش «قاتل» می‌شود.
عده‌ای هم هستند که از ترس فقر و شرایط سخت معیشتی جنین خود را سقط می‌کنند، که به این قبیل افراد هم خداوند متعال صراحتاً در آیه 31 اسراء دستور می‌دهد که: «وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبیراً؛ و از بیم تنگدستى فرزندان خود را مکشید ماییم که به آن‌ها و شما روزى مىبخشیم آرى کشتن آنان همواره خطایى بزرگ است».
افسانه خیری، از کارشناسان بهداشت خانواده در این رابطه به خبرنگار ایکنا، گفت: متأسفانه روزانه شاهد مراجعه کنندگانی هستیم که با مشکل بارداری ناخواسته مواجه‌اند که راحت‌ترین کار را سقط جنین می‌دانند.
وی افزود: خداوند متعال قتل نفس را مذموم و حرام شمرده است.حال یک فرد بالغ را به قتل برسانی یا یک نوزاد که در شکم است. سقط جنین چه مشروع و چه غیرمشروع حرام است مگر در مواردی که پزشک سلامتی مادر را در خطر ببینید.
این کارشناس بهداشت خانواده با اشاره به افزایش سقط جنین در بین دختران، اضافه کرد: عدم ناآگاهی در ارتباط با جنس مخالف مهمترین دلیلی است که باعث فریب دختران جوان شده است. خیلی از دختران اعتماد در وعده‌های ازدواج را مهمترین علت در دام افتادن جنس مخالف می‌دانند.خیلی‌ها هم می‌گویند اسیر ترویج فیلم‌های مبتذل شده‌اند.
وی گفت: متأسفانه در برخی خانواده‌ها کنترلی روی کانال‌های ماهواره وجود ندارد و برخی نوجوانان در همان سنین پایین با مسائل جنسی آشنا می‌شوند و قُبح آن برایشان از بین می‌رود.
خیری اضافه کرد: برخی کانال‌های ماهواره‌ای از نظر جذابیت‌های جنسی تحریک‌کننده‌اند. حتی کارتون‌هایی را هم که برای سنین کودکی تولید و پخش می‌کنند، سرشار از روابط عشقی است. یعنی از همان سنین کودکی طوری فیلم‌ها نشان داده می‌شوند که کودک می‌داند دوست داشتن یعنی چی؟ کودکان دوست داشتن و لذت بردن از جنس مخالف را یاد می‌گیرند. در صورتی‌که در جامعه ما که یک جامعه اسلامی است، پدر و مادرها مسائل جنسی و زناشویی را در خانواده رعایت می‌کنند.
وی افزود: جامعه ما که یک جامعه اسلامی است، لذا پدر و مادرها مسائل جنسی و زناشویی را در خانواده رعایت می‌کنند. آموزه‌های دینی به ما یاد داده‌اند که یک‌سری رفتارهای خاص را در انظار کودکان انجام ندهیم. بهترین راه این است که کودکان‌مان را آگاه کنیم و یک‌سری توضیحات جنسی و بهداشتی در حد توان فکری‌شان به آن‌ها ارائه بدهیم.
این کارشناس بهداشت خانواده ادامه داد: متأسفانه کانال‌های ماهواره‌ای حجب و حیایی که ما در روابط شرعی‌مان به آن مقیدیم را درنظر نمی‌گیرند چون تقیدی نسبت به شرعیات جوامع ندارند.
وی گفت: خیلی ازجوانان امروزی بی‌پولی وعدم تأمین هزینه‌های ازدواج، مسکن، بیکاری واز این دست مسائل را مهمترین علل افتادن در چاه فحشا می‌دانند. البته نباید این مسائل را هم نادیده گرفت و از کنارش راحت گذشت اما این یک حقیقت است که فقر باعث فحشا می‌شود چه فقر اقتصادی و چه فقر فرهنگی. به نظر من آنچه بیش از همه باعث این ناهنجاری شده فقر فرهنگی در خانواده‌هاست.
خیری افزود: در کنار مشکلات مالی خانواده‌ها، کانال‌های ماهواره‌ای هم دائم در حال تبلیغات زندگی‌های لوکس و تجملی‌اند. جوانان این‌گونه فیلم‌های خوش آب و رنگ را از ماهواره می‌بینند و تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
وی گفت: متأسفانه ماهواره فقط شمه‌ای از زندگی غربی را برای تحریک جوانان ما نشان می‌دهد. جوانان هم نگاه می‌کنند و به این تفاوت‌ها پی می‌برند. برای به‌دست آوردن امکانات و آزادی‌هایی که ماهواره نشان می‌دهد دست به هر کاری می‌زنند.
این کارشناس بهداشت خانواده با بیان این‌که متأسفانه صدمات و لطمات اقدام نابهنجار یک جوان یا نوجوان به کل خانواده وارد می‌شود و آبروی اجتماعی و خانوادگی خانواده‌ها در خطر می‌افتد و باعث مسائل روانی برای والدین می‌شود، اظهار کرد: این‌که می‌گویند باید فرد و خانواده سالم باشند و به قول معروف جنبه داشته باشند درست است ولی مواردی بوده که خانواده و فرد مشکل اخلاقی نداشته ولی متاسفانه با چنین مسائلی مواجه شده‌اند.
قرآن و جنین‌شناسی
آیات قرآن کریم در این زمینه از نظر تعداد، زیاد و از نظر محتوا اعجاب‌انگیز است؛ به‌طوری‌که با پیشرفت دانش جنین‌شناسی در عصر حاضر و انطباق آن با آیات قرآن، جایگاه علمی آیات مربوطه آشکار می‌گردد.
خداوند متعال در آیه 13 مؤمنون در این رابطه فرموده است: «ثُمَّ جَعَلنَاهُ نُطفَهً فِی قَرارٍ مَّکِینٍ ثُمَّ خَلَقنَا النُّطفَهَ عَلَقَهً فَخَلَقنَا العَلَقََهَ مُضغَهً فَخَلَقنَا المُضغَهَ عِظَامًا فَکَسَونَا العِظَامَ لَحمًا ثُمَّ أَنشَأنَاهُ خَلقًا ءَاَخَرَ فَتَبَارَکَ اللهُ اَحسَنُ الَخالِقِینَ».
این آیات، مراحل پنج‌گانه‌ی رشد جنین را چنین مطرح نموده است:
«نطفه»، «علقه»، «مضغه»، «عظام»، «لحم» که به ترتیب: آب و مایع، خون بسته شده، شبیه گوشت جویده شده و شکل‌گیری استخوان‌ها و روئیدن گوشت بر استخوان‌های جنین توصیف شده است.
گرچه این مراحل پنج‌گانه، هر یک حائز اهمیت و مملو از شگفتی‌ها است اما مهمترین مرحله، مرحله ششم؛ یعنی «ایجاد آفرینش جدید» است که تحسین خداوند متعال را نسبت به این مرحله از آفرینش به‌دنبال دارد «ثُمَّ أَنشَأنَاهُ خَلقًا ءَاَخَرَ فَتَبَارَکَ اللهُ اَحسَنُ الَخالِقِینَ»
به نظر اکثر مفسران، این مرحله، همان مرحله‌ای است که جنین «حیات انسانی» می‌یابد.
سقط جنین از نگاه روایات
در روایتی آمده است که شخصی از ابوجعفر درباره زن آبستنى پرسید که بدون آگاهى همسرش دارویى نوشیده و بچهاش را انداخته است. امام فرمود: اگر داراى استخوان بوده و گوشت بر آن‌ها روییده، پرداخت دیه بر زن واجب است و باید آن‌را به شوهرش بپردازد و اگر به هنگامى‌که بچه را انداخته، علقه یا مضغه بوده، باید چهل دینار یا یک بنده، به پدر بچه تسلیم کند. آن شخص پرسید: پس آیا زن در این دیه، از فرزندش ارث نمی‌برد؟ فرمود: نه، زیرا خودش بچه را کشته، پس ارث هم نمىبرد».
دیدگاه مراجع تقلید در رابه با سقط جنین
حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای(مدظله‌العالی) دراین رابطه گفته است: سقط جنین شرعاً حرام است و در هیچ حالتى جایز نبوده و توبه جدى از آن لازم است و باید دیه سقط جنین پرداخت شود که اگر علقه باشد دیه آن چهل دینار است و اگر مضغه باشد شصت دینار است و اگر استخوان بدون گوشت باشد هشتاد دینار است و دیه به وارث جنین با رعایت طبقات ارث پرداخت مىشود ولى وارثى که مباشر سقط جنین بوده از آن، سهمى ندارد.دینار شرعى معادل سکه طلا به وزن یک مثقال شرعى (6 /3 گرم) مى‌باشد و قیمت آن‌را مى‌توان از بازار به‌دست آورد.
همچنین، حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی در این خصوص گفته است: انداختن حَمْل پس از انعقاد نطفه ، جایز نیست و دیه و کفاره (دو ماه روزه متوالی) دارد، مگر این‌که باقى ماندن حمل براى مادر ضرر جانى داشته باشد، یا مستلزم حرج شدیدى باشد که معمولاً تحمل نمىشود، که در این صورت قبل از دمیدن روح و جان گرفتن جنین اسقاط آن جایز است، و بعد از آن مطلقاً جایز نیست. و اگر مادر حمل خود را بیاندازد، دیه آن بر مادر واجب است و باید آن‌را به پدر یا دیگر ورثهاش بپردازد و اگر پدر حمل را بیاندازد، دیهاش بر او واجب است و باید آن‌را به مادر بپردازد و اگر پزشک این عمل را انجام دهد، دیه بر او واجب است، مگر این‌که وارث ببخشد...
همچنین، حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در این رابطه گفته است: اسقاط جنین حرام است، ولى هرگاه جنین در مراحل ابتدایى باشد، و به‌صورت انسان کامل در نیامده باشد، و باقیماندن جنین در آن حالت و سپس تولّد ناقص آن به تصدیق اهل اطلاع متدین باعث عسر و حرج شدید براى پدر و مادر گردد، پایان دادن به حاملگى جایز است و احتیاطاً باید دیه را بدهند و دیه جنین بر کسانی است که در سقط دست داشته‌اند، و چنان‌چه مادر با میل و اختیار، خود را در اختیار طبیب قرار داده که سقط کند نیمی از دیه بر عهدۀ اوست، و باید علاوه بر پرداخت دیه از گناه بزرگی که مرتکب شده‌اند به‌طور جدی توبه کنند و با اعمال نیک آینده گذشته را جبران نمایند.