به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از اردبیل، خلقت انسان از مباحث مهم معرفتی است که از زوایای مختلفی مورد بحث قرار گرفته و حقیقتا از عجایب خلقت الهی به‌شمار می‌رود. موضوع جنین‌شناسی در آیات متعددی از قرآن کریم مطرح شده و اشارات دقیق و نغز قرآنی در این مورد بشر امروزی را به تعجب وامی‌دارد. دانشمندان بزرگ جنین‌شناسی و علوم زیستی در طول تاریخ نظرات متعددی در رابطه با چگونگی مونث یا مذکر بودن جنین، تولید جنین در انسان و کیفیت آن و سایر مسائل مشابه ارائه نموده‌اند که در مقایسه با علم امروزی بشری در مورد علم جنین‌شناسی بسیار سطحی بوده و جالب آن‌که پاسخ این سوالات تا قرن بیستم میلادی برای انسان‌ها مبهم بوده و این در حالی است که پاسخ دقیق همه آن‌ها در قرآن کریم نهفته بوده است.

نظریه ارسطو
ارسطو از دانشمندان پُرآوازه در قرن چهارم قبل از میلاد و کسی‌که که نظرات و کتاب‌های وی تا قرن هفدهم میلادی در مجامع علمی، مقدس به شمار می‌رفت دیدگاه کاملا غلطی در رابطه با سیر تکامل و تشکیل جنین انسانی داشته است. وی عقیده داشت که جنین از اتحاد منی با خون حیض مادر تشکیل می‌شود این در حالی‌ است که قرآن نه‌تنها این خون را موثر در تولید جنین ندانسته بلکه در آیه 222 سوره بقره آن‌را نوعی اذیت و رنج برای زنان شمرده است و علم امروزی نیز کاملاً مؤید این مطلب است(1).
«وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الْمَحِیضِ قُلْ هُوَ أَذًى فَاعْتَزِلُواْ النِّسَاء فِی الْمَحِیضِ وَلاَ تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّىَ یَطْهُرْنَ فَإِذَا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اللّهُ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ»« تو را از حیض زنان می‌پرسند بگو: حیض رنجی است پس در ایام حیض از زنان دوری گزینید و به آن‌ها نزدیک مشوید تا پاک گردند و چون پاک شدند از آنجا که خدا فرمان داده است با ایشان نزدیکی کنید هر آینه خدا توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد».(سوره بقرة آیه: 222).
نظریه هاروی
همچنین، پزشکی انگلیسی به نام هاروی در سال 1651 که گردش بزرگ خون را کشف کرد(و قبل از وی دانشمندی به نام ابن‌النفیس گردش کوچک خون را کشف کرده بود)، عقیده داشت که رحم، جنین را ترشح می‌کند و حال آن‌که این مطلب یک خطای فاحش علمی بوده و از نظر قرآن کریم نیز مردود می‌باشد چرا که طبق فرموده قرآن کریم، رحم قرار مکین برای نطفه می‌باشد(1). چنانچه در آیات 12 تا 13 سوره بقره آمده است: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِینٍ* ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِی قَرَارٍ مَّکِینٍ*»«هر آینه ما انسان را از گل خالص آفریدیم*سپس او را نطفه‌ای در جایگاهی استوار قرار دادیم». این آیه اشاره بدین موضوع دارد که رحم در ترشح جنین نقشی نداشته بلکه اشاره بدین موضوع دارد که انسان ابتدا به‌شکل نطفه‌ای می‌باشد که نطفه مذکور در رحم جای می‌گیرد که این موضوع از نظر علم امروزی کاملا مورد تایید است.
از نظر زیستی، سلولی که از اتصال تخمک و اسپرم حاصل می‌شود، سلول تخم نام دارد. در عرض ۲ ‌روز پس از بارداری، این سلول سفر خود را از طریق لوله حمل تخمک به سمت رحم آغاز می‌کند که این امر با فعالیت عضلات جدار لوله میسر می شود. در همین زمان، سلول تخم خود را مکرراً‌ تقسیم می‌کند تا مجموعه‌ای از سلول‌ها به نام مورولا حاصل شود. پس از ۵ ‌تا ۷ ‌روز، این مجموعه سلول به رحم می‌رسد. این مجموعه خود را به صورت امنی در آندومتر(سطح داخلی رحم) جای داده و به رشد خود ادامه می‌دهد و از این لحظه به‌بعد از بارداری به خوبی تثبیت می‌شود(و این همان موضوعی است که قرآن از آن به‌عنوان قرار مَکین یاد کرده است). یک بخش از مجموعه سلولـی به داخل آندومتر رشد می‌کند و تبدیل به جــفت می‌شود کـه نوزاد در حال تکامل را تغذیه می‌کند. بقیه سلول‌ها که نوزاد به وسیله آنها رشد خواهد کرد، تبدیل به جنین می‌شوند(2).
نظریه مالپیگی و هام و هوک
در سال 1675 میلادی، پزشکی بنام مالپیگی عقیده داشت که جنین به شکل بسیار کوچکی در داخل تخمک قرار دارد و اسپرم وظیفه‌ای جز فعال کردن تخمک ندارد. دانشمندانی به‌نام هام و هوک که کاشف میکرسکوپ و اسپرم بودند، عقیده داشتند که جنین به‌شکل بسیار کوچکی در داخل اسپرم قرار دارد و تخمک وظیفه‌ای جز تغذیه و فعال کردن آن ندارد. تا اینکه در قرن هجدهم دو دانشمند به نام‌های ولف و اسپالانزانی ثابت کردند که جنین از نطفه‌ زن و مرد به‌طور یکسان تشکیل می‌شود. ‌این موضوع همان حقیقت علمی است که مسلمانان از زمان نزول قران کریم آن‌را در کتاب خدا می‌خوانند(1)، چنانچه در آیه 13 سوره حجرات آمده است: « یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ»«ای مردم، ما شما را از نری و ماده‌ای بیافریدیم و شما را جماعت‌ها و، قبیله‌ها کردیم تا یکدیگر را بشناسید هر آینه گرامی‌ترین شما نزد خدا، پرهیزگارترین شماست، خدا دانا و کاردان است» و در آیه دوم سوره انسان می‌فرماید: « إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعًا بَصِیرًا»«ما آدمی را از نطفه‌ای آمیخته بیافریده‌ایم، تا او را امتحان کنیم و شنوا و بینایش ساخته‌ایم».
چنانچه مشاهده می‌شود در هر دو آیه فوق به آمیختگی و سهیم بودن هر دو جنس(نر و ماده) در خلقت انسان سخن به‌میان آورده است و این موضوعی است که تا قرن هجدهم میلادی بشر از آن بی‌اطلاع بوده است. لازم بذکر است که قابلیت باروری تخمک پس از زمان تخمک‌گذاری حدود دوازده تا بیست و چهار ساعت است و طول عمر اسپرم در داخل بدن زنان حدود سه تا چهار روز است. به‌جز در موارد بارداری چند قلویی، تنها یک اسپرم به پوشش خارجی تخمک رسوخ کرده و آن‌را بارور می‌سازد. به‌مجرد این‌که تخمک موقعیت تماس با اسپرم را از دست داد، پوشش خارجی اسپرم ضخیم‌تر شده و بقیه اسپرم‌ها نیز فروکش می‌کنند. پس از نفوذ اسپرم به تخمک، بدنه اسپرم از آن جدا شده و تنها سر اسپرم که حاوی مواد ژنتیکی است به تخمک می‌چسبد(3).
لازم بذکر است که اتحاد دو سلول جنسی اسپرم و تخمک در ایجاد نه تنها انسان بلکه در ایجاد تمام موجودات زنده امری مسلم است، بطوری‌که بجز نحوه تولید مثلی بنام بکرزایی، در نحوه تولید مثل جنسی تمام موجودات زنده دو جنس نر و ماده دخالت می‌نمایند و این امری کاملا مسلم و قطعی علمی است(4).

تعیین جنسیت جنین
یونانی‌های باستان معتقد بودند که اگر اسپرم از بیضه راست خارج شود، جنس نوزاد مذکر می‌شود و اگر از بیضه چپ خارج شود نوزاد مونث می‌شود. برخی دیگر گمان داشتند که اگر جنین در سمت راست رحم رشد کند جنین مذکر و اگر در سمت چپ رشد کند مؤنث می‌شود. ارسطو هم که معتقد بود فرزند مذکر مربوط به هیجان روحی مرد هنگام آمیزش است و اگر فاقد آن باشد، فرزند مؤنث می‌شود. بنابراین تا اواسط قرن بیستم میلادی، نقش تخمک و اسپرم در تعیین جنسیت ژنتیکی جنین در انسان شناخته نشده بود، اما پس از کشف کروموزم‌های جنسی توسط دانشمندانی به نام‌های «ون وینوانتر» و «پانتر» و «تئولیدان» این پدیده شناخته شد(1).
بسیاری از والدین از هفته بیستم بارداری برای مشخص شدن جنسیت جنین خود به پزشک مراجعه می‌کنند و معمولا قبل از هفته بیستم بارداری امکان مشخص شدن جنسیت جنین وجود ندارد. از دیدگاه ژنتیکی اگر جنین دارای کروموزوم XY باشد پسر و اگر دارای کروموزوم XX باشد به دختر تبدیل می‌شود. وجود کروموزوم Y سبب ترشح هورمون جنسی تستسترون و در نتیجه شکل‌گیری اندام‌های جنسی مردانه از هفته هفتم به‌بعد و اگر کروموزوم Y وجود نداشته باشد جنین به‌طور عادی هورمون استروژن ترشح نموده و به‌سوی تشکیل اندام‌های جنسی زنانه می‌رود. اندام‌های جنسی نیز از ماه چهارم بارداری شکل می‌گیرند و امکان تمایز آنها از ماه چهارم بارداری وجود ندارد. در طول پنج هفته بعد از آن جنین شروع به ترشح هورمون‌هایی می‌کند که اندام‌های جنسی را شکل می‌دهند(5).
در قرآن کریم به وضوح اشاره شده که خود نطفه(چه نطفه مرد باشد چه زن)، اساس تعیین جنسیت جنین است. این‌که مذکر شود یا مؤنث. همان‌گونه که در آیات 45 و 46 سوره نجم آمده است: وَأَنَّهُ خَلَقَ الزَّوْجَیْنِ الذَّکَرَ وَ الْأُنثَى* مِن نُّطْفَةٍ إِذَا تُمْنَى*»«و اوست که جفت‌های نر و ماده را آفریده است* از نطفه، آنگاه که در رحم ریخته می‌شود*».
همان‌گونه که در این آیه ذکر شده، مذکر و مونث بودن را از نطفه‌ای(یعنی خود نطفه نه زن یا مرد) می‌داند که توضیحات علمی آن در پاراگراف قبلی آمده است. لازم بذکر است که چنانچه اسپرم مرد دارای کروموزوم Y باشد جنسیت سلول تخم مذکر و در غیر این‌صورت مونث خواهد بود(6).
در پایان لازم بذکر است که مباحث جنین‌شناسی نقش اساسی در شناخت زیستی خلقت انسان دارد. قرآن در قالب طرح مباحثی که انسان را در مسیر هدایت قرار می‌دهد به بعضی از مسائل علمی اشاره می‌کند اما از آن‌جا که از جانب خداوند بوده و کاملا و مصون از هرگونه خطا و اشتباه است، اسرار زیادی را در بردارد که به تناسب پیشرفت علوم آشکارتر گشته و شناخت ما از قرآن را فزونی می‌بخشد. همان‌گونه که مشاهده می‌شود دانشمندان بزرگ جنین‌شناسی و علوم زیستی در طول تاریخ نظرات متعددی در رابطه با چگونگی مونث یا مذکر بودن جنین، تولید جنین در انسان و کیفیت آن و سایر مسائل مشابه ارائه نموده‌اند که در مقایسه با علم امروزی بشری در مورد علم جنین‌شناسی بسیار سطحی بوده و جالب آن‌که پاسخ این سوالات تا قرن بیستم میلادی برای انسان‌ها مبهم بوده و این در حالی است که پاسخ دقیق همه این سوالات در قرآن نهفته بوده است. باعنایت به آیه قرآنی که هیچ خشک و تری در عالم وجود ندارد که در کتاب مبین ثبت نشده باشد، واقعا می‌توان گفت قرآن کریم بااینکه خود نوعی کتاب تربیتی و انسان‌ساز به‌شمار می‌رود، اما دریایی از حقایق علمی در بطن خود نهفته دارد که باپیشرفت علوم این حقائق روزبه‌روز آشکارتر و شفاف‌تر می‌گردد و امید است که بیش از پیش از این گنجینه الهی بهره برده و عامل و دستوران آن باشیم.
یادداشت از: تقی قاسمی خادمی، کارشناس ارشد بیولوژی جانوری و فعال قرآنی
منابع:
1. شمس، مریم. جنین شناسی پزشکی و انطباق آن با آیات قرآن، برگرفته از پایگاه دانشنامه موضوعی قرآن کریم.
2. برگرفته از پایگاه: http://www.boali.com
3. برگرفته از پایگاه دانشنامه فرزند
4. پی‌هیکمن، کلیولند، اس‌رابرتس، لاری، لارسون، آلن. 2001. اصول جانورشناسی مهره‌داران(ترجمه: حسین دانش‌فر)، چاپ اول، 1385.
5. برگرفته از پایگاه: http://miraclesofthequran.persianblog.ir
6. پریور، کاظم. جنین شناسی، انتشارات مبتکران، تهران، ایران.