هنر همیشه پیوندی عمیق با معنویت و ارزش‌های والای انسانی داشته است و در این میان، هنر خوشنویسی ایرانی ظرفیت ویژه‌ای برای انتقال مفاهیم اخلاقی و دینی فراهم کرده است. استاد جلیل رسولی، خوشنویس نامدار کشورمان معتقد است که نام حضرت رسول(ص) نه تنها یک مظهر مقدس است، بلکه می‌تواند الهام‌بخش آثار هنری باشد و هنرمند را در مسیر خلق اثر با روحی آکنده از ایمان و معنویت قرار دهد. وی تأکید می‌کند هر خطی که با عشق و احترام به ساحت مقدس پیامبر اعظم(ص) کشیده شود، جلوه‌ای از شکوه و عظمت پیام ایشان را در خود دارد.
رسولی در سخنان خود به اهمیت پرداختن به مضمون‌های نبوی در هنر خوشنویسی اشاره و بیان می‌کند که هنر می‌تواند حامل پیام‌های اخلاقی و انسانی باشد. وقتی هنرمند نام حضرت رسول(ص) را بر قلم می‌آورد، نه تنها خطی زیبا خلق می‌شود، بلکه گویی روح و اخلاق آن بزرگوار نیز در اثر جاری می‌شود. این نگاه نشان می‌دهد که هنر و معنویت، دو عنصر جداشدنی نیستند و هر اثر هنری می‌تواند پیامی عمیق و الهام‌بخش منتقل کند.
استاد رسولی معتقد است که هنر خوشنویسی وقتی در خدمت نام و یاد حضرت رسول(ص) قرار گیرد، توانایی ایجاد پیوندی میان نسل‌های گذشته و حال را دارد. آثار هنری، به ویژه خوشنویسی، می‌تواند یاد و سیره پیامبر را زنده نگه دارد و مخاطب را به تأمل در اخلاق و سبک زندگی ایشان وادارد. وی تأکید می‌کند که هر هنرمندی که با عشق و ادب، قلم در دست می‌گیرد، مسئولیت بزرگی دارد و اثرش می‌تواند به تجربه‌ای معنوی برای بیننده بدل شود.
به گفته استاد رسولی، هنر و خوشنویسی وامدار نام حضرت رسول(ص) است؛ یعنی هیچ اثر هنری که با نگاه مقدس و احترام به ایشان خلق شود، ارزش و اهمیت خود را تنها در زیبایی ظاهری نمی‌یابد، بلکه در عمق پیام و ارتباط روحانی که با مخاطب برقرار می‌کند، نمایان می‌شود. این وام‌داری به هنر فرصتی می‌دهد تا فراتر از فرم و شکل، حامل آموزه‌های جاودانه اخلاقی و انسانی باشد و هنرمند را در مسیر تعالی معنوی قرار دهد.
ایکنا همزمان با سالروز رحلت نبی مکرم اسلام با استاد جلیل رسولی، خوشنویس نامدار کشورمان گفت‌وگویی انجام داده که در ادامه با آن همراه می‌شویم.
ایکنا - در دنیای امروز که زندگی با شتاب و تکنولوژی گره خورده و بسیاری از ارزش‌ها فراموش می‌شوند، از نگاه شما، جایگاه خوشنویسی اسلامی در بازتاب آموزه‌های اخلاقی و معنوی حضرت رسول(ص) چگونه است؟
خوشنویسی اسلامی همواره بازتابی از روح و اخلاقیات والای پیامبر اعظم(ص) بوده است و این هنر به ما یادآوری می‌کند که زیبایی و معنویت در کنار هم معنا پیدا می‌کنند. هر خط و کلمه‌ای که با دقت و عشق نوشته می‌شود، تلاشی است برای انتقال فرهنگ اخلاقی و آموزه‌های نبوی، به‌ویژه در زمانی که جهان با سرعت و شتاب مواجه است و بسیاری از ارزش‌ها فراموش می‌شوند. با تمرین مستمر، رعایت اصول زیبایی و توجه به معنی کلمات، می‌توانیم پیوند عمیق میان هنر و پیام حضرت رسول(ص) را زنده نگه داریم. مهم این است که هنرجویان بدانند خوشنویسی فقط زیبایی ظاهری نیست، بلکه باید حامل اخلاق و معنویت باشد و این همان پیامی است که حضرت رسول(ص) با زندگی و سیره خود به ما ارائه داده‌اند. استادان و معلمان هنر نیز باید این نکته را در تدریس خود مدنظر قرار دهند تا نه‌تنها مهارت فنی، بلکه روح و پیام انسانی نیز منتقل شود. در نتیجه، خوشنویسی همچنان ابزاری قدرتمند برای ترویج آموزه‌های پیامبر اعظم(ص) در جامعه و میان نسل‌های جدید خواهد بود.
ایکنا - شما بارها گفته‌اید که خطاطی برای شما نه تنها هنر بلکه یک مسیر معنوی است، آیا می‌توانید تجربه‌ای از لحظه‌ای که در نوشتن یک قطعه خوشنویسی دارید را با ما به اشتراک بگذارید و بگویید چگونه این تجربه در زندگی هنری و شخصی شما تأثیر گذاشته است؟
یکی از خاطراتم زمانی است که در حال نگارش آیات و احادیثی از حضرت رسول(ص) بودم و احساس کردم هر کلمه‌ای که بر صفحه می‌آورم، روح و حضور ایشان همراه من است. آن لحظه نه‌تنها تمرکز من بر خط و زیبایی آن بود، بلکه احساس کردم که با هر قلم‌زدن، نوعی دیالوگ معنوی برقرار می‌کنم. این تجربه باعث شد که نگاه من به هنر تغییر کند و فهمیدم خوشنویسی فراتر از تکنیک، نوعی عبادت و اتصال به ارزش‌های الهی است. همین تجربه موجب شد که در آموزش به هنرجویان، بر لزوم پیوند معنا با زیبایی تأکید کنم و یادآوری کنم که هر خط، فرصتی برای نزدیکی به اخلاق و سیره حضرت رسول (ص) است.
این احساس معنوی باعث شد که صبر و دقت بیشتری در کار داشته باشم و با تمام وجود، عشق به پیام ایشان را در هنر خود بازتاب دهم. تجربه‌های چنین لحظاتی الهام‌بخش خلق آثار مهمی در زندگی هنری من شد و هرگاه به آنها نگاه می‌کنم، یادآور مسیر معنوی و اخلاقی است که هنر خوشنویسی می‌تواند منتقل کند.
ایکنا - خوشنویسی در طول تاریخ همیشه با مفاهیم دینی و اخلاقی عجین بوده است، به نظر شما، چرا این هنر توانسته چنین جایگاه ممتازی در انتقال آموزه‌های حضرت رسول(ص) داشته باشد و چه ویژگی‌های خاصی باعث شده که خطاطی اسلامی، برخلاف دیگر هنرها، ماندگار و تأثیرگذار باقی بماند؟
خوشنویسی اسلامی به دلیل پیوند مستقیم با کلمات وحیانی و آموزه‌های نبوی، از ویژگی‌های منحصر به فردی برخوردار است که آن را با دیگر هنرها متفاوت می‌کند. هر حرف و کلمه‌ای که نگارش می‌شود، حامل معنا و پیام است و نه صرفاً زیبایی ظاهری. این هنر توانسته است با بهره‌گیری از ترکیب دقت، صبر و زیبایی‌شناسی، آموزه‌های اخلاقی و معنوی را به نسل‌های مختلف منتقل کند و همواره زنده بماند. همچنین، خوشنویسی نیازمند تمرکز و مراقبت در هر حرکت قلم است و همین دقت باعث می‌شود که روح و مفهوم متن نیز در ذهن هنرمند و بیننده تثبیت شود.
نکته دیگر این است که خوشنویسی به صورت مستقیم با نوشتار قرآن و احادیث ارتباط دارد و هر بار که یک اثر خلق می‌شود، نوعی بازخوانی و زنده نگه‌داشتن سنت پیامبر اعظم(ص) است. به همین دلیل، این هنر نه‌تنها ماندگار است، بلکه توانسته پیام‌های اخلاقی و معنوی را از نسلی به نسل دیگر منتقل کند و همچنان الهام‌بخش باشد.
ایکنا - در تدریس خوشنویسی به هنرجویان، چه راهکارهایی برای ارتباط دادن مهارت فنی با ارزش‌های اخلاقی و معنوی حضرت رسول(ص) به کار می‌برید و چگونه مطمئن می‌شوید که هنرجویان صرفاً به جنبه زیبایی‌شناسی توجه نمی‌کنند؟
در آموزش خوشنویسی همیشه تأکید بر این است که هنر تنها به زیبایی ظاهری محدود نشود و پیام و معنا در اولویت باشد. معمولاً با بیان داستان‌ها و احادیث پیامبر، هنرجویان را به فهم ارزش‌های اخلاقی دعوت می‌کنم و نشان می‌دهم که هر کلمه و حرف، حامل یک پیام است. همچنین، تمرین‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شود که هنرجو ابتدا با دقت و صبر با متن ارتباط برقرار کند و سپس آن را روی کاغذ بیاورد. حتی از شاگردان می‌خواهم که قبل از شروع نگارش، معنی و مفهوم متن را در ذهن مرور کنند تا قلم آنها نه تنها زیبا بلکه پر از معنا باشد. بازخورد مستمر و بحث در کلاس باعث می‌شود که تمرکز فقط بر شکل و ظاهر نباشد و پیوند معنوی با هنر حفظ شود. به این ترتیب، هنرجو یاد می‌گیرد که خوشنویسی یک مسیر اخلاقی و معنوی نیز است و هر اثر هنری می‌تواند آموزه‌های حضرت رسول(ص) را بازتاب دهد.
ایکنا - برخی معتقدند که خطاطی و خوشنویسی در عصر دیجیتال و ارتباطات سریع، جایگاه خود را از دست داده است، نظر شما چیست و چه راهکارهایی برای حفظ و تقویت این هنر در میان نسل جوان دارید؟
درست است که عصر دیجیتال و سرعت ارتباطات، تأثیر زیادی بر توجه به هنرهای سنتی داشته، اما این به معنای پایان جایگاه خوشنویسی نیست. برعکس، این عصر فرصت‌های تازه‌ای برای نمایش و ترویج هنر فراهم کرده است. با استفاده از شبکه‌های اجتماعی، دوره‌های آنلاین و انتشار آثار دیجیتال، می‌توان هنرجویان را با ارزش‌های خوشنویسی آشنا کرد و پیام‌های معنوی حضرت رسول(ص) را به شیوه‌ای مدرن منتقل کرد. همچنین، می‌توان مسابقات، نمایشگاه‌ها و ورکشاپ‌هایی برگزار کرد تا نسل جوان به تجربه عملی و ملموس این هنر دست یابد. مهمترین نکته این است که هنرجویان بفهمند خوشنویسی چیزی فراتر از زیبایی است و ارزش‌های اخلاقی و معنوی در مرکز آن قرار دارند. بنابراین، ترکیب آموزش سنتی با ابزارهای مدرن می‌تواند این هنر را در عصر امروز زنده و اثرگذار نگه دارد.
ایکنا - در آثارتان، همیشه تأکید بر تلفیق معنویت و تکنیک وجود دارد، آیا می‌توانید توضیح دهید که چگونه تمرین‌های روزانه و تلاش برای کمال فنی در خوشنویسی، به شما در درک بهتر سیره حضرت رسول(ص) و اخلاق اسلامی کمک کرده است؟
تمرین روزانه خوشنویسی، مانند عبادتی است که ذهن و روح را با تمرکز و صبر پرورش می‌دهد. هر بار که قلم را روی کاغذ می‌آورم، نه تنها به دنبال رسیدن به تکنیک بی‌نقص هستم، بلکه سعی می‌کنم با توجه به معنا و محتوا، پیوندی با آموزه‌های حضرت رسول (ص) برقرار کنم. این تمرین‌ها به من یادآوری می‌کنند که صبر و دقت، ارزش‌های اصلی اخلاقی هستند و هر کار هنری نیازمند تعهد و پشتکار است. همچنین، مشاهده دقیق فرم حروف و جزئیات، ذهن را آرام و آماده پذیرش مفاهیم عمیق می‌کند. این مسیر باعث شده که در زندگی شخصی نیز صبر، تواضع و توجه به ارزش‌های اخلاقی بیشتر نمود پیدا کند و هنر خوشنویسی، نه تنها یک مهارت فنی، بلکه ابزاری برای تقویت اخلاق و معنویت شود.
ایکنا - با توجه به جایگاه والای حضرت رسول(ص) در فرهنگ و هنر اسلامی، لطفا بفرمایید نام و عظمت حضرت رسول(ص) چه تأثیری بر خلق آثار خوشنویسی شما داشته و چگونه این تأثیر در فرم و محتوا مشهود است؟ آیا تجربه شخصی شما در خلق آثار مرتبط با نام ایشان، رویکرد و سبک شما را تغییر داده و چه نکاتی در این مسیر برای هنرمندان جوان قابل استفاده است؟
هرگاه قلم را در دست می‌گیرم و نام مبارک حضرت رسول(ص) را می‌نویسم، نوعی سکوت و تمرکز در وجودم حاکم می‌شود که هر اثر را متمایز و زنده می‌کند. این تأثیر نه فقط در زیبایی خط بلکه در عمق معنایی هر اثر نمایان است و باعث می‌شود هر نقطه و حرکت قلم با احترام و دقت انجام شود. تجربه من نشان داده است که هنر خوشنویسی با موضوع حضرت رسول(ص)، احساس مسئولیت و تعهد را در هنرمند افزایش می‌دهد و هیچگاه نمی‌توان با بی‌توجهی به ارزش معنوی اثر، آن را خلق کرد. هنرمندان جوان باید در ابتدا با مطالعه و شناخت عمیق شخصیت حضرت رسول(ص) و آثار پیشینیان، خود را آماده کنند و سپس با صبر و تمرین آثار خود را شکل دهند. این مسیر باعث می‌شود هر اثر نه فقط زیبا بلکه پیام‌آور آموزه‌ها و اخلاقیات بلند پیامبر(ص) باشد. همچنین، استفاده از رنگ، حرکت قلم و ترکیب‌بندی خطوط، همگی باید در خدمت انتقال احترام و عشق به حضرت رسول باشند. تجربه شخصی من بارها نشان داده که لحظاتی که با نیت خالص و تفکر معنوی خلق می‌شوند، اثراتی ماندگار و دلنشین دارند. در نهایت، شناخت آثار پیشکسوتان و پیگیری نوآوری‌های هنری در چارچوب سنت، مسیر تعالی هر هنرمند را هموار می‌کند.
ایکنا – از منظر شما چه شاخصه‌هایی باعث می‌شود یک اثر خوشنویسی با موضوع حضرت رسول(ص)، ارزش هنری و معنوی بالایی داشته باشد؟ این شاخصه‌ها چه ارتباطی با تجربه و حافظه هنری شما دارند و چگونه می‌توان این اصول را به هنرمندان جوان منتقل کرد؟
یک اثر خوشنویسی زمانی ارزش واقعی پیدا می‌کند که از ترکیب مهارت فنی، خلوص نیت و شناخت عمیق مفاهیم دینی شکل گرفته باشد. حرکت قلم، فاصله‌گذاری خطوط، انسجام ترکیب‌بندی و توجه به جزئیات معنایی، همه از جمله شاخصه‌هایی هستند که اثر را ممتاز می‌کنند. حافظه هنری من در طول سال‌ها به من این امکان را داده که تجربه‌های قبلی، بررسی آثار استادان گذشته، و مشاهده جزئیات دقیق، در خلق هر اثر جدید به کار گرفته شود. این تجربه به من می‌آموزد که هر خط، هر نقطه و هر ترکیب، حامل پیام و احترام به شخصیت حضرت رسول است و کوچک‌ترین کوتاهی می‌تواند اثر را ضعیف کند.
انتقال این اصول به هنرمندان جوان از طریق آموزش عملی، تحلیل آثار برجسته و تشویق به تمرین مداوم امکان‌پذیر است. همچنین، توجه به روح اثر و فهم فلسفه و آموزه‌های پیامبر، شاخصه‌ای است که صرفاً با تمرین فنی به دست نمی‌آید بلکه نیازمند مطالعه و تفکر است. به این ترتیب، هر هنرمند جوان می‌تواند مسیر پیشرفت خود را با آگاهی و عشق به هنر و پیامبران شکل دهد.
ایکنا – در سال‌های فعالیت هنری خود، چه لحظاتی بیشترین تأثیر روحانی و معنوی را در حین خلق آثار خوشنویسی حضرت رسول(ص) تجربه کرده‌اید و این تجربه‌ها چه نقشی در تکامل سبک و نگاه هنری شما داشته‌اند؟
بسیاری از لحظات خلق آثار با محوریت نام حضرت رسول(ص)، حس عمیق و تجربه‌ای معنوی به همراه داشته است که هرگز فراموش نمی‌شود. زمانی که با نیت خالص و تمرکز کامل قلم را حرکت می‌دهم، نوعی آرامش و انس با معنویت در درونم جاری می‌شود که کیفیت هر اثر را ارتقا می‌بخشد. این تجربه‌ها باعث شده‌اند نگاه من به ترکیب‌بندی، حرکت قلم و انتخاب محتوا دقیق‌تر و عمیق‌تر شود و هر اثر، پیام و روح خاص خود را داشته باشد. همچنین، درک بهتر از معنا و فلسفه آیات و احادیث، باعث شده که خطوط و اشکال تنها جنبه تزئینی نداشته باشند بلکه حامل ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی باشند. این تجارب روحانی و معنوی، سبک کاری من را به گونه‌ای شکل داده‌اند که هر اثر نه فقط نمایش زیبایی خط بلکه بیان احترام و عشق به حضرت رسول باشد. هنرمندان جوان می‌توانند با مشاهده و تحلیل این آثار و تمرین مستمر، راه خود را برای تجربه چنین لحظات ارزشمند پیدا کنند و به تکامل هنری دست یابند.
ایکنا – به عنوان یک هنرمند خوشنویس و حافظ هنر سنتی، چه توصیه‌ای به هنرمندان جوان دارید که می‌خواهند آثار خود را با محوریت نام و آموزه‌های حضرت رسول(ص) خلق کنند و چگونه می‌توانند بین رعایت اصول سنتی و خلاقیت شخصی تعادل برقرار کنند؟
توصیه من به هنرمندان جوان این است که ابتدا شناخت عمیق و دقیق از سنت‌ها، اصول فنی و آثار برجسته پیشینیان داشته باشند و سپس با خلوص نیت و تمرین مستمر به خلق آثار خود بپردازند. احترام به سنت‌ها و رعایت قوانین فنی، پایه و اساس هر اثر ارزشمند است، اما خلاقیت و نگاه شخصی نیز نقش مهمی در ماندگاری و جذابیت آثار دارد. هنرمند باید بتواند با ترکیب دقیق تجربه‌های استادان گذشته و ابتکار خود، اثراتی خلق کند که هم از نظر هنری جذاب باشد و هم پیام و احترام به حضرت رسول را منتقل کند. تمرین مستمر، مطالعه متون دینی و بررسی آثار دیگر هنرمندان، بهترین راه برای رسیدن به این تعادل است. همچنین، توجه به معنای هر واژه و انتقال روح و پیام آن، به هنرمند کمک می‌کند تا اثرش صرفاً یک نمایش ظاهری نباشد بلکه تجربه‌ای معنوی برای مخاطب ایجاد کند. این مسیر صبر، دقت و عشق به هنر و پیامبر را می‌طلبد و هنرمند جوان باید با صبر و ممارست، هر مرحله را به درستی طی کند.
گفت‌وگو از داوود کنشلو