سوره مبارک «انسان» یا «هل أتی» در میان آیات قرآن کریم جایگاه ویژه‌ای دارد. این سوره نه‌تنها به بیان ماجرایی بزرگ از ایثار و فداکاری اهل بیت(ع) می‌پردازد، بلکه دریچه‌ای به سوی معرفت، بندگی و پاداش‌های الهی می‌گشاید. در روایات معصومین(ع)، قرائت این سوره کلید رسیدن به آرامش درونی، امنیت در دنیا و سعادت جاودانه در آخرت معرفی شده است. پرداختن به شأن نزول و آثار این سوره، فرصتی برای بازخوانی فضیلت‌های والای آن و الگوبرداری از سیره اهل بیت(ع) است.
براساس روایتی از امام باقر(ع)، شأن نزول این سوره چنین است: زمانی که امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در کودکی بیمار شدند، پیامبر اکرم(ص) از ایشان عیادت کرد و به امام علی(ع) فرمود: «ای ابالحسن! اگر برای فرزندانت نذری کنی، خداوند به آنان عافیت خواهد بخشید.»
در پی این سخن، امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س) و فضه نذر کردند سه روز روزه بگیرند تا بیماری حسنین(ع) شفا یابد. روز اول، هنگام افطار، مسکینی در خانه را کوبید و غذا خواست. آنان غذای خود را به او دادند. روز دوم، یتیمی به هنگام افطار آمد و آنان غذا را به او بخشیدند و روز سوم، اسیری درخواست غذا کرد و ایشان غذای خود را به او دادند. در همین هنگام، در روز بیست‌وپنجم ماه ذی‌الحجه، سوره هل أتی (سوره انسان) بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد. (مناقب آل ابیطالب، ج ۳، ص ۱۴۹)
فضیلت قرائت سوره انسان
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «هر کس سوره انسان را قرائت کند، پاداش او بهشت و حوریان بهشتی خواهد بود.» (مجمع‌البیان، ج ۱۰، ص ۲۰۶)
امام صادق(ع) فرمود: «هر کس سوره انسان را بخواند، خداوند او را با تعداد زیادی از حوریان بهشتی تزویج می‌کند و در سرای باقی با پیامبر اکرم(ص) خواهد بود.» (ثواب‌الاعمال، ص ۱۲۱)
سیره عبادی اهل بیت(ع)
در سیره امام رضا(ع) آمده است: ایشان در نماز صبح روز دوشنبه و پنجشنبه، در رکعت اول سوره حمد و سوره انسان و در رکعت دوم سوره حمد و سوره غاشیه را قرائت می‌کرد؛ سپس می‌فرمود: «هر کس در نماز صبح دوشنبه و پنجشنبه این‌گونه نماز بخواند، خداوند او را در این دو روز از شرور حفظ می‌کند.» (من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۳۰۸)
همچنین امام صادق(ع) فرمود: «من ضامنم برای هر یک از شیعیانم که در نماز صبح روز پنجشنبه سوره انسان را بخواند؛ اگر در همان شب یا روز از دنیا برود، با امنیت و بدون حسابرسی وارد بهشت می‌شود. در قبر نیز پرسشی از او نخواهد شد و اگر زنده بماند، در حفظ الهی خواهد بود و از آفات دنیا مصون می‌ماند و چیزی از جنبنده‌های زمینی تا پنجشنبه بعد به او آسیبی نمی‌رساند.» (الاصول الستة عشر، ص ۳)
آثار و برکات سوره انسان
از رسول خدا(ص) نقل شده است: «هر کس بر قرائت سوره انسان مداومت کند، اگر روحش ضعیف باشد، نیرومند می‌شود؛ همچنین اگر این سوره نوشته و پس از شست‌وشو، آب آن نوشیده شود، برای درد قلب سودمند است و سلامتی و بهبودی همراه می‌آورد.» (تفسیر البرهان، ج ۵، ص ۵۴۳)
امام جعفر صادق(ع) فرمود: «قرائت سوره انسان باعث تقویت روح، آرامش اعصاب و برطرف‌شدن اضطراب می‌شود؛ حتی اگر کسی در قرائت آن ناتوان باشد، نوشتن این سوره و نوشیدن آب آن، موجب رفع ضعف نفس و نتیجه‌بخش خواهد بود.» (همان)
سوره انسان، آیینه‌ای روشن از ایثار، عشق به خدا و بندگی خالصانه است؛ سوره‌ای که در پاداش خواندن آن، بهشت و آرامش ابدی وعده داده شده است. این سوره نه‌تنها بر روح و روان انسان تأثیرگذار است، بلکه راهی برای سلامت جسم و نجات در دنیا و آخرت نیز به‌شمار می‌آید. بی‌شک، تدبر در این سوره و بهره‌گیری از آموزه‌های آن، ما را به معرفتی عمیق‌تر و زندگی‌ای الهی‌تر رهنمون می‌کند.
امیرحسین شاهی راوندی