حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی بطحائی، عضو هیئت علمی دانشکده مطالعات ملل اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب در گفت‌وگو با ایکنا از قم، در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان یکی از انگیزه‌های ساخت سریال معاویه را تقویت بنیان حاکمیت بن سلمان دانست، اظهار کرد: نکته مهمی که در تولید این سریال باید به آن توجه داشت توجه به ساخت چند فیلم در مورد خلافت عثمان در چند سال اخیر است که قرار بود سریال رمضانی ۲۰۲۵ «سیوف العرب» ساخت قطر به نقش شمشیر تا قبل از قتل عثمان بپردازد که ناگهان این سریال حذف و معاویه ۲۰۲۵ با تغییراتی رمضان ۲۰۲۵ پخش شد و به خلافت جنجالی عثمان از زاویه دیگر پرداخت. همان‌طور که مورخان گفته‌اند خلافت عثمان از سال ۲۳ تا 18 ذی‌الحجه سال ۳۵ بوده و فرقه‌نگاران، خلافت عثمان را به دو دوره «عثمان خوب» و «عثمان بد» تقسیم کرده‌اند.
وی گفت: در کتب ملل و محل به نقل از خوارج و فرقه‌های اصلی که در صدر اسلام وجود داشته‌اند گفته شده که تا سال ۲۹ یعنی از سال ۲۳ تا سال ۲۹ هجری قمری دوران عثمان خوب و از سال ۲۹ که به تعبیری آن انگشتری که پیامبر اسلام(ص) به‌عنوان دامادی به او می‌دهد، در «چاه عریس» می‌افتد، دوران عثمان غیرقابل دفاع است.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب اظهار کرد: بسیاری از مورخان که تاریخ کار می‌کنند، دوران دوم عثمان را دوران بدعت‌ها و دوران بازگشت سنن غیراسلامی و نفوذ خاندان بنی‌امیه و آزار اصحاب رسول خدا(ص) و حتی مخالفت با سیره نبوی و سیره شیخین می‌دانند.
وی گفت: از سال ۲۹ تا سال ۳۵ یعنی 18 ذی‌الحجه که روز کشته شدن عثمان است و خون او بر روی صفحه‌ای از قرآن می‌چکد که همه این‌ها بعدها مستمسکی برای معاویه می‌شود که به خونخواهی از عثمان درآید و اتفاقات بعدی را در طول تاریخ انجام دهد و فتنه الکبری در جهان اسلام روشن می‌شود.
فتنه عثمان در «معاویه» با مخالفت مقتدی صدر کمرنگ شد
بطحائی در پاسخ به این پرسش که تبعات و بازتاب سریال معاویه در عربستان چگونه بود، اظهار کرد: شبکه mbc عربستان با پخش سریال معاویه در سال ۲۰۲۳ قصد داشت مسئله عثمان را پررنگ‌تر نشان دهد و تیزر تبلیغاتی آن به فتنه الکبری اشاره داشت که با مخالفت تند مقتدی صدر این شبکه عقب‌نشینی و تغییراتی در این سریال داد و فتنه عثمان در معاویه ۲۰۲۵ کمرنگ شد.
وی گفت: در فیلم معاویه ۲۰۲۵ نقش عثمان کمتر شده و فیلم به کمی عقب‌تر بازمی‌گردد و معاویه را به دوران‌های قبل‌تر در صدر اسلام بازمی‌گرداند و تحولاتی را آورده که پررنگی شخصیت عثمان و فتنه کبری را در حاشیه رانده است.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب اظهار کرد: در تیزر سال ۲۰۲۳ فتنه الکبری آمده، اما در تیزر سال ۲۰۲۵ اصلاً حرفی از فتنه الکبری نمی‌آید و ظاهراً با یک سری ویرایش متفاوت منتشر می‌شود که تفاوت بین نسخه ابتدایی و نسخه بعدی را دارد که ما روی این مسئله باید یک تمرکزی داشته باشیم. به عبارتی سریال معاویه ۲۰۲۳ دقیقاً بر خلافت عثمان تمرکز می‌کند، اما سریال سال ۲۰۲۵ قصد دارد، صحنه را از تحولات تاریخی عثمان دور کند و برداشت‌های غیراختلافی‌تر را مطرح کند.
انگیزه‌های ساخت سریال معاویه
وی گفت: سؤال مهمی که مطرح است این است چرا شبکه mbc عربستان اقدام به ساخت معاویه کرد و هالیوود و یا بالیوود و یا هر شرکت دیگری این سریال را نساخت؟ آیا معاویه‌ای که هالیوود بسازد با معاویه‌ای که mbc می‌سازد متفاوت است؟
بطحائی اظهار کرد: به نظر می‌رسد اینکه انگیزه‌ای خاص برای ساخت سریال معاویه تا الان وجود نداشته و شخصیت معاویه یک کاراکتر ویژه نیست که شرکت‌های فیلم‌سازی بخواهند روی آن سرمایه‌گذاری کنند، مگر اینکه دلایل سیاسی از سوی سرمایه‌گذار خصوصی وجود داشته باشد که این سرمایه‌گذاری توسط بن سلمان قابل توجیه بود. به عبارتی، معاویه شخصیتی است که در طول تاریخ امثال او وجود دارد و شخصیت متمایزی نیست که سرمایه‌گذار بخواهد بر روی آن تمرکز کند زیرا وی در ردیف حاکمانی است که ضد اخلاق بودند و برای بقا و حفظ سلطنت خود تلاش می‌کردند و اصول اخلاقی را زیر پا می‌گذاشتند و برای رسیدن به مناصب خود ترور می‌کردند و نظایر او در تاریخ فراوانند.
وی گفت: تنها کسی می‌تواند بر روی این سریال تمرکز کند که بخواهد نظیری برای خود و موجه کردن شخصیت خود داشته باشد، مثلاً شما تصور کنید بالیوود یا هالیوود بخواهد این سریال را تولید کند، چه انگیزه‌ای باید داشته باشد، آیا می‌خواهد حکومت خود و حکومت سکولارهای آمریکا و لیبرال آمریکا و دموکرات‌ها یا جمهوری‌خواه‌ها را توجیه کند که آنها نیازی به این آموزه‌ها ندارند.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب اظهار کرد: تنها کشوری مانند عربستان و شخصی مثل بن سلمان که قصد حکمرانی معاویه‌گونه و همچنین اعمال غیر مشروع در عرصه حکمرانی دارد، شخصیت معاویه بهترین گزینه است که بسیاری از این موارد در وی وجود دارد.
وی گفت: شخصیت معاویه در قلمرو حکمرانی یک شخصیت ضد اسلامی است و معاویه یک شخصیت متمایز حاکی از فداکاری‌ها و اصول و ارزش‌های اخلاقی و انسانی نیست.
بطحائی بیان کرد: سریال معاویه نشان‌دهنده طمع و چنگ و دندان زدن یک فرد برای رسیدن به سلطنت خود و پسرش بود که این سریال نیز این‌گونه نشان داده می‌شود، اگر بخواهید حکومت خود را حفظ کنید باید ترور کنید و در قسمت ۱۴ سریال معاویه ۲۰۲۵ می‌بینید که عسل قلزم را به مالک اشتر می‌دهد و می‌خندد و اینکه ترور مخالف را مشروع می‌داند.
وی گفت: سریال معاویه ۲۰۲۵ را یک سریال تاریخی یا یک سریال فرقه‌ای نمی‌توان دانست بلکه سریالی است که دو نوع تفکر را نشان می‌دهد، دو تیپ تفکری که در حکمرانی نشان می‌دهد، یکی حضرت علی(ع) است که برای رسیدن به حکومت حاضر نیست ارزش‌ها را زیر پا بگذارد و عدالت برای ایشان مهم است و اگر عدالت را برقرار نکند، حاضر نیست به حکمرانی برسد و در مقابل ایشان، تفکر معاویه قرار دارد که قدرت برای او اصل است و برای رسیدن به قدرت، اصول اخلاق، خانواده و همه آموزه‌های اخلاقی و انسانی را زیر پا می‌گذارد.
پنهان شدن رفتارهای غیرمشروع زیر سایه معاویه
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب در پاسخ به اینکه چه اهدافی پشت ساخت این سریال است، افزود: هدف از ساخت این سریال مشروعیت بخشیدن به حکمرانی خاندان آل سعود است؛ زیرا جامعه عربستان امروز جامعه‌ای پارادوکسیکال است که از سویی عده‌ای از جمله آل سعود به دنبال غربی‌سازی جامعه و از طرفی سلفی‌ها که اتفاقاً ضد غرب هستند، پس اگر هدفی برای ساخت سریال معاویه ۲۰۲۵ وجود دارد، ساکت کردن سلفی‌هاست و پنهان شدن رفتارهای غیر مشروع زیر سایه معاویه.
وی بیان کرد: آل سعود از ساخت این سریال به دنبال این است که اگر برای مثال فستیوال‌های غیرشرعی برگزار می‌کنند و اصول اخلاقی را زیر پا می‌گذارند و شاهزاده‌ها با یکدیگر برای قدرت می‌جنگند و اگر هر عمل غیراخلاقی که در حکومت از دوران فهد تا امروز وجود دارد را انجام می‌دهند، برای ساکت کردن دهان خاندان آل شیخ و عالمان سلفی است و قصد مشروعیت‌بخشی به حکومت خود را با نشان دادن سیره معاویه دارند زیرا سلفی‌ها معاویه را به عنوان کاتب وحی می‌دانند.
بطحائی گفت: آل سعود در عرصه بین‌الملل نیز با نمایش سریال معاویه به دنبال مشروعیت بخشیدن به اقدامات خود است؛ زیرا اکثر علمای نهضت بیداری عربستان در زندان هستند و یک مخمصه بسیار بزرگی پیش روی بن سلمان قرار دارد که با نشان دادن شخصیت معاویه می‌گوید که ما می‌خواهیم به سمت جلو حرکت کنیم اگر علما مخالف هستند باید بدانند که با ترور کردن و از بین بردن مخالفان در مقابل آنها می‌ایستیم، بنابراین هدف دیگر آنها نیز موجه کردن اعمال حقوق ضدبشری و زندانی کردن مخالفان است.
وی در پاسخ به این سؤال که استنادات تاریخی سریال تا چه اندازه منطبق بر منابع تاریخی است، افزود: در این سریال مسائلی مطرح شده که از نظر تاریخی مورد تأیید همه مورخان نیست و درواقع یک سریال ضدتاریخ، ضدتمدن و ضداخلاق است، ما در تاریخ فرقه‌ای به نام عثمانیه داشتیم و حالا اصحاب حدیث که مهم‌ترین گام آنها مین‌گذاری در تاریخ اسلام است تاریخ را به شکل دیگری که نبوده، بیان کرده‌اند.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: هر جا فضائلی برای امیرمؤمنان علی(ع) و اصحاب راستین ایشان بیان شده سرشار از تله‌هایی است که از دست ساخته‌های عثمانیه و اصحاب حدیث است و سریال معاویه نیز دقیقاً در همین بستر و بر پایه همین روایات مجعول ساخته شده است. در ماجرای کشته شدن ابوبکر، قتل عمر در مسجد یا شهادت حضرت علی(ع) بعد از نماز فضائلی را مشاهده می‌کنید که خود ابن تیمیه زمانی که روایات در برابر فضیلت حضرت علی(ع) را فراوان می‌بیند، تمسکی به روایت عثمانیه می‌کند که این فضایل را به شکل مخدوشش بیان می‌کند.
وی بیان کرد: سریال معاویه ۲۰۲۵ در ماجرای تولد معاویه، ابوسفیان او را به‌گونه‌ای معرفی می‌کند، گویی ابوسفیان یک حکیم یونان است؛ در حالی که هیچ‌گاه گزارش‌های تاریخی این‌گونه نبوده است و معاویه ۲۰۲۵ کوشیده ابوسفیان را مانند افلاطون یا ارسطو معرفی کند در حالی که چنین چیزهایی در طول تاریخ نقل نشده است.
این استاد دانشگاه گفت: از مهم‌ترین مسائلی که در سریال معاویه وجود دارد، مغالطه پهلوان پنبه با معرفی حضرت علی(ع) است زیرا حضرت علی(ع) را شخصیتی نحیف می‌داند که گوش به فرمان و بادی به هر جهت است، همچنین در تقابل سیاه بودن لشکر حضرت علی و سفید بودن رفتار معاویه که در این سریال وجود دارد، لشکر حضرت علی(ع) را لشکری با رنگ سیاه و شکست خورده و شهر کوفه را شهری عقب مانده تصویر می‌کند؛ اما شام تحت زعامت معاویه یک شهر مترقی و آباد نشان داده شده است که این مغالطه پهلوان پنبه است.
گفت‌وگو از الهام حلاجیان